Kontent qismiga oʻtish

Rosaly Lopes

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Rosaly Lopes
Tavalludi 8-yanvar, 1957-yil
Rio-de-Janeyro
Fuqaroligi Braziliya
Sohasi sayyoralar geologi, vulqonlarni o'rganuvchi olim
Institutlar NASA
Mukofotlari 2005-yil Karl Sagan medali; 2014-Louell Tomas The Explorers Club mukofoti

Rosaly MC Lopes (1957-yil 8-yanvarda tugʻilgan) — geolog, vulqonlarni oʻrganuvchi olim, koʻplab ilmiy maqolalar va bir nechta kitoblar muallifi, shuningdek, taʼlim sohasi hodimi. Uning asosiy ilmiy qiziqishlari vulqonlarga eʼtibor qaratgan holda sayyoralar va yer yuzasidagi jarayonlarga yoʻnaltirilgan[1][2][3].

Hayoti va faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lopes Braziliyaning Rio-de-Janeyro shahrida tugʻilgan va yoshligida Ipanema mahallasi yaqinida yashagan. Qisman NASA ning Poppy Northcutt tomonidan ilhomlantirilgan[1] u 1975-yilda London universitetida astronomiya boʻyicha oʻqish uchun Angliyaga Londonga koʻchib oʻtdi. U 1978-yilda astronomiya yoʻnalishini imtiyozli diplom bilan tamomlagan. Oʻqishining soʻnggi semestrida u Jon Guest bilan sayyoraviy fanlar kursini oldi[4] va kursdan uch hafta oʻtgach, Etna togʻi portladi. Lopes oʻz taʼlim sohasini yerdagi va kosmosdagi vulqonlarga oʻzgartirishga qaror qildi[1][4][5].

Doktorlik dissertatsiyasi uchun u sayyoralar geologiyasi va vulqonologiya boʻyicha ixtisoslashgan va doktorlik dissertatsiyasini tugatgan. Lopes 1986-yilda sayyorashunoslik fanidan Yer va Marsdagi vulqon jarayonlarini taqqoslash boʻyicha dissertatsiya va Ph.D. yoqlash davomida faol vulqonlarga koʻp sayohat qildi[4] va Buyuk Britaniyaning vulqon otilishi kuzatuv guruhi aʼzosi boʻldi. Uning faol vulqonning birinchi tajribasi 1979-yilda Sitsiliyadagi Etna togʻida boʻlgan[1].

Lopes doktorlikdan keyingi faoliyatini zamonaviy astronomiya kuratori va Buyuk Britaniyaning Grinvich shahridagi Eski Qirollik rasadxonasida astronomiya boʻlimi boshligʻining oʻrinbosari sifatida boshlagan. 1989-yilda u Italiyaning Neapol shahridagi Vezuviy rasadxonasida tashrif buyuruvchi tadqiqotchi sifatida xavf-xatarlarni xaritalash ishlarini olib bordi[1].

U 1989-yilda Kaliforniyaning Pasadena shahridagi Jet harakatlanish laboratoriyasiga Milliy tadqiqot kengashining doimiy tadqiqotchisi sifatida qoʻshildi va ikki yildan soʻng Galileo kosmik kemasi loyihasining aʼzosi boʻldi[4]. U 1996-yildan 2001-yilgacha Yupiterning vulqon yoʻldoshi Io kuzatuvlarini rejalashtirish va tahlil qilish boʻyicha Yaqin infraqizil xaritalash spektrometri guruhida ishlagan. U Ioda ilgari hech qachon faolligi aniqlanmagan 71 ta vulqonni topdi[1][6].

2002-yilda u Saturn orbitasidagi Kassini kosmik kemasini qoʻllab-quvvatlovchi RADAR guruhida tadqiqotchi boʻldi[4]. U Saturn, uning yoʻldoshlari va halqalarini ilmiy kuzatishlarni rejalashtirgan va 2003—2010-yillarda Cassini Satellites Orbiter Science Teamga hamraislik qilgan. Uning Kassiniga asosiy qiziqishi Saturnning eng katta yoʻldoshi Titanga qaratilgan. RADAR asbobidan olingan sintetik diafragma radar maʼlumotlari Titanning vulqon xususiyatlariga ega ekanligini koʻrsatadi, lekin Yerdagi yoki Iodagi silikat vulkanizmiga oʻxshamaydi. Titan oqimlari va boshqa vulqon xususiyatlari, ehtimol, muz vulqonizmi (kriyovulqonizm) natijasidir[6][7].

U NASA va Yevropa kosmik agentligining kelajakdagi missiyalarini, jumladan Saturn va Titanga missiyalarni oʻrganish boʻyicha guruh aʼzosi sifatida bir nechta tadqiqotlarda qatnashgan. Lopes bir qancha qoʻmitalarda, jumladan Amerika Fanni Rivojlantirish Assotsiatsiyasi yillik Dastur qoʻmitasi va Amerika Astronomiya Jamiyatining Sayyora fanlari boʻlimi qoʻmitasida ishlaydi. Xalqaro Astronomiya Ittifoqining Sayyoralar tizimi nomenklaturasi boʻyicha ishchi guruhining Tashqi sayyoralar guruhining raisi. Uning oldingi qoʻmita tajribasi NASA ning yangi chegaralarini rejalashtirish uchun Milliy Fanlar akademiyasi (Milliy tadqiqot kengashining Koinot tadqiqotlari kengashi qoʻmitasini oʻz ichiga oladi) missiyalari (2007—2008), JPL Direktorining Ayollar boʻyicha maslahat qoʻmitasi, Amerika Geologiya Jamiyatining Ozchiliklar, Geologiya sohasidagi ayollar qoʻmitasi va Amerika Geofizika Ittifoqining xilma-xillik boʻyicha quyi qoʻmitasi kabi qoʻmitalarda yegʻilgan.

Uning mukofotlari orasida 1991-yilda Comisión Feminil Mexicana Nacional tomonidan fan boʻyicha Latinalar medali, Mayami shahrida joylashgan GEM televideniyesining 1997-yilda fan va texnologiya boʻyicha eng yaxshi ayol mukofoti, Amerika Astronomiya Jamiyatining 2005-yilgi Karl Sagan medali, 2007 NASA Exceptional Service medali va 2014 Louell Tomas mukofoti kiradi. U Xalqaro Astronomiya Ittifoqi, Amerika Geofizika Jamiyati, AAAS, Qirollik Geografiya Jamiyati va Tadqiqotchilar klubi aʼzosi.

Lopes 100 dan ortiq ilmiy maqolalar, kitoblar va ensiklopediya yozuvlari muallifi. U ommaviy axborot vositalarida faol boʻlgan, Discovery Channel, National Geographic Channel, History Channel, PBS va Amerika televideniyesidagi Nightline kanallarida koʻplab hujjatli filmlarda namoyish etilgan va milliy hamda xalqaro ommaviy axborot vositalarida chop etilgan intervyularni olgan.

U yettita kitob yozgan, jumladan, „Volcanic Worlds: Exploring the Solar System Volcanoes“ (Praxis-Springer, 2004), „Io After Galileo: A New View of Jupiter's Volcanic Moon“ (Praxis-Springer, 2007) va „Alien Volcanoes“ (Johns Hopkins Press, 2008), „The Volcano Adventure Guide“ (Cambridge University Press, 2005) sayyoradagi har bir vulqon va ular atrofida oʻzini qanday tutish kerakligi, faol vulqonlarni ziyorat qilish yoki suratga olishni xohlovchilar uchun zarur boʻlgan maʼlumotlarni tasvirlaydi[4][8]. 

Faol vulqonlar atrofida nima qilayotganingizni bilishingiz kerak... Men umuman tayyor bo'lmagan odamlarga duch keldim.
 
    Rosaly Lopes[4]

Qiziqishlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Rosaly Lopes britaniyalik geolog

Lopes milliy va xalqaro miqyosda taʼlim, xilma-xillik va targʻibot tarafdoridir. U Yevropa, Osiyo va Amerikaning bir qancha mamlakatlarida ommaviy ma’ruzalar oʻqigan va 1992—1993-yillarda Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Yevropa kosmik agentligi, Sayyoralar jamiyati seminarlarining hammuallifi boʻlgan. 2005-yilda u Karl Sagan medali bilan taqdirlangan. Amerika Astronomiya Jamiyatining sayyorashunoslik fanlari boʻlimi tomonidan uning xalq taʼlimidagi saʼy-harakatlari, xususan, ispan guruhlari va yosh ayollar orasida eʼtirof etilgan. Uning sevimli mashgʻulotlariga shoʻngʻish, piyoda sayr qilish, vulqonlarni ziyorat qilish va vulqon rasmlarini yigʻish kiradi.

Media sohasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Lopes media, televideniye sohalarida ham ilm-fanni keng targʻib qilgan. Uning bir necha media loyihalarini keltiramiz:

  • History Channel da „Prehistoric Megastorms“ (2008);
  • „Heads Up“ Science Series, Knowledge TV, Canada, episode on New Horizons (January 2008);
  • History Channel da „Search for E.T.“, in „The Universe“ series (August 2007);

PBS „Wired Science“ interview on volcanoes (October 2007);

  • Discovery Channelda „Titan: Rendezvous with Saturnʼs Moon“ (updated version, May 2007);
  • National Geographic Television kanalida „Naked Science: Deadliest Planets“ (December 2006);
  • History Channel da „Ask Mr. Know-It-All“, pilot episode (as expert on volcanic dust), 2006;
  • History Channel da „Inside the Volcano“ (December 2006);
  • Discovery Channel da „Rewind 2006“ (science stories of 2006, December 2006);
  • National Geographic Television kanalida „Hollywood Science: Forces of Nature“ (April 2006);
  • Nightline da „Galileo“ (September 2003);
  • Discovery Channel da „Planet Storm“ (2001);
  • Discovery Channel da „95 Worlds and Counting“ (2001)

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Ross, Michael Elsohn (2014) „A world of her own : 24 amazing women explorers and adventurers“. Chicago: Chicago Review Press.
  2. ↑ Lopes, Rosaly M „Rosaly M. C. Lopes (Resumé)“. Jet Propulsion Laboratory, NASA. 20-iyun 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-iyun 2022-yil.
  3. ↑ Lopes, Rosaly M „Planetary Science: People / Rosaly Lopes“. Jet Propulsion Laboratory, NASA.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Shalby, Colleen (15-avgust 2012-yil) „Rosaly Lopes and the enigmatic workings of volcanoes“. AAAS Member Central. 2016-yil 6-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-iyun.
  5. ↑ Peckyno, Robert, (19-dekabr 2011-yil) „Interview: Rosaly M.C. Lopes, Planetary Scientist“. Volcano World : Supplement.
  6. ↑ 6,0 6,1 Thornton, Stuart, (11-may 2011-yil) „Cold Explosion“. National Geographic. 24-aprel 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-iyun 2022-yil.
  7. ↑ „Surface features on Titan form like Earth's, but with a frigid twist“. INTERNATIONAL ASTRONOMICAL UNION.
  8. ↑ Radford, Tim, (12-yanvar 2005-yil) „Peer review: The Volcano Adventure Guide by Rosaly Lopes“. Science.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Rosaly_Lopes&oldid=5303231" dan olindi