Siklopropan
Siklopropan (trimetilen) — uch aʼzoli halqani oʻz ichiga olgan C3H6 molekulyar formulali kimyoviy birikma. Alitsiklik (karbotsiklik) qatorning eng oddiy toʻyingan uglevodorodsikloalkanlarga tegishli boʻlib, ularni gomologik qatorining birinchi aʼzosidir[1].
Fizik xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Neft efirini eslatuvchi oʻziga xos hidli rangsiz yonuvchi gaz[2]. 4 — 20 °C haroratda va 5 atm bosimda u suyuq holatga aylanadi, erish nuqtasi −127 °C, siklopropanning a tmosfera qaynash nuqtasi −33 °C. Suvda oz eriydi, 20°Cda bir hajm gaz, 2.85 hajm suvda eriydi. Spirt, efir, neft efiri, xloroform va yogʻlarda oson eriydi. Tez yonuvchan, havo, kislorod yoki azot oksidi bilan aralashmalari portlovchi hisoblanadi. Havoda yonuvchanlik chegarasi 2.4 — 10.3 % hajm boʻyicha.
Qabul qilinishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Siklopropanni ishlab chiqarishning asosiy laboratoriya usuli bu Vyrus reaksiyasi. 1,3-dihalogenpropan natriy metall yoki boshqa mos reagent (rux, temir, kumush va boshqalar) bilan oʻzaro taʼsirlashib sikl shaklini oladi.
Tibbiy foydalanish
[tahrir | manbasini tahrirlash]Siklopropan kuchli umumiy anestetik taʼsirga ega. Juda tez yonuvchan, u kislorod, azot oksidi va havo bilan aralashmalari olov, elektr uchqunlari va boshqa manbalar bilan taʼsirlashganda portlashi mumkin. Siklopropandan foydalanganda portlash ehtimoli uchun barcha choralar koʻrilishi, shu jumladan elektr va rentgen uskunalarini ishlatish bilan bogʻliq ehtiyot choralari va statik elektr hosil boʻlishini oldini olish kerak. Ushbu xususiyatlar bilan bogʻliq holda, umumiy behushlikning yangi usullari va vositalarining hosil qilishi bilan birga, siklopropan hozirda kamdan-kam qoʻllaniladigan anestezik vositadir. Siklopropan insonga juda tez taʼsir qiladi. 4 %li konsentratsiyasi analjeziyaga olib keladi, 6 % miya faoliyatini toʻxtatadi, 8 — 10 % anesteziyaga olib keladi (III bosqich), 20 — 30 % konsentratsiyasi —chuqur behush qiladi.
Siklopropan jigar va buyraklar faoliyatiga taʼsir koʻrsatmaydi, hazm qilish organini biroz pasaytiradi. Baʼzida siklopropan bilan behushlik paytida adrenoreaktiv tizimlarning qoʻzgʻalishi bilan bogʻliq qisqa muddatli giperglikemiya paydo boʻladi. Buning taʼsiri eferdan foydalanishga qaraganda kamroq boʻladi.
Siklopropan tananing xolinergik tizimlariga hayajonli taʼsir koʻrsatadi va pulsning biroz sekinlashishi va aritmiya kasalligiga olib kelishi mumkin. Siklopropan taʼsirida miyokardning adrenalinga sezuvchanligi sezilarli darajada oshadi, siklopropan bilan behushlik ostida epinefrin, qorincha fibrilatsiyasiga olib kelishi mumkin.
Anesteziya paytida qon bosimi koʻtariladi, bu esa inson organizmidan qon ketishiga olib kelishi mumkin.
Siklopropan taʼsirida behush organizmga adrenalin va norepinefrinni qoʻllash mumkin emas.
Siklopropan asab tizimining yomonlashishiga olib keladigan preparat boʻlib, bu miya yarim korteksiga taʼsir koʻrsatishi, shuningdek miyadagi metabolik jarayonlarning buzilishi, shu jumladan katexolaminlar almashinuviga olib kelishi mumkin[3].
Siklopropanning 15 — 20 %li konsentratsiyasini kislorod bilan aralashmasidan nafas olganda, bir soatdan soʻng jigarda glikogen va umumiy oqsillar miqdori kamayib, jigar hujayralarining SH-guruhlarini faolligi oshadi, Ribonuklein miqdori va kislota hajmi ortadi. Siklopropanning surunkali taʼsiri bilan suyak iligi ishlab chiqarishda, asosan granulotsitlar hosil boʻladi[4].
Siklopropan taʼsirida behush organizmga adrenalin va norepinefrinni qoʻllash mumkin emas.
Siklopropan baʼzan „Shane Ashman aralashmasi“ning bir qismi sifatida ishlatiladi. Tiopental-natriy bilan intravenoz behushlikdan soʻng, gazlar aralashmasi (yarim yopiq usul boʻyicha) quyidagi nisbatda kiritiladi. 1 qism — azot oksidi, 2 qism — kislorod, 0.4 qism — siklopropan.
Siklopropan asab tizimining yomonlashishiga olib keladigan preparat boʻlib, bu miya yarim korteksiga taʼsir koʻrsatishi, shuningdek miyadagi metabolik jarayonlarning buzilishi, jumladan katexolaminlar almashinuviga olib keladi[5].
Qoʻllash mumkin boʻlmagan holatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Siklopropanni 15 — 20 % konsentratsiyada nafas olganda va kislorod bilan aralashtirilganda, bir soatdan keyin jigarda glikogen va umumiy oqsillar miqdori kamayadi, jigar hujayralarining SH — guruhlarining faolligi oshadi va ribonuklein miqdori va kislota ortadi. Siklopropanning surunkali taʼsiri bilan suyak iligi ishlab chiqarish, asosan granulotsitlar hosil qilinadi[6].
Chiqarish shakli
[tahrir | manbasini tahrirlash]Chiqarish shakli: 5 atm bosim ostida 1 va 2 litr suyuqlik, siklopropan sigʻimli choksiz poʻlat silindrlarda, silindrlar toʻq sariq rangga boʻyalgan va „Diqqat. Siklopropan. Yonuvchan“ soʻzlari mavjud.
Saqlash usuli
[tahrir | manbasini tahrirlash]Saqlash: salqin joyda, olov manbalaridan uzoqda.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Химическая Энциклопедия 1999.
- ↑ Hawley's Condensed Chemical Dictioanry 2007.
- ↑ Plexotkina S. I., GolovchinskiyV. B. Byull eksper. biol. i med., 1971, t. 72, № 8, s. 68-62.
- ↑ Jdanov G. P. i d r. Farmakol. i toksikol., 1969, t. 32. № 1. s- 88—92.
- ↑ Plexotkina S. I., GolovchinskiyV. B. Byull eksper. biol. i med., 1971, t. 72, № 8, s. 68-62.
- ↑ Jdanov G. P. i d r. Farmakol. i toksikol., 1969, t. 32. № 1. s- 88—92.