Shoh Abbos maydoni
| Shoh Abbos maydoni | |
|---|---|
| ozarbayjoncha: Şah Abbas meydanı | |
 | |
| Joylashuvi | Ganja, Ozarbayjon |
| Koordinatalar | 40°40′41″N 46°21′32″E / 40.6780°N 46.3589°E |
| Turi | Binolar maydoni va ansambli |
| Meʼmor | Shayx Bahouddin |
| Qurilish yakunlanishi | 17-asr |
 Shoh Abbos maydoni xaritada | |
Shoh Abbos maydoni (ozarbayjoncha: Şah Abbas meydanı) — Ozarbayjonning Ganja shahrining tarixiy markazida joylashgan maydon. Bir vaqtlar bu Ganja qal’asi atrofidagi asosiy yodgorlik majmuasi boʻlgan. Shoh Abbos maydoni majmuasi birinchi marta Ganja qalʼasining 1797-yilgi rejasida qayd etilgan. Shahar chetida joylashgan ushbu meʼmoriy ansambl masjid, hammom va boshqa binolardan iborat edi.
Shimoli-sharqiy va janubi-gʻarbiy yoʻnalishlarda choʻzilgan, oʻlchamlari 65x320 metr boʻlgan hudud tartibsiz toʻrtburchak shaklga ega. Shoh Abbos masjidi maydonning janubi-sharqiy tor qismida joylashgan. Maydonning shimoli-gʻarbiy va janubi-sharqiy qismlari doʻkon sifatida ishlatiladigan arkali binolar bilan qurilgan. Doʻkonlarning janubi-sharqiy tomonida hovlilari aralash bir necha binolar bor edi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shoh Abbos maydoni majmuasi birinchi boʻlib 1797-yildagi Ganja qalʼasi rejasida qayd etilgan. Shahar chetida joylashgan bu meʼmoriy ansambl masjid, hammom va boshqa binolardan iborat boʻlgan[1]. Shimoli-sharqiy va janubi-gʻarbiy yoʻnalishda choʻzilgan oʻlchamlari 65x320 metr boʻlgan hudud tartibsiz toʻrtburchak shaklga ega. Maydonning janubi-sharqiy tor qismida Shoh Abbos masjidi joylashgan. Bu yerda kvadratning kengligi 54 metrgacha torayadi va qarama-qarshi tomonda 85 metrgacha kengayadi. Maydonning toʻrt tomoni chinorlar bilan oʻralgan. Maydonning shimoli-gʻarbiy va janubi-sharqiy qismlari doʻkon sifatida ishlatiladigan arkali binolar bilan qurilgan. Doʻkonlarning janubi-sharqiy tomonida[1] hovlilari aralash boʻlgan bir necha binolar bor edi. Ularning baʼzilari 1797-yil rejasiga koʻra bozor, boshqalari esa „ipak va qogʻoz fabrikasi“ sifatida belgilangan[1].
Maydonning shimoli-gʻarbiy qismini toʻrtburchak shaklidagi katta bozor majmuasi egallagan boʻlib, uning markaziy darvozasi Shoh Abbos maydoniga qaragan. Ganja madrasasi Shoh Abbos masjidi yonida joylashgan edi. Masjid ortida qabriston, gʻarbiy qismida, ozroq masofada esa „Chokyak hammomi“ boʻlgan[1].
Maydon atrofidagi binolar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ganja xoni saroyi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Saroy majmuasi Ganjaning tarixiy markazida joylashgan edi. Majmua tarkibiga bir nechta saroy binolari, arkli tosh galereyasi, hovlilar va favvoralar, shuningdek, yordamchi binolar kiradi. 1970-yillarning boshlariga qadar baʼzi binolar taʼmirtalab holatda boʻlgan, 1974-yilda esa buzib tashlangan, oʻrniga „Boku“ kinoteatri qurilgan[2]. 2012-yilda kinoteatr ham buzib tashlandi va uning oʻrniga Ganja davlat filarmoniyasining yangi binosi qurildi.
Ganja xoni saroyi qasr koʻrinishidagi turar-joy majmuasi boʻlib, u bir nechta turar-joy binolaridan, shuningdek, xaritada „Xon binosiga olib boruvchi arkli tosh galereyasi“ nomi bilan atalgan arkali binodan iborat edi. Bu bino saroyga olib boradigan maxsus darvoza yoki koridor boʻlib xizmat qilgan. Majmuada hovlilar va bir qancha favvoralar bor edi[3].
Ganja davlat filarmoniyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ganja davlat filarmoniyasining yangi binosiga 2012-yil 21-yanvarda Ozarbayjon prezidenti Ilhom Aliyevning Ganjaga tashrifi chogʻida poydevor qoʻyildi. Ochilish 2017-yil 10-noyabrda Ilhom Aliyev ishtirokida boʻlib oʻtdi[4].
Zamonaviy olti qavatli bino neoklassik uslubda qurilgan. Binoda maʼmuriyat, mashgʻulotlar, kiyinish xonasi, direktorlar va dam olish xonalari, bufet mavjud[4]. Majmua 1200 oʻrinli konsert zali, 300 oʻrinli konferensiya zali, 10 quti va bitta VIP qutiga ega. Uchinchi qavatda Üzeyir Hacıbəyov, Fikret Amirov, Qora Qorayev, Niyoziy va Orif Melikovlarning byustlari namoyish etilgan. Ochiq havoda umumiy maydoni 2000 kvadrat metr boʻlgan ikki qavatli galereya, ikkita zal va ochiq maydon, kuzatuv minorasi va boshqa binolar joylashgan[4].
Shoh Abbos masjidi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu tarixiy masjid 17-asrda Arran meʼmoriy uslubida qurilgan. Ganja Juma masjidi oʻzining umumiy kompozitsiyasi, maketi, konstruktiv, badiiy-dekorativ xususiyatlari bilan ozarbayjon meʼmorchiligining portal-gumbaz anʼanalarini davom ettiradi[5]. Shu bilan birga, bino meʼmorchiligi Arran meʼmorchilik maktabiga xos boʻlgan ixchamlik, ifodalilik va ravshanlikni aks ettiruvchi shakl va detallarning oddiy takrorlanishiga yoʻl qoʻymaydi[5].
Majmuaning asosiy binosi masjid boʻlib, uning qurilishi 1606-yilga toʻgʻri keladi[6].
Javodxon maqbarasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ganja xonligining oxirgi xoni Javodxonning maqbarasi Shoh Abbos maydonining markazida uning qabri atrofida qurilgan[7]. Qabr va qabrtoshi 1962-yilda maydon markazida favvora qurilishi vaqtida tasodifan topilgan. Maqbara pishiq gʻishtdan toʻrtburchak shaklda qurilgan va Arran meʼmorlik maktabi uslubiga mos ravishda gumbaz bilan qoplangan[8]. Maqbara markazida Javodxonning qabri joylashgan boʻlib, qabr toshi Ganja oʻlkashunoslik muzeyida saqlanadi[8].
Ganja madrasasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Madrasa binosi bir vaqtlar Ganjaning markaziy maydonida joylashgan edi. Hozirgacha Shoh Abbos masjidini oʻrab turgan madrasaning faqat 4 ta xonasi va devorlari saqlanib qolgan[9].
Chokyak hammomi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gumbazli hammom 1606-yilda meʼmor Shayx Bahouddin rejasiga koʻra qurilgan. Uni qurishda oʻsha davrning anʼanaviy materiallari ishlatilgan: qizil gʻisht va tuxum oqi, loy va ohakning birlashtiruvchi aralashmasi.
„Chokyak hamami“ (kovakdagi hammom) nomi hammomning texnik dizayni tufayli berilgan. U suv bosimini ushlab turish uchun chuqurchaga qurilgan va bino ostidagi podval isitish pechi vazifasini bajaradi. Shunday qilib, suv qizdirilganda, qozon ostida yonayotgan oʻtinning tutuni devorlari bugʻ bilan isitiladigan podvalga yuborildi. Boshqa tomondan, issiq suvning oʻzi devor orqali yotqizilgan plitkali quvurlar orqali foydalanish joyiga etkazilgan.
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Ganja xonlari saroyi xarobalari (1960-yillar oxiri) -
Ganja davlat filarmoniyasi -
Shoh Abbos masjidi -
Javadxon maqbarasi -
„Chokyak hammomi“
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Abdulvahab Salamzadeh. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Baku: Академия наук Азербайджанской ССР, Институт архитектуры и искусства, 1964 — 126 bet.
- ↑ „Tarixin qaranlıq məqamlarına işıq salan yeraltı yollar“. medeniyyet.az. Mədəniyyət qəzeti (2010-yil 7-iyul). 2021-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
- ↑ Abdulvahab Salamzadeh. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Boku: Академия наук Азербайджанской ССР, Институт архитектуры и искусства, 1964 — 125 bet.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 „İlham Əliyev Gəncə Dövlət Filarmoniyasının yeni binasının açılışında iştirak edib“. president.az (2022-yil 10-noyabr). 2020-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
- ↑ 5,0 5,1 Aliyev.M.. Джума-мечеть в Кировабаде. Baku: Искусство Азербайджана, 1954 — 673 bet.
- ↑ Александрович (Насыфи), Дж. Гянджа и могила Низами (Известия Азербайджанского археологического комитета, вып. 2). Баку. 1926.
- ↑ „Gəncə xanı Cavad xan Ziyadoğlu (1748-1804)“ (az). Azerbaijan State News Agency (2013-yil 24-avgust). 2020-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
- ↑ 8,0 8,1 „Gəncənin qeyrət rəmzi – Cavad xan“ (az). ganjanews.az (2013-yil 7-avgust). 2020-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-dekabr.
- ↑ Aliyev.M.. Джума-мечеть в Кировабаде. Baku: Искусство Азербайджана, 1954 — 672 bet.