Kontent qismiga oʻtish

Sırrı Süreyya Önder

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Sırrı Süreyya Önder
Mansab davri
2023–yil 2–Iyun
Mansab davri
2011yil 12-Iyun – 2018–yil 7–Iyul
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 7-iyul 1962-yil (1962-07-07) (62 yosh)
Adıyaman, Turkiya
Kasbi Aktyor, kinorejissyor, ssenariy muallifi, siyosatchi

Sırrı Süreyya Önder (1962-yil 7-iyul) Turkiyalik kinorejissyor, aktyor, kinodramaturglar, sharhlovchi va siyosatchi.

2011-yilda Tinchlik va Demokratiya partiyasi] (BDP) tomonidan qoʻllab-quvvatlangan mustaqil sifatida parlamentga saylangan, keyinchalik u partiyaga qoʻshildi[1][2][3] garchi u kurd millatidan boʻlmasa ham[1]. U 2014-yilgi munitsipal saylovlarda 412,875 ovoz (4.83%) bilan uchinchi boʻlib kelgan Xalq demokratik partiyasining (HDP) Istanbul meri nomzodi, BDPning opa-singil partiyasi sifatida qatnashdi[4]. 2015-yilning 7-iyun kunida umumiy saylovida u Anqara viloyatining 1-saylov okrugiga deputat etib saylandi[5].

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sırrı Süreyya Önder 1962-yilda Adıyaman viloyatining markaziy tumanida asli Turkman oilasining farzandi boʻlib tugʻilgan[6][7]. Uning otasi, sartarosh va arizachi, 1960-yillarda Adıyamandagi Turkiya Ishchilar partiyasining asoschisi va viloyat raisi boʻlgan. Sakkiz yoshida otasi sirozdan vafot etgan Önder onasi va toʻrt ukasi bilan bobosining uyiga koʻchib oʻtgan va bu davrda fotografga shogird boʻlib ishlay boshlagan.Fotosuratchilikdan olgan maoshi oilasini boqish uchun yetarli boʻlmagani uchun u 16 yoshga toʻlganidan keyin bezgakka qarshi kurash va yoʻq qilish tashkilotiga mavsumiy ishchi sifatida qoʻshildi. Milliyetçi Cephe Hükûmeti tashkil etilganda ishidan ayrilgan Önder shina taʼmirlash ustaxonasini ochdi[6].

Taʼlim yillari va siyosiy hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1978-yilda Adiyaman litseyida oʻquvchilik davrida Maraş Katliamıga norozilik qilgani uchun hibsga olingan va qamoqqa olingan Önder, ozod boʻlganidan keyin Anqaraga borgan va universitet imtihonida birinchi tanlovi boʻlgan Anqara universitetining Siyosiy fanlar fakultetida gʻolib boʻlgan. 12-sentabrdagi davlat toʻntarishi sodir boʻlganida u Anqarada edi. U birinchi hibsga olinganida qamoqqa olingan. Uzoq davom etgan sud jarayonidan soʻng u 12 yillik qamoq jazosiga hukm qilindi. Anqaraning Altındağ] tumanidagi qashshoq shaharchada qolgandan keyin Öndernni plakatlar bilan qidira boshlagan, oʻtmishda qiynoqqa solgan doʻsti yashiringan joyini bildirgach, qoʻlga olindi va 105 kun davomida DAL nomli joyda saqlandi. Uning jazo muddati 105 kunlik hibsdan keyin tugadi. Ochlik eʼlon qilish kabi norozilik harakatlari tufayli qatllarining yoqib yuborilishi natijasida turli qamoqxonalarda yetti yil qamoqda oʻtirdi.

Oʻn olti yoshida Bezgakni yo'q qilish Milliy dasturida ishlash uchun koʻproq pul ishlashni boshladi. U kasaba uyushma harakatiga qoʻshilishi uning ishdan boʻshatilishiga olib keldi. Oʻzining shinalarini taʼmirlash ustaxonasida qisqa vaqt oʻtgach, u qishloqda odamlarning shaxsini tasdiqlovchi hujjatlari uchun suratga olish orqali tirikchilik qildi[2].

1980-yilda Önder siyosiy fanlarni oʻrganish uchun Anqaradagi universitetga oʻqishga kirdi. Ikkinchi muddat davomida u yil 1980–yil 12–sentyabrda hukumatni agʻdargan harbiy xuntaga norozilik bildirish uchun siyosiy talabalar harakatiga qoʻshildi. U noqonuniy tashkilotga aʼzolikda ayblanib hibsga olingan va oʻn ikki yillik qamoq jazosiga hukm qilingan. U Mamak, Ulucanlar va Haymana kabi qamoqxonalardagi gavjum palatalarda qamoqda boʻlgan edi[2].

Faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006–yilgi film xalqaro 2007 yilgi Xalqaro Adana Oltin Boll kinofestivalida eng yaxshi rasm mukofotiga sazovor boʻldi va 29-Moskva xalqaro kinofestivaliga kiritildi[8].

2010–yilda BirGün gazetada sharhlovchilik faoliyatini boshladi[9]. U kundalik Radikalda yozishni davom ettirdi. 2011–yilgi parlament saylovlarida Tinchlik va Demokratiya Partiyasi (BDP) tomonidan qoʻllab-quvvatlandi va u mustaqil sifatida qatnashdi. Istanbul uchun deputat etib saylangan, u BDPGA qoʻshildi[10] parlamentga kirgandan soʻng, u radikaldagi lavozimidan voz kechdi[2]. Shuningdek u Özgür Gündemni muallifi edi[11].

2013–yil Taksim Gezi bog'idagi norozilik namoyishlarida ishtirok etgan va koʻzdan yosh oqizuvchi gaz kartriji bilan urilganidan keyin kasalxonaga yotqizilgan[12]. U HDP siyosatchilari delegatsiyasining bir qismi boʻlib, 2015–yilning 28–fevralda Dolmabahche konsensusiga olib kelgan[13]. 6 yil 2018 dekabrda u Kocaelidagi qamoqxonaga bordi. 2013–yilning Newroz festivalida soʻzlagan nutqi uchun 2018–yilning 3–dekabrigacha 43 oylik qamoqxonaga hukm qilingan. 2018–yilning 6–dekabrida Kocaeliga qamaladi[14]. 2019–yilning 4–oktyabrda, Konstitutsiyaviy sud Önderning soʻz erkinligini bir kun oldin buzganligi toʻgʻrisida qaror chiqargandan soʻng ozod qilindi[15]. 2021–yilning 17–martida kassatsiya sudiga Davlat prokurori Bekir va boshqa 686 HDP siyosatchilariga Kurdiston ishchilari bilan tashkiliy birligi sababli HDP yopilishi bilan birga siyosat bilan shugʻullanishni besh yillik taqiqlashni talab qilib, Konstitutsiyaviy sudga murojaat qildi. Partiya (PKK)[16].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „Sırrı Süreyya Önder: Ben kürt kökenli değilim“ (tr). Qaraldi: 2013-yil 31-may.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „'Bana bir avans verin size nasıl vekillik yapılır göstereyim'“ (tr) (2011-yil 16-aprel). Qaraldi: 2013-yil 31-may.
  3. ↑ „BDP'den kritik açıklama!“ (tr) (2011-yil 16-aprel). Qaraldi: 2013-yil 31-may.
  4. ↑ „Supreme Electoral Council of Turkey“. Qaraldi: 2016-yil 4-noyabr.
  5. ↑ „Ankara 1. Bölge 2015 Genel Seçim Sonuçları“. Haberler. Qaraldi: 2015-yil 8-iyun.
  6. ↑ 6,0 6,1 Andoza:Görüşme kaynağı
  7. ↑ Andoza:Web kaynağı
  8. ↑ „29th Moscow International Film Festival (2007)“. MIFF. 2013-yil 21-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-may.
  9. ↑ „Sırrı Süreyya Önder/Tüm Köşe Yazışarı“ (tr). Qaraldi: 2013-yil 31-may.
  10. ↑ „Sırrı Süreyya Önder yaralandı“ (tr) (2013-yil 31-may). Qaraldi: 2013-yil 31-may.
  11. ↑ „Sırrı Süreyya Önder“ (tr). 2013-yil 30-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 31-may.
  12. ↑ Letsch, Constanze. „Turkey protests spread after violence in Istanbul over park demolition“. Guardian (2013-yil 1-iyun). Qaraldi: 2013-yil 1-iyun.
  13. ↑ Phillips, David L.. An Uncertain Ally: Turkey Under Erdogan's Dictatorship (en). Taylor & Francis, 23 May 2017 — 68-bet. ISBN 9781351623940. 
  14. ↑ „Sırrı Süreyya Önder in Prison“. Bianet.
  15. ↑ „Former lawmaker from pro-Kurdish HDP released after top court ruling“ (en-US). IPA NEWS (2019-yil 4-oktyabr). Qaraldi: 2019-yil 6-oktyabr.
  16. ↑ „Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians“ (tr-TR). www.duvarenglish.com (2021-yil 18-mart). Qaraldi: 2021-yil 19-mart.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Kurdish–Turkish conflict 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sırrı_Süreyya_Önder&oldid=5289964" dan olindi