Safiye Ali
| Safiye Ali | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
2-fevral 1891-yil |
| Vafoti |
5-iyul 1952-yil Dortmund, Arnsberg, Shimoliy Reyn-Vestfaliya, Gʻarbiy Germaniya |
| Fuqaroligi | Usmonli imperiyasi va Turkiya |
| Taʼlimi |
Robert kolleji, Würzburg universiteti |
| Kasbi | shifofkor |
Safiye Ali (turkcha: Safiye Ali) — turk shifokori.
Turkiya Respublikasining birinchi ayol shifokori va tibbiy taʼlim olgan birinchi ayoldir. Safiye Ali ona va bola salomatligini muhofaza qilish boʻyicha faol ish olib borayotgan „Milk Drop Houses“ kompaniyasi bilan ish olib borgani tufayli tanilgan.
Doktorlik bilan bir qatorda Istanbulda boshlangan feministik harakatga qoʻshilib, turk ayollarining saylanish huquqi uchun kurashgan[1].
Hayoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Safiye Ali 1894-yilda Istanbulda tugʻilgan. Otasi Sulton Abdulaziz va Abdulhamid II ning yordamchilaridan biri Ali Kırat posho, onasi esa Shayxulharim hoji Emin poshoning qizi Emine Hasene. Safiye Ali oilada toʻrt opa-singil orasida kenjasi boʻlgan.
Oilasi Usmonli imperiyasi davrida turli xizmatlari bilan tanilgan. Bobosi Hoji Emin Posho 17 yil Makka shayx ul-islomi boʻlgan va hozirgacha faoliyat koʻrsatayotgan beshta vaqfga asos solgan. Yoshligida otasidan ayrilgan Safiye Ali bobosi Emin Poshoning Valideçeşmedagi qasrida ulgʻaygan.
Istanbuldagi Amerika qizlar kollejida tahsil olgan Safiye Xonum 1916-yil yanvarida uni tamomlagan. Kollejda oʻqiyotgan chogʻlarida shifokor boʻlishga qaror qilgan. Oʻsha davrda mamlakatda ayol tabiblarga ehtiyoj bor edi, chunki ayol bemorlar ayol tabiblarni afzal koʻrar edilar, ammo Dorulfunning tibbiyot fakulteti hali talaba qizlarni qabul qilmas edi. Birinchi jahon urushi davridagi moliyaviy qiyinchiliklarga qaramay, Germaniyaga ketgan va Wurtzburg universitetining tibbiyot fakultetida tahsil olgan. Oʻsha davrning Maorif vaziri Ahmet Şükrü Bey koʻmagida davlat stipendiyasiga ega boʻlgan Safiye Ali nemis tilini tezda oʻrganadi va tezda dars olishni boshlaydi. Amerika Qizlar kolleji bitiruvchisi boʻlgani uchun undan qiyin imtihon olgan Bavariya Milliy taʼlim vazirligi imtihonda birinchi oʻrinni qoʻlga kiritgani evaziga Safiye Aliga „doktorlik nomzodi“ unvonini bergan. 1921-yilda „Chaqaloqlarda ichki paximeningit qon ketishi“ mavzusidagi dissertatsiyasi himoya qilgan.
Istanbulga qaytganidan 6 hafta oʻtib Germaniyada ayollar va bolalar kasalliklari boʻyicha taʼlim olgan shifokor Safiye xonim Ferdinand Krekeler (keyinchalik Ferdi Ali nomi bilan mashhur) bilan oila qurgan.
1923-yil iyun oyida Turkiyaning birinchi ayol shifokori sifatida litsenziya olgan Safiye xonim turmush oʻrtogʻi bilan birgalikda Cağaloğluda klinika ochgan. Avvaliga tanilmaganligi sababli klinikasiga bemorlar tashrif buyurmagan[2]. Istanbulda besh yil shifokor boʻlib ishlagan boʻlsa-da, poliklinikadagi ishidan oldin ona va bola salomatligi sohasida begʻaraz xizmat olib borgan. Bu davrda Robert kollejida ochilgan birinchi ayollar tibbiyot maktabida ginekologiya va akusherlik fanidan dars berib, qizlarga tibbiy taʼlim bergan birinchi ayol oʻqituvchi sifatida tarixga kirgan.
1925-yilda Fransiya Qizil Xoch Jamiyati tomonidan asos solingan. Sutdan ajratilgan va steril sut ichish imkoniyatidan mahrum boʻlgan bolalar uchun „Himaye-i Etfal“ jamiyatiga berilgan „Milk Drop Houses“ ning rahbari sifatida bu sohaga muvaffaqiyat keltirgan. Bu yerdagi faoliyati ayollarni emizishga ragʻbatlantirish va bolalarning sogʻlom ovqatlanishiga yordam berish uchun turli treninglar tashkil etishdan iborat boʻlgan. Safiye Ali sutdan ajratilgandach 1 yoshdan keyin kasal va zaif bolalarga qarash uchun „Hilol-i Ahmar“ ayollar markazi yosh bolalar klinikasini tashkil qilgan. London, Vena va Boloniya shaharlarida oʻtkazilgan kongresslarda „Himaye-i Etfal“ jamiyati vakillik qilgan. Faoliyatining eng yuqori choʻqqisida „Milk Drop Houses“ dan ketishga majbur boʻlgan Safiye xonim 1928-yil yanvar oyida xususiy shifokor boʻlib ishlay boshlagan. Oʻsha paytda Istanbuldagi shifokorlar orasida oʻz kabinetiga ega boʻlgan yagona ayol edi. Bu davrda jamiyat ayol shifokorlarga shunchalik begona ediki, nogiron faxriylarning „Buyuk savdo“ yilnomalarida uning ismi „Safiye Ali Bey“ sifatida tilga olingan. Respublikaning dastlabki yillarida ayollar harakati aʼzosi Safiye Alining 1928-yilda Boloniya shahrida oʻtkazilgan Xalqaro tabib ayollar konferensiyasidan olgan ijtimoiy va ilmiy tajribalari „Sarvat-i Funun“ jurnalida chop etilgan[2].
Safiye Ali kasbiy faoliyatidan tashqari Istanbulda boshlangan feministik harakatga qoʻshilgan va Turk ayollar ittifoqi sanitariya komissiyasi raisi lavozimida ishlagan. Bu yillarda fohishalik bilan kurashgan.
Unga saraton tashxisi qoʻyilgach, Turkiyani tark etib, Germaniyaga joylashgan. Ikkinchi jahon urushi davridagi kasalligiga qaramay, faoliyatini davom ettirgan. 1952-yil 5-iyulda 58 yoshida Dortmundda vafot etgan.
Xotirasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Nomi Istanbuldagi oilaviy salomatlik markaziga berilgan.
- 2021-yil 2-fevralda Google uning 127 yoshini Google Doodle bilan nishonlagan.
- 2022-yil 30-noyabrda Dortmunddagi koʻchaga uning nomi berilgan[3].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Yıldırım. „Türkiye’nin İlk Kadın Doktoru Safiye Ali.“. İstanbul Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2012. Qaraldi: 30 nisan 2016.
- ↑ 2,0 2,1 Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, 2017 Ajandası, „Kadın Hayatlarını Yazmak, Oto/ Biyografi Yaşam Alıntıları“, sayfa 9
- ↑ Ruhr News website, Turkish doctor becomes namesake; Hannah Rosenbaum explains renaming of streets in Dortmund, article by Kevin Kindel dated December 2, 2022