Devonxona maydoni
| Devonxona maydoni | |
|---|---|
| ozarbayjoncha: Divanxana meydanı | |
_meydan%C4%B1,_XIX_%C9%99sr.jpg) 19-asr oxiridagi maydonning fotosurati | |
| Joylashuvi | Shusha, Ozarbayjon |
| Koordinatalar | 39°45′44″N 46°44′35″E / 39.76215°N 46.74313°E |
| Turi | Binolar maydoni va ansambli |
| Qurilish yakunlanishi | 19-asr |
 Devonxona maydoni xaritada | |
| Devonxona maydoni | |
Devonxona maydoni (ozarbayjoncha: Divanxana meydanı) yoki Bozorboshi (ozarbayjoncha: Bazarbaşı) Ozarbayjonning Shusha shahriga Ganja darvozasi tomondan kiraverishda joylashgan birinchi va eng katta shahar maydoni. Eng yirik savdo koʻchasi Rasta bozori shu hududdan boshlanadi[1].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shaharning sanasi nomaʼlum bosh rejasiga koʻra, xon qarorgohi roʻparasida joylashgan Devonxona maydoni XIX asrning birinchi uchdan bir qismigacha qalʼa hududida joylashgan boʻlib, shahardan mudofaa devorlari va turli binolar bilan ajratilgan[2]. Oʻsha paytda maydon hududida Qorabogʻ xonlari majmuasiga tegishli turli yordamchi binolar joylashgan edi[3].
Qorabogʻ xonligi Rossiya imperiyasiga qoʻshib olingandan soʻng Shushada rekonstruksiya ishlari olib borildi, natijada qalʼa devorlarining bir qismi hamda maydon hududidagi binolar buzib tashlandi va u butun shaharga aylandi[2]. Maydon yangi nom oldi — Bozorboshi[2]. Maydondan boshlanadigan asosiy koʻchalardan biri katta savdo yoʻli — Rasta bozoriga aylantirilishi bu maydonning hozirgi kungacha saqlanib qolgan yangi nomini belgilab berdi[2].
Xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Shushaning 18-asrdan beri asosiy savdo koʻchasi boʻlgan Ashagʻi bozor koʻchasi shahardagi rekonstruksiya ishlaridan soʻng oʻzining tijorat ahamiyatini yoʻqotmoqda. Ayni paytda qurilgan Rasta bozori koʻchasi shaharning asosiy savdo koʻchasiga aylanib, bir qatorda tizilgan doʻkonlar bilan ajralib turadi[2]. Bu koʻcha Devonxona maydonidan boshlanadi. Shimoldan mudofaa devorlari va minoralar bilan mustahkamlangan xon qarorgohi Devonxona maydoniga, sharqdan Devonxona binosi Rossiya harbiy qismlari Shushaga kelganidan soʻng Qorabogʻ xonligining Rossiyaga qoʻshilishi natijasida provaslav cherkoviga aylantirildi[2].
1855-yildagi bosh rejaga koʻra, maydonning janubiy va gʻarbiy tomonida karvonsaroylar, sharqiy tomonida savdo doʻkonlari boʻlgan[2]. Shuning uchun bu hudud ham savdo markazi rolini oʻynagan[2].
Devonxona maydoni xon qarorgohi va Devonxona binosiga tutash, nisbatan sokin hududda joylashgan edi. Qolaversa, asosiy qal’a darvozalari yonida joylashgani uchun turli tantanali marosimlar (shu jumladan, Navroʻz bayrami) oʻtkazish uchun qulay joy boʻlgan. Bu yerda xonning, keyinroq rus qoʻshinlarining yigʻinlari va harbiy paradlari oʻtkazilgan[4].
Maydon atrofidagi binolar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qorabogʻ xonlari saroyi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Qorabogʻ xonlari saroyi — tarixiy saroy, Qorabogʻ xonligi asoschisi — Panoh Alixonning eski qarorgohi. Panoh Alixon davrida saroy faqatgina hukmdorning oilasi bilan yashagan qarorgohi boʻlmagan. Shushadagi eng qadimiy binolardan biri boʻlgan saroy Shusha qal’asi bilan bir vaqtda qurilgan va qal’a devorlari bilan oʻralgan edi. Shu maʼnoda Qorabogʻ xoni saroyi qal’a ichidagi qal’aga oʻxshaydi.
Devonxona maydonining shimolida joylashgan yirik saroy majmuasi nafaqat maydonning, balki Shusha shahrining (Yuxari Govhar Ogʻa masjidi bilan birga) asosiy kompozitsion ustunlaridan biridir.
Bu qal’aning shimolga qaragan asosiy kirish eshigi, xuddi Shohbulogʻ qal’asidagi kabi, tashqariga choʻzilgan L shaklidagi yoʻlaklari boʻlgan prizmatik darvoza minoralari bilan bevosita yaqinlashishdan himoyalangan[5]. Panoh Alixonning Shusha qal’asining yuqori qismlari saqlanmagan. E.Avalov Panoh Alixonning Shusha qal’asida, shuningdek, Shohbulogʻ qal’asi va Gara-Buyukxonim qasrida darvoza minorasi ikki qavatli boʻlganini taʼkidlagan[5].
Saroyning ikki qavatli binosida koʻplab xonalar, shu jumladan binoning kompozitsion markazi rolini oʻynagan T shaklidagi katta old zal mavjud edi. Bu zal boshqa qismlardan shebeke derazalari bilan ajratilgan[6].
Bozorboshi karvonsaroyi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Karvonsaroy Devonxona maydonining janubida joylashgan boʻlib, uning chegarasini tashkil qilgan. Uning qurilishi 19-asrga toʻgʻri keladi. Janubdan maydonga qaragan ikkita parallel koʻcha — Rasta bozori koʻchasi va Soatli mahallalaridan biri orasida joylashgan edi[4]. Karvonsaroy janubdan bir oz masofada qurilgan. Bu Devonxona maydonining eng qulay tartibini taʼminlash, savdo yoʻllariga kirishdan oldin uni yaxshiroq tashkil etish zarurati bilan bogʻliq edi[4].
Ogʻa Qahramon Mirsiyob oʻgʻli karvonsaroyi
[tahrir | manbasini tahrirlash]19-asrda qurilgan Ogʻa Qahramon Mirsiyob oʻgʻli karvonsaroyi Devonxona maydonining janubi-sharqiy qismida joylashgan[4]. Bino tarxi boʻyicha kvadrat. Karvonsaroyning janubiy jabhasi Devonxona maydonining meʼmoriy ansamblini muvaffaqiyatli toʻldirdi[4].
Muqaddas Georgiy cherkovi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Muqaddas Georgiy cherkovi Devonxona maydonining sharqiy qismida joylashgan edi. Ilgari bu binoda Xon devonxonasi joylashgan boʻlib, rus harbiy qismlari Shushaga kelganidan keyin u pravoslav cherkoviga aylantirilgan[2]. 1970-yilda bino buzilib, oʻrniga madaniyat markazi qurilgan[7].
Maʼbad uch yoʻlakli bazilika edi. Konvert shaklidagi tom ham qoʻpol oʻyilgan jabhalarga, ham ibodatxonaning 12 ta ikki qatorli dumaloq, yogʻoch ustunlariga tayangan. Cherkovning ikkita arkali kirish joyi bor edi: janubdan va gʻarbdan 8 ta katta derazalar. Maʼbadning qurbongohi reja boʻyicha toʻrtburchaklar shaklida edi.
Tomning gʻarbiy qismida rus klassik qoʻngʻiroqlariga xos tomga ega boʻlgan baland qoʻngʻiroq minorasi bor edi. Ibodatxonaning janubi-gʻarbiy burchagidan zinapoya qoʻngʻiroq minorasiga olib borardi.
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Avalov 1977, s. 49.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Avalov 1977, s. 50.
- ↑ Salamzadeh 1964, s. 96.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Avalov 1977, s. 51.
- ↑ 5,0 5,1 Avalov 1977, s. 25.
- ↑ Город Шуша. Дворец карабахских ханов //. Азербайджан (Исторические и достопримечательные места) / Под общей редакцией М. А. Казиева. Баку: Издательство АН Азербайджанской ССР. 1960. 92.
- ↑ „Церкви“. bvahan.com. 2017-yil 17-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 18-noyabr.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Avalov, Elturan. Архитектура города Шуши и проблемы сохранения его исторического облика. Baku: Elm, 1977 — 112-bet.
- Salamzadeh, Abdulvahab. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Baku: Академия наук Азербайджанской ССР, Институт архитектуры и искусства, 1964 — 253-bet. /