Rhododendron ponticum

Rhododendron ponticum
Ilmiy tasniflash
	O‘simlik
	Yuksak oʻsimliklar
	Gulli oʻsimliklar
	Ikki urugʻpallalilar
	Asterids
	Ericales
	Ericaceae
	Rhododendron
	R. ponticum
Binar nomi
	Rhododendron ponticum; ; L.
Sinonimlar
	Azalea arborea L.; Azalea lancifolia (Moench) Kuntze; Hymenanthes pontica (L.) H. F. Copel.; Rhododendron adansonii E.-A.Baumann; Rhododendron catesbaei J.Forbes; Rhododendron catesbaeum Dum. Cours.; Rhododendron deciduum Andrews ex Steud.; Rhododendron hyacinthiflorum Steud.; Rhododendron lancifolium Moench; Rhododendron lowei Loudon; Rhododendron obtusum P.Watson; Rhododendron odoratum Lodd. ex Steud.; Rhododendron ponticum f. angustilobum Rukhadze & Pachulia; Rhododendron ponticum f. aurantiacomaculatum Rukhadze & Pachulia; Rhododendron ponticum f. brachystamineum Rukhadze & Pachulia; Rhododendron ponticum f. crispatum Rukhadze & Pachulia; Rhododendron ponticum f. luteomaculatum Rukhadze & Pachulia; Rhododendron ponticum var. obtusum (P.Watson) G.Don; Rhododendron ponticum f. parviflorum Rukhadze & Pachulia; Rhododendron speciosum Salisb.; ;

Rhododendron ponticum, oddiy rhododendron yoki pontic rhododendron deb ataladi, janubi-gʻarbiy Yevropada Iberiya yarim orolida va Shimoliy Gʻarbiy Osiyodagi Kavkaz mintaqasidan kelib chiqqan Rhododendron turi.

Tavsif

R. ponticum bo‘yi 5 m (16 ft)gacha yetadigan, buta yoki mayda daraxt shaklida o‘sadi. Barglari doim yashil, gullari binafsharang, koʻpincha kichik yashil-sariq dogʻlar bilan qoplangan. Mevasi quruq ko‘sak meva, ichida ko‘p sonli mayda urugʻlar joylashgan.

Uning ikkita kichik turi mavjud:

R. p. baetikum (Boiss. & Reut.) Qoʻl. -Mazz. — Markaziy va janubiy Portugaliya va Ispaniyaning janubida (Kadis provinsiyasida) topilgan^[1].
R. p. ponticum — Janubiy Qora dengiz havzasi (sharqiy Bolgariya, Shimoliy Turkiya, Gruziya, Shimoliy Kavkaz) va markaziy Livan atrofida o‘sadi^[2].

Boshqa kichik turi:

R. p. var. heterophyllum R. Ansin — Turkiyada topilgan^[3].

Tarqalishi va oʻsish joyi

Turning ikkita alohida populyatsiyasi mavjud, biri Iberiya yarim orolining janubi-gʻarbiy qismida (markaziy va janubiy Portugaliya va janubi-gʻarbiy Ispaniya), ikkinchisi janubiy Qora dengiz havzasi yaqinida (sharqiy Bolgariya, Turkiya shimoli, Gruziya va Shimoliy Kavkaz) joylashgan. Shuningdek, Madeyra, Hindiston, Belgiya, Angliya, Fransiya va Irlandiyaga ham introduksiya qilingan^[2].

Oʻstirish va foydalanish

Rhododendron ponticum subsp. baeticum Gʻarbiy Yevropada eng keng tarqalgan rhododendron turlaridan biri. U oʻziga xos manzarali oʻsimlik sifatida o‘stiriladi. Oʻsimliklar birinchi marta 1760-yillarda Britaniyada yetishtirilgan.

Invaziv turlar

Ildizpoyalar orqali ko‘payish va ko‘p urug‘ berishi sababli Gʻarbiy Yevropa va Yangi Zelandiyaning baʼzi qismlarida invaziv turga aylangan. Rhododendron nazorati bu hududlarda tabiatni muhofaza qilishning asosiy elementidir^[4]. O‘simlikni tozalash usullalari ishlab chiqildi^[5].

Functional Ecology jurnalida oʻtkazilgan tadqiqot^[6] invaziv rhododendron nektar Yevropa asalarilari (Apis mellifera) uchun zaharli ekanligini koʻrsatdi. Shuningdek, u Andrena carantonica (A. scotica nomli, yakka-yakka konchilik ari) asalarilarini falaj qildi. Rhododendron nektarini isteʼmol qilgandan soʻng, asalarilar falaj boʻlib, noto‘g‘ru xatti-harakatlar qiladidilar va oddiy nektarlar bilan oziqlangan asalarilarga qaraganda kamroq ovqat isteʼmol qilishdi. Bundan farqli oʻlaroq, buff dumli bumblebeega (Bombus terrestris) rhododendron nektari taʼsir qilmaydi. Rhododendronni asal asalarilar uchun muammoli tur deb hisoblab bo‘lmaydi, chunki arilar toksin nektarini aniqlash qobiliyatiga ega^[7]. Asal asalarilarning baʼzi turlari (Apis mellifera sub spp caucasica) toksinga chidamli va bunday guldan yig‘ilgan asal „jinni asal“ deb ataladi.

Manbalar

↑ „Infraspecific Taxon Details : Rhododendron ponticum subsp. baeticum (Boiss. & Reuter) Hand.-Mazz.“. Catalogue of Life. 2020-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-dekabr.
↑ ^2,0 ^2,1 „Infraspecific Taxon Details : Rhododendron ponticum subsp. ponticum“. Catalogue of Life. Qaraldi: 2020-yil 21-noyabr.
↑ „Infraspecific Taxon Details : Rhododendron ponticum var. heterophyllum R. Ansin“. Catalogue of Life. Qaraldi: 2020-yil 21-noyabr.^{[sayt ishlamaydi]}
↑ „Rhododendron: A killer of the Countryside“. Offwell Woodland & Wildlife Trust (2004). Qaraldi: 2010-yil 30-may.
↑ „BREAKTHROUGH IN BATTLE AGAINST PROBLEM PONTICUM“. Forestry Commission (2004-yil 30-iyul). 2011-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 30-may.
↑ Tiedeken, Erin Jo; Egan, Paul A.; Stevenson, Philip C.; Wright, Geraldine A.; Brown, Mark J. F.; Power, Eileen F.; Farrell, Iain; Matthews, Sharon M. et al. (November 2015). "Nectar chemistry modulates the impact of an invasive plant on native pollinators". Functional Ecology 30 (6): 885–893. doi:10.1111/1365-2435.12588. http://gala.gre.ac.uk/id/eprint/14020/1/14020_STEVENSON_Nectar_Chemistry_Modulates_2015.pdf.
↑ Scott-Brown, AS, Gregory, T, Farrell, IW, Stevenson PC. (2016). "Leaf trichomes and foliar chemistry mediate defence against glasshouse thrips; Heliothrips haemorrhoidalis (Bouché) in Rhododendron simsii.". Functional Plant Biology 43: 1170–1182. doi:10.1071/FP16045. https://www.publish.csiro.au/fp/FP16045.

[1] „Infraspecific Taxon Details : Rhododendron ponticum subsp. baeticum (Boiss. & Reuter) Hand.-Mazz.“. Catalogue of Life. 2020-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-dekabr.

[ponticum-2] 2,0 ^2,1 „Infraspecific Taxon Details : Rhododendron ponticum subsp. ponticum“. Catalogue of Life. Qaraldi: 2020-yil 21-noyabr.

[3] „Infraspecific Taxon Details : Rhododendron ponticum var. heterophyllum R. Ansin“. Catalogue of Life. Qaraldi: 2020-yil 21-noyabr.^{[sayt ishlamaydi]}

[4] „Rhododendron: A killer of the Countryside“. Offwell Woodland & Wildlife Trust (2004). Qaraldi: 2010-yil 30-may.

[5] „BREAKTHROUGH IN BATTLE AGAINST PROBLEM PONTICUM“. Forestry Commission (2004-yil 30-iyul). 2011-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 30-may.

[6] Tiedeken, Erin Jo; Egan, Paul A.; Stevenson, Philip C.; Wright, Geraldine A.; Brown, Mark J. F.; Power, Eileen F.; Farrell, Iain; Matthews, Sharon M. et al. (November 2015). "Nectar chemistry modulates the impact of an invasive plant on native pollinators". Functional Ecology 30 (6): 885–893. doi:10.1111/1365-2435.12588. http://gala.gre.ac.uk/id/eprint/14020/1/14020_STEVENSON_Nectar_Chemistry_Modulates_2015.pdf.

[7] Scott-Brown, AS, Gregory, T, Farrell, IW, Stevenson PC. (2016). "Leaf trichomes and foliar chemistry mediate defence against glasshouse thrips; Heliothrips haemorrhoidalis (Bouché) in Rhododendron simsii.". Functional Plant Biology 43: 1170–1182. doi:10.1071/FP16045. https://www.publish.csiro.au/fp/FP16045.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]