Sudan Demokratik Respublikasi
Sudan Demokratik Respublikasi arab. جمهورية السودان الديمُقراطية
Jumhūrīyat as-Sūdān ad-Dīmuqrāṭīyah | |
|---|---|
| Madhiya: | |
.svg) | |
| Poytaxt | Xartum |
| Eng katta shahar | Xartum va Omdurman |
| Rasmiy til(lar) | Arabcha va inglizcha |
| Hukumat | Sotsialistik Respublika |
| Jafar Nimeyri | |
| Holid Hasan Abbos | |
• Tashkil Topgan |
1969-yil 25-maydan |
• Tugatilgan |
1985-yil 6-oktyabrgacha |
| Maydon | |
• Butun |
2 530 397 km2 |
| Aholi | |
• 1985-yilgi roʻyxat |
19 517 000 kishi |
| Pul birligi | Sudan funti |
Sudan Demokratik Respublikasi — Sudan Respublikasi 1969-yildan 1985-yilgacha harbiy toʻntarishlar natijasida hokimiyatga kelgan va hokimiyatdan chetlashtirilgan Jafar Nimeyriy davridagi respublika.
1969-yilgi davlat toʻntarishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1969-yil 25-mayda Sudanda harbiy toʻntarish boʻlib oʻtdi. General Jafar Nimeyriy oʻzlarini “Ozod zobitlar harakati„ deb atagan boshqa toʻrt zobit bilan birga Ismoil al-Azhariy hukumatini agʻdardi. Nimeyri 1969-yilda Inqilobiy Kengash (IK) raisi boʻldi. Keyin u prezident (1971-yilda) va ayni paytda mamlakat bosh vaziri boʻldi. Nimeyrining oʻzi esa davlat toʻntarishini fuqarolik siyosatchilar mamlakatda qaror qabul qilish jarayonini falaj qilgani bilan oqladi. Shuningdek, mamlakatning iqtisodiy va mintaqaviy muammolarini hal qila olmadi va Sudanni doimiy konstitutsiyasiz qoldirdi.
Nimeyriy davrida Sudan soʻl yoʻnalishni eʼlon qildi, imperializmni qoraladi, SSSRni qoʻllab-quvvatladi, buning uchun Afrika xaritasida "yana bir progressiv davlat" paydo boʻldi. Nimeyri hatto dastlab hukumatga kommunistlarni kiritdi. 1969-yil oxiriga kelib SSSR Sudanga taxminan 65-130 million dollar miqdorida harbiy yordam bera boshladi (16 ta MIG-21 qiruvchi samolyotlari, tanklar, zirhli transport vositalari, transport vositalari). Sovet matbuoti (“Pravda„, 5.11.1969-yil) Sudanning geostrategik pozitsiyasining ahamiyatini asoslay boshladi. Biroq 1970-yil oxiriga kelib Nimeyrining kommunistlar bilan munosabatlari keskin yomonlashdi va u ularni hukumatdan chetlashtirdi. 1971-yil yozida mamlakatda kommunistlar ishtirokida bir qator toʻntarishlarga qarshi toʻntarishlar boʻlib oʻtdi va bu Nimeyriyni ularni shafqatsizlarcha bostirishga va ularning bosh kotibi A.Maxjubni qatl etishga majbur qildi. Moskva bilan munosabatlar keskinlashdi va Sudan rahbari Misr prezidenti Anvar Sadat bilan hamfikrlashdi[1].
1972-yildan beri Sudan Sotsialistik Ittifoqi Sudan Demokratik Respublikasining hukmron va yagona qonuniy siyosiy partiyasiga aylandi va Jafar Nimeyriy uning raisi va boʻlgan.
Sudanni islomlashtirish siyosati
[tahrir | manbasini tahrirlash]1970-1980-yillarda Sudanda islom taʼsirining kuchayishi dastlab Sudan Kommunistik partiyasiga tayangan va “arab sotsializmi”ning dunyoviy konsepsiyasini targʻib qilgan Nimeyriy siyosatiga oʻz taʼsirini oʻtkazdi. Birlashgan antimarksistik kuchlar bosimi ostida Nimeyri oʻz siyosatini oʻzgartirishga majbur boʻldi, islomni hayotning barcha sohalarida ustuvor vazifa deb eʼlon qildi.
1983-yil 8-sentabrda Nimeyriy Sudanni islomiy respublika deb e’lon qildi va shariat qonunlarini joriy etish to‘g‘risidagi rasmiy farmonni e’lon qildi. Oʻsha paytdan boshlab 1985-yil apreligacha Nimeyri Sudanda oʻzining "islom inqilobi" ni amalga oshirdi, yaʼni u musulmon qonunlarini, sudlarini, jazo shakllarini va soliqlarni joriy qildi. Ommaviy axborot vositalarida uning taqvodorligi, soʻfiy birodarlar bilan aloqalari, masjidlar qurilishiga gʻamxoʻrlik qilishlari alohida taʼkidlangan. Nimeyri hukumatga “Musulmon birodarlar” faollarini kiritdi. Islomchilarning radikallashuvi dunyoda islomning roli ortishi va Eronda gʻalaba qozongan “islom inqilobi„ shiorlari bilan bogʻliq edi.
1985-yil aprel oyida Nimeyrining Qoʻshma Shtatlarga rasmiy tashrifi chogʻida qonsiz harbiy toʻntarish natijasida uning rejimi Milliy frontning siyosiy raqiblari tomonidan agʻdarildi. Sudanning xalqi toʻliq islomlashtirishga urinishlarni maʼqullamadi.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Джафар Нимейри (Люди и события) // Новое время. — M., 1969. — № 46. — С. 28.
- Нимейри, Джафар Мухаммед (биографические справки) // Ежегодник Большой советской энциклопедии. — M.: Советская энциклопедия, 1970. — Вып. 1970. — С. 597.
Izoh
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Mintaqaviy xavfsizlikning qarashlari va tushunchalari (Brejnev davri)[sayt ishlamaydi]