Stutthof konslageri
Stutthof konslageri (nemischa: Stutthof ) - natsistlarning konslageri. 1939-yilda fashistlar Germaniyasi tomonidan bosib olingan Polsha hududida qishloq yaqinida yaratilgan. Shtutgof (hozirgi Shtutovo qishlogʻi), Danzig (Gdansk) sharqida. Urush yillarida ushbu lagerda 110 mingga yaqin asir bo‘lgan, ulardan 65 mingga yaqini halok boʻlgan. Tibbiy tajribalardan tashqari, lager inson tanasidan sovun ishlab chiqargani bilan mashhur[1][2]. Hozirda bu hududlar davlat reestrida roʻyxatga olingan muzey hisoblanadi.
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Danzigdan (hozirgi Gdansk) 37 kilometr uzoqlikda joylashgan lager fashistlar Germaniyasining Polshaga hujumidan so‘ng darhol tinch aholi uchun qamoqxona sifatida tashkil etilgan. Ikki yil oʻtgach, 1941-yil 1-oktyabrda lager „maxsus lager“ maqomini oldi va Danzig Gestaposiga boʻysundi. 1942-yil 7-yanvardan Ikkinchi jahon urushi tugagunga qadar u „birinchi darajali kontslager“ maqomiga ega edi (nemischa: Konzentrationslager der Stufe I )[3].
Yopilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
1945-yil 25-yanvarda lager maʼmuriyati mahbuslarni evakuatsiya qilishni boshladi. Taxminan 11,600 kishi lagerni tark etib, gʻarbiy tomonga olib ketilgan. 1000-1500 kishidan iborat guruhlar boʻlib, har biriga 40 tadan qoʻriqchi tayinlangan. Guruhlar bir-biridan taxminan 7 kilometr masofada deyarli hech qanday oziq-ovqatsiz ayozda oʻn kun yurishgan.
31-yanvar kuni SS askarlari Boltiq dengizi sohillarida Palmniken (bugungi Yantarniy) shahri yaqinida 3 mingga yaqin yahudiy asirlarini otib tashladilar.
1945-yil 9-mayda 3-Belorussiya fronti 48-armiyasining askarlari Shtuttof konslageri hududiga kirishdi.
Harbiy jinoiy sudlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]1946-yildan 1947-yilgacha Polshada uchta sud boʻlib oʻtdi. Koʻplab ayblanuvchilar oʻlimga hukm qilindi.
Lager komendanti Pol Verner Xoppe urushdan keyin soxta nom ostida yashiringan. 1946-yilda u hibsga olingan, ammo 1949-yilning kuzida Xoppe internirlash lageridan Shveytsariyaga qochib ketgan[4]. 1952-yil dekabrda Germaniyaga qaytib keldi, u yerda 1953-yil aprel oyida hibsga olindi. 1957-yilda Bochum sudi Xoppeni 9 yilga ozodlikdan mahrum qildi. Shuningdek Otto Knott[5] 3 yilu 3 oyga hukm qilindi. Xoppe 1960-yilda ozodlikka chiqdi[4] va 1974-yil vafotigacha Bochumda yashadi.
1964-yilda lagerning uchta aʼzosi[6] Tübingenda sudga tortildi. Otto Haupt 12 yilga, Bernard Lutdke 6 yilga, Karl Otto Knott esa to‘liq oqlandi[7].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Denying history: who says the Holocaust never happened and why do they say it? Michael Shermer, Alex Grobman, University of California Press, 2002, The Human Soap Controversy, pp. 114—117
- ↑ Werth, Alexander (1964). Russia at War, 1941—1945. Dutton. p. 1019
- ↑ Wolfgang Scheffler, Diana Schulle.. Buch der Erinnerung / Book of Remembrance: Die ins Baltikum deportierten deutschen, österreichischen und tschechoslowakischen Juden / The German, Austrian and Czechoslovakian Jews deported to the Baltic States. Walter de Gruyter, 2003 — 40-bet. ISBN 9783110956245.
- ↑ 4,0 4,1 Bert Hoppe. Das KZ Auschwitz 1942–1945 und die Zeit der Todesmärsche 1944/45. Berlin/Boston: Walter de Gruyter, 2018 — 23-bet. ISBN 978-3-11-036503-0.
- ↑ „Nazi Crimes on Trial case № 446“ (en). expofacto.nl. Qaraldi: 2019-yil 28-mart.
- ↑ „3 Ex-Nazis to Be Tried“ (en). nytimes.com. The New York Times (1964-yil 8-noyabr). Qaraldi: 2019-yil 28-mart.
- ↑ „Nazi Crimes on Trial case № 584“ (en). expofacto.nl. Qaraldi: 2019-yil 28-mart.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Мартин Нильсен. Рапорт из Штуттгофа. Gyldendal, 1947.
- Trudi Birger „Zavtra ne nastupit nikogda“
- Karin Orth. Die Konzentrationslager-SS. Soziokulturelle Analysen und biographische Studien. Göttingen: Wallstein Verlag, 2000. ISBN 3-89244-380-7.
- Schoschana Rabinovici. Dank meiner Mutter. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag, 2005. ISBN 3-596-80571-6.
- Dieter Schenk. Hitlers Mann in Danzig. Albert Forster und die NS-Verbrechen in Danzig-Westpreußen. Bonn: Verlag Dietz, 2000. ISBN 3-8012-5029-6.