Sambika

Sambika, sambuka (grekcha: σαμβύκη, lotincha: sambuca) — qadimgi uchburchak arfa turidagi torli cholgʻu asbobi, Gretsiyaga Yaqin Sharqdan olib kelinganlik ehtimoli mavjud. Koʻplab mualliflar sambikani qisqa (odatda toʻrtta) torli, kichik oʻlchamdagi asbob sifatida tasvirlaydilar. Aristid Kvintilian sambikani „ayollar“ asbobi deb hisoblaydi: „Torli cholgʻular <...> orasida sambika oʻzining past kelib chiqishi va qisqa torlarida chiqariladigan juda baland tovushlarning nazokatliligi tufayli ayol tabiatiga yaqindir“^[1]. Yunonlarda ham, rimliklarda ham professional ijrochi ayollar uchun maxsus soʻzlar — qadimgi yunoncha: σαμβυκίστρια^[2] va sambucistria^[3] boʻlgani sambikaning ayollar orasida tarqalgani haqida bilvosita darak beradi.

Koʻpincha klassik mualliflar (yunon va rimlik) sambikani oʻziga xos trigon (uchburchak arfa) sifatida tasvirlaydilar. Sambikaning spetsifik konstruktiv xususiyatlarini va uning tuzilishini saqlanib qolgan dalillar asosida aniqlashning iloji yoʻq.

Terminning boshqa maʼnolari

Shuningdek, qamal quroli ham sambika deb (Afiney va boshqa mualliflarning fikriga koʻra) nomlangan, chunki oʻz shakli bilan (kema + narvon + choʻzilgan arqonlar) shunday nomlanadigan musiqa asbobiga oʻxshardi^[4]. Vitruviyga sambukaning shakllari uning mashhur „jahon uchburchagini“ (schema trigonii mundo)^[5] eslatdi. Uygʻonish davrining oxirida (1618) botanik va maʼrifatparvar musiqa ishqibozi Fabio Kolonna oʻzining eksperimental klavikordini „sambuka“ (sambuca) soʻzi bilan atagan.

Manbalar

↑ grekcha: ...ἐν τοῖς κατατεινομένοις τὴν μὲν λύραν ἔστιν εὑρεῖν πρὸς τὸ ἄρρεν ἀναλογοῦσαν διὰ τὴν πολλὴν βαρύτητα καὶ τραχύτητα, τὴν δὲ σαμβύκην πρὸς θηλύτητα, ἀγεννῆ τε οὖσαν καὶ μετὰ πολλῆς ὀξύτητος διὰ τὴν μικρότητα τῶν χορδῶν εἰς ἔκλυσιν περιάγουσαν. Aristides Quintilianus Mus. II,16.
↑ Sm., naprimer, Atheneus Deipn. IV,14.129a; IV,14.175d.
↑ Naprimer, u Tita Liviya (Ab urbe condita 39.6) i Seksta Pompeya Festa (De verborum significatu).
↑ "No est eщyo i osadnoe orudie, nazivaemoe sambikoy, vid i ustroystvo kotorogo opisivaet Biton v pisme Attalu 'Ob orudiyax' <…> a sambikoy nazivaetsya ottogo, chto, kogda ono podnyato, ochertaniya ego s korablem i lestnitsey napominayut ochertaniya muzikalnogo instrumenta" (Pir mudresov XIV.34. Perevod N.Golinkevicha). U rimlyan o sambuke kak osadnom orudii sm. u Vitruviya (De archit. X,16.9).
↑ "Krugovaya poverxnost zemli, ogranichennaya vostokom i zapadom i razdelyayuщaya verxnyuyu i nijnyuyu chasti mira, yavlyaetsya estestvenno virovnennoyu okrujnostyu, nazivaemoyu matematikami gorizontom. Provedem liniyu ot severnogo kraya k krayu, naxodyaщemusya nad yujnoy chastyu osi, a ottuda provedem druguyu, naklonnuyu liniyu, vverx k samomu polyusu za zvezdami Septentrionov; i togda mi yasno uvidim izobrajenie mirovogo treugolnika, vrode muzikalnogo instrumenta, kotoriy greki nazivayut sambikoy" (De archit. VI,1. Per. F. A. Petrovskogo).

[1] rekcha: ...ἐν τοῖς κατατεινομένοις τὴν μὲν λύραν ἔστιν εὑρεῖν πρὸς τὸ ἄρρεν ἀναλογοῦσαν διὰ τὴν πολλὴν βαρύτητα καὶ τραχύτητα, τὴν δὲ σαμβύκην πρὸς θηλύτητα, ἀγεννῆ τε οὖσαν καὶ μετὰ πολλῆς ὀξύτητος διὰ τὴν μικρότητα τῶν χορδῶν εἰς ἔκλυσιν περιάγουσαν. Aristides Quintilianus Mus. II,16.

[2] Sm., naprimer, Atheneus Deipn. IV,14.129a; IV,14.175d.

[3] Naprimer, u Tita Liviya (Ab urbe condita 39.6) i Seksta Pompeya Festa (De verborum significatu).

[4] "No est eщyo i osadnoe orudie, nazivaemoe sambikoy, vid i ustroystvo kotorogo opisivaet Biton v pisme Attalu 'Ob orudiyax' <…> a sambikoy nazivaetsya ottogo, chto, kogda ono podnyato, ochertaniya ego s korablem i lestnitsey napominayut ochertaniya muzikalnogo instrumenta" (Pir mudresov XIV.34. Perevod N.Golinkevicha). U rimlyan o sambuke kak osadnom orudii sm. u Vitruviya (De archit. X,16.9).

[5] "Krugovaya poverxnost zemli, ogranichennaya vostokom i zapadom i razdelyayuщaya verxnyuyu i nijnyuyu chasti mira, yavlyaetsya estestvenno virovnennoyu okrujnostyu, nazivaemoyu matematikami gorizontom. Provedem liniyu ot severnogo kraya k krayu, naxodyaщemusya nad yujnoy chastyu osi, a ottuda provedem druguyu, naklonnuyu liniyu, vverx k samomu polyusu za zvezdami Septentrionov; i togda mi yasno uvidim izobrajenie mirovogo treugolnika, vrode muzikalnogo instrumenta, kotoriy greki nazivayut sambikoy" (De archit. VI,1. Per. F. A. Petrovskogo).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]