Shaxzoda Mustafa

Shahzoda Mustafa
Tavalludi	1515-yil Manisa, Usmonlilar imperiyasi
Vafoti	6-oktyabr 1553-yil(1553-10-06) (38 yoshda) Eregli
Bolalari	Mustafa Shahzoda Mehmed Shahzoda Orxan Nergizshax Sulton Shax Sulton
Otasi	Suleyman I
Onasi	Maxidevran Sulton

Shahzoda Mustafa (turkcha: Shehzade Mustafa; 1515-avgust, Manisa — 1553-yil 6-oktabr, Eregli(Konya)) — Sulton Sulaymonning kanizi Mahidevron Sultondan tugʻilgan merosxoʻrlaridan biri. 1533—1541-yillarda Manisa va 1541—1553-yillarda Amasiya hokimi boʻlgan. U Mukhlisi taxallusi bilan sheʼr yozgan, bu arabcha „halol, samimiy“ degan maʼnoni anglatadi.

Biografiya

Mustafa 1515-yilda Manisada oʻsha paytda Manisa sanjakbeyi boʻlgan boʻlajak Usmonli sultoni Sulaymon I va cherkes Mahidevran oilasida tugʻilgan. Mustafa Sulaymonning toʻngʻich oʻgʻli emas edi. 1515-yilga kelib, boʻlajak Sultonning ikkita oʻgʻli — Mahmud va Murod bor edi. 1520-yilda Sulton Salim I vafot etadi va Sulaymon sulton boʻlib, oilasi bilan Istanbulga koʻchib oʻtadi. Bir yil oʻtgach, Sultonning toʻngʻich oʻgʻillari chechakdan vafot etdi, bu Shahzoda Mustafani taxtning yagona vorisi qildi. 1521-yilda Sulton Sulaymonning yana bir sevimlisi Hurram Sultonning oʻgʻli shahzoda Mehmed tugʻildi, baʼzi tarixchilarning fikriga koʻra, Sulaymon Mustafani chetlab oʻtib, Mehmedni oʻzining vorisi sifatida koʻrdi. Usmonlilar anʼanalariga koʻra, barcha shahzodalar viloyatlardan birida hokim (sanjakbek) lavozimini egallab, mamlakatni boshqarish boʻyicha taʼlim olishlari shart edi. Toʻngʻich oʻgʻli va taxt vorisi koʻpincha Manisa hokimi boʻlgan. Mustafa 1533-yili tantanali marosimdan soʻng onasi bilan Manisaga joʻnab ketdi. 1540-yilda venetsiyalik diplomatlardan biri Shahzoda saroyini va uning onasining saroydagi rolini quyidagicha taʼriflagan: „Bu ajoyib va yorqin sud otasining [sudidan] kam emas edi“ va „u bilan birga boʻlgan onasi, xalq muhabbatiga qanday erishish mumkinligi haqida koʻrsatma berganlar“. 1541-yilda Shahzoda Mustafa va Avstriya elchisi oʻrtasidagi muzokaralar tufayli Sulaymon nihoyat oʻgʻlini oʻzidan uzoqlashtirib, Amasiya hokimligiga oʻtkazdi, Hurramning toʻngʻich oʻgʻli Shahzoda Mehmedni Manisaga oʻtqazdi. Amasiya poytaxtdan uzoqroqda edi, bu esa Sulton vafot etgan taqdirda Mustafaning taxtni egallash imkoniyatini kamaytirdi. Shahzoda Mehmed 1544-yilda vafot etadi va Mustafaning onasi uning Manisaga qaytishiga umid qilgan, ammo sulton Aleksandra Anastasiya Lisovskaning yana bir oʻgʻli — Shahzada Selimni yuborgan. Aleksandra Anastasiya Lisovskaning yana bir oʻgʻli Shahzoda Boyazid avval Konyaga, keyin esa Istanbulga Amasiyaga qaraganda yaqinroq boʻlgan Kutahyaga yuborildi. Taxtga daʼvogarlik qilgan uch kishidan ikkitasi Aleksandra Anastasiya Lisovska Sultonning oʻgʻillari boʻlgan bir vaziyatda Mustafaning hayoti xavf ostida edi. 1553-yilda Navagero „Mustafaning onasi oʻgʻlini zaharlamaslik uchun juda koʻp harakat qiladi“. Mustafa hamisha xalq orasida juda mashhur boʻlgan, shuning uchun u qatl etilgandan keyin tartibsizliklar boshlandi. U toʻqqiz yoshga toʻlganida, Venetsiya elchisi shunday deb yozgan edi: „U ajoyib isteʼdodga ega, u yanicharlar juda yaxshi koʻradigan jangchi boʻladi va buyuk jasoratlarni amalga oshiradi“. 1553-yilda Mustafa 38 yoshda boʻlganida, Navagero „uni qanchalik sevishgan va taxt vorisi sifatida ham orzu qilinganini tasvirlab boʻlmaydi“, deb yozgan edi.

Shahzoda Mustafa. Turk miniaturasi

Oʻlimi

Oʻsha davrdagi mish-mish va taxminlarga koʻra, Sulaymon I hukmronligining oxirlarida uning oʻgʻillari oʻrtasida taxt uchun kurash yaqqol namoyon boʻlgan; Bundan tashqari, baʼzi zamondoshlari ishonganidek, Aleksandra Anastasiya Lisovska va uning kuyovi, vazir Rustem posho sultonni Mustafaga qarshi qoʻyib, uni sultonga qarshi fitna uyushtirganlikda va Sulaymon I ni agʻdarish uchun tartibsizliklar uyushtirganlikda ayblab, 1553-yilda Forslarga qarshi urushda Rustem Posho Mustafani otasining qoʻshiniga taklif qiladi va shu bilan birga Sulaymonning oʻzi ham Mustafa uni oʻldirish uchun uning oldiga kelayotganidan ogohlantiradi. Sulaymon hayoti xavf ostida ekanligiga ishondi va oʻgʻlini qatl qilishni buyurdi. Mustafa otasini kutib olish uchun chodirga kirganida, Sulaymonning qoʻriqchilari taxtning sharmanda boʻlgan vorisi qochib qutulolmasligi uchun Sulton chodirini oʻrab olishdi. Natijada soqov jallodlar bilan boʻlgan jangda Mustafa Zal Mahmud ogʻa tomonidan oʻldirilgan. Bir necha kundan keyin Mustafaning yetti yoshli oʻgʻli Mehmed qatl etildi. Mustafa haqiqatan ham Sultonni taxtdan agʻdarmoqchi boʻldimi yoki unga tuhmat qilindimi, nomaʼlum. Mahidevron Sulton oʻgʻlining umrining oxirigacha uni siyosiy dushmanlardan himoya qilishga harakat qilgan. Elchi Trevisano 1554-yilda Mustafa qatl etilgan kuni Maxidevran unga otasi uni oʻldirmoqchi boʻlganidan ogohlantiruvchi nota yuborganini, biroq Mustafa onasi va doʻstlarining ogohlantirishiga eʼtibor bermaganini yozgan edi. Shahzoda Mustafa Muradie majmuasiga dafn etilgan, u yerda Sulton Selim II buyrugʻi bilan unga maqbara qurilgan. Uning onasi Mahidevron Sulton ham shu yerda dafn etilgan. Mustafa vafotidan keyin yanicharlar va Mustafaning Anadoludagi askarlari Sulaymonning qaroriga norozilik bildira boshladilar. Bundan tashqari, oʻzini qatl etilgan shahzoda sifatida koʻrsatgan bir firibgar paydo boʻldi. Mustafa armiyasi Aleksandra Anastasiya Lisovska va Rustem Poshoning siyosiy intrigalari aybdor deb hisoblardi. Qoʻshinning noroziligidan keyin Sulaymon Rustem Poshoni lavozimidan ozod qildi va uni Istanbulga qaytarib yubordi.

Shahzoda Mustafa qabri. Muradie majmuasi

Bolalar

1. Nergisshoh Sulton (1536 - ?) otasi qatl etilgandan keyin Anadolu beylerbeyi Jenabi Axmet Poshoga uylangan;
2. Shahzoda Mehmed (1546-1553) otasi vafotidan keyin qatl etilgan;
3. Shoh Sulton (1547-1577) Abdulkerim ogʻaga uylangan;
4. Shahzoda Oʻrxon yoki Ahmad (? — 1552) otasi vafotidan bir yil oldin vafot etgan.