Radiofarmakologiya

Radiofarmokologiya
	; Lead container for iodine-123 capsule
Other names	Medicinal radiochemistry
Specialty	oncology

Radiofarmakologiya - bu tibbiyotda qoʻllanadigan radiokimyoviy va shu bilan radiofarmatsevtik preparatlarning farmakologiyasi ( dorivor radio birikmalar, yaʼni radioaktiv boʻlgan farmatsevtik preparatlar ). Radiofarmatsevtik preparatlar yadroviy tibbiyot sohasida tibbiy tasvirlashda va koʻplab kasalliklarni davolashda radioaktiv izlovchi sifatida qoʻllanadi (masalan, brakiterapiya ). Koʻpgina radiofarmatsevtik pereparatlar texnetiy-99m (Tc-99m) dan foydalanadi, bu gamma-emissiya qiluvchi nuklid sifatida juda koʻp foydali xususiyatlarga ega. "Technetium" kitobida miya, miyokard, qalqonsimon bez, oʻpka, jigar, oʻt pufagi, buyraklar, skelet, qon va oʻsmalarni koʻrish va funksional oʻrganish uchun Tc-99m asosidagi jami 31 xil radiofarmatsevtik preparatlar keltirilgan. ^[1]

Umumiy maʼnoda har qanday radioaktiv izotopga ( radioklid ) tegishli boʻlgan radioizotop atamasi tarixdan barcha radiofarmatsevtik preparatlarga nisbatan ishlatilgan va bu foydalanish keng tarqalgan boʻlib qolmoqda. Biroq, texnik jihatdan, koʻplab radiofarmatsevtik preparatlar radioaktiv izlovchi atomini kattaroq farmatsevtik faol molekulaga kiritadi, u tanada lokalizatsiya qilinadi, shundan soʻng radionuklid izlovchi atomi uni gamma-kamera yoki shunga oʻxshash gamma tasvirlash moslamasi bilan osongina aniqlash imkonini beradi. Bunga misol sifatida fludeoksiglyukozani keltirish mumkin, unda ftor-18 deoksiglyukoza tarkibiga kiritiladi. Baʼzi radioizotoplar (masalan, galiy-67, galiy-68 va radioyod ) toʻgʻridan-toʻgʻri eruvchan ion tuzlari sifatida, qoʻshimcha oʻzgartirishlarsiz ishlatiladi. Ushbu foydalanish radioizotopning kimyoviy va biologik xususiyatlariga asoslanib, uni tanada lokalizatsiya qiladi.

Tarix

Yadro tibbiyotiga qarang.

Ishlab chiqarish

Radiofarmatsevtikani ishlab chiqarish ikkita jarayonni oʻz ichiga oladi:

Farmatsevtika asosidagi radionuklidlarni ishlab chiqarish.
To'liq radiofarmatsevtikani tayyorlash va qadoqlash.

Radiofarmatsevtikada qoʻllanadigan radionuklidlar asosan atom sonlari vismutnikidan kichik boʻlgan elementlarning radioaktiv izotoplari, yaʼni ular bir yoki bir nechta barqaror izotoplarga ega boʻlgan elementlarning radioaktiv izotoplaridir. Ularni taxminan ikki sinfga boʻlish mumkin:

Yadroda barqarorlik uchun zarur bo'lganidan ko'ra ko'proq neytronga ega bo'lganda proton etishmovchiligi deb nomlanadi va ular yadroviy reaktorda eng oson ishlab chiqariladi. Radiofarmatsevtik preparatlarning aksariyati proton yetishmaydigan izotoplarga asoslangan bo'lib, texnetiy-99m eng ko'p ishlatiladigan tibbiy izotopdir va shuning uchun yadroviy reaktorlar tibbiy radioizotoplarning asosiy manbai hisoblanadi. ^[2]
Yadroda barqarorlik uchun zarur bo'lganidan kamroq neytronga ega bo'lganlar neytron etishmovchiligi deb nomlanadi va odatda tibbiy siklotron kabi proton tezlatgich yordamida ishlab chiqariladi. ^[3]

Amaliy foydalanish

Radiofarmaseptiklar maxsus litsenziyalar va ishlov berish texnikasini talab qilganligi sababli, ular koʻpincha radiofarmatsiyalar deb nomlanuvchi tibbiy radioizotoplarni saqlash uchun mahalliy markazlarda saqlanadi. Radiofarmatsevt ularni u yerdan, amaliy tibbiyot muassasasida davolanadigan mahalliy davolanish markazlarga yuborishi mumkin.

Radiofarmatsevtika uchun dori nomenklaturasi

Boshqa farmatsevtika preparatlarida boʻlgani kabi, radiofarmatsevtika uchun dori nomenklaturasini standartlashtirish mavjud. Xalqaro mulk boʻlmagan nom (INN) asosiy dori nomini beradi, undan keyin radioizotop (massa soni, boʻsh joy yoʻq, element belgisi sifatida) qavslar ichida yuqori chiziqsiz, keyin esa ligand (mavjud boʻlsa) beriladi. INN nomining ustiga kvadrat qavslar va yuqorida belgi qoʻyilganligini koʻrish odatiy holdir, chunki kimyoviy nomenklatura (masalan, IUPAC nomenklaturasi) ulardan foydalanadi. Amerika Qoʻshma Shtatlari Farmakopiyasi (USP) ham asosiy dori nomini beradi, undan keyin radioizotop (element belgisi, boʻshliq, massa soni sifatida) qavssiz, chiziqcha va yuqori chiziqsiz, undan keyin ligand (agar mavjud boʻlsa) beriladi. USP uslubi INN uslubi bilan bir xil emas, garchi ular baʼzi nashrlarda bitta va bir xil deb taʼriflangan boʻlsa ham (masalan, AMA , ^[4] radiofarmatsevtikalar uslubi USP uslubiga mos keladi). Amerika Qoʻshma Shtatlari (AQSH) Farmakopiya Konventsiyasi USAN Kengashining homiy tashkiloti hisoblanadi va maʼlum bir dori uchun USANdagi nomi koʻpincha USP nomi bilan bir xil boʻladi.

Xalqaro nodavlat nomi (INN)	Amerika Qoʻshma Shtatlari Farmakopiyasi (USP)	Izohlar
texnetiy (99mTc) sestamibi	technetium Tc 99m sestamibi
fludeoksiglyukoza (18F)	fludeoksiglyukoza F 18
natriy yodid (125 I)	natriy yodid I 125
indiy (111In) altumomab pentetati	indiy In 111 altumomab pentetati

Foydalanilgan adabiyotlar

↑ Schwochau, Klaus. Technetium. Wiley-VCH (2000). ISBN 3-527-29496-1
↑ „Canada's Chalk River Reactor coming back online will not solve long-term isotope shortage in hospitals, researchers say“.
↑ „Archived copy“. 2018-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-sentyabr.
↑ Iverson, Cheryl, et al. (eds) (2007), „15.9.2 Radiopharmaceuticals“, AMA Manual of Style (10th-nashr), Oxford, Oxfordshire: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-517633-9. {{citation}}: |first= has generic name (yordam)

[1] Schwochau, Klaus. Technetium. Wiley-VCH (2000). ISBN 3-527-29496-1

[2] „Canada's Chalk River Reactor coming back online will not solve long-term isotope shortage in hospitals, researchers say“.

[3] „Archived copy“. 2018-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-sentyabr.

[AMA_10e_15.9.2-4] Iverson, Cheryl, et al. (eds) (2007), „15.9.2 Radiopharmaceuticals“, AMA Manual of Style (10th-nashr), Oxford, Oxfordshire: Oxford University Press, ISBN 978-0-19-517633-9. {{citation}}: |first= has generic name (yordam)

[1]

[2]

[3]

[4]