Syzygium cumini

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Syzygium cumini
Ilmiy tasniflash
Oʻsimliklar
Yuksak oʻsimliklar
Gulli oʻsimliklar
Ikki urugʻpallalilar
Rosids
Myrtales
Myrtaceae
Syzygium
S. cumini
Binar nomi
Syzygium cumini

Sinonimlar
List
  • Calyptranthes caryophyllifolia Willd.
  • Calyptranthes cumini (L.) Pers.
  • Calyptranthes cuminodora Stokes
  • Calyptranthes jambolana (Lam.) Willd.
  • Calyptranthes jambolifera Stokes
  • Calyptranthes oneillii Lundell
  • Caryophyllus corticosus Stokes
  • Caryophyllus jambos Stokes
  • Eugenia brachiata Roxb.
  • Eugenia calyptrata Roxb. ex Wight & Arn.
  • Eugenia caryophyllifolia Lam.
  • Eugenia cumini (L.) Druce
  • Eugenia djouat Perrier
  • Eugenia fruticosa (DC.) Roxb.
  • Eugenia jambolana Lam.
  • Eugenia jambolifera Roxb. ex Wight & Arn.
  • Eugenia obovata Poir.
  • Eugenia obtusifolia Roxb.
  • Eugenia odorata Wight
  • Eugenia tenuis Duthie
  • Eugenia tsoi Merr. & Chun
  • Jambolifera chinensis Spreng.
  • Jambolifera coromandelica Houtt.
  • Jambolifera pedunculata Houtt.
  • Myrtus corticosa Spreng.
  • Myrtus cumini L.
  • Myrtus obovata (Poir.) Spreng.
  • Syzygium brachiatum (Roxb.) Miq.
  • Syzygium caryophyllifolium (Lam.) DC.
  • Syzygium fruticosum DC.
  • Syzygium jambolanum (Lam.) DC.
  • Syzygium obovatum (Poir.) DC.
  • Syzygium obtusifolium (Roxb.) Kostel.
  • Syzygium pseudojambolana Miq.
  • Syzygium tenue (Duthie) N.P.Balakr.

Syzygium cumini, odatda Malabar olxoʻrisi, Java olxoʻrisi , qora olxoʻri, jamun, jaman, jambul yoki jambolan[2][3], - Myrtaceae gulli oʻsimliklar oilasiga mansub doim yashil tropik daraxt. Mevasi, yogʻochi uchun qadrlanadi[3]. Uning vatani Hindiston yarim orollari, janubi- sharqiy Osiyoning qoʻshni hududlari, jumladan Myanma, Shri Lanka va Andaman orollari[4]. Uning boʻyi 30 metr (98 ft) yetadi va 100 yildan ortiq yashashi mumkin[4]. Tez oʻsadigan oʻsimlik, u dunyoning koʻplab mintaqalarida invaziv tur hisoblanadi[3].

Syzygium cumini Tinch okeani va Hind okeanlari orollari, Avstraliya, Gonkong va Singapur kabi hududlarda tabiiylashtirilgan[5].

Daraxt Florida shtatiga 1911-yilda Qoʻshma Shtatlar Qishloq xoʻjaligi departamenti tomonidan kiritilgan va odatda butun dunyo boʻylab tropik va subtropik mintaqalarda yetishtiriladi[6]. Uning mevalarini turli mahalliy qushlar va kichik sutemizuvchilar, masalan, shoqolla, sivetlar va meva koʻrshapalaklar uchun ozuqa hisoblanadi[3].

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Syzygium cumini mevasining rangi pishganida yashildan pushti ranggacha, qon qizildan qora ranggacha o'zgaradi.

Tez oʻsadigan tur boʻyi 30 m (100 ft) gacha yetishi mumkin[7]. Uning zich barglari juda yaxshi sota hosil qiladi va faqat bezak qiymati uchun oʻstiriladi. Daraxt tagida poʻstloq qoʻpol va toʻq kulrang boʻlib, yuqoriroqda ochroq kulrang va silliqroq boʻladi. Yogʻoch pechda quritilganidan keyin suvga chidamli boʻlib qoladi. Shu sababli, u temir yoʻl shpallarida va quduqlarga motorlarni oʻrnatish uchun ishlatiladi. Baʼzida u arzon mebel va qishloq uylarini ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.

Turpentinga oʻxshash xushboʻy hidga ega boʻlgan barglar yoshligida pushti rangga ega boʻlib, pishganida terisi, yaltiroq toʻq yashil rangga, oʻrta qismi sariq rangga kiradi. Barglari chorva uchun ozuqa sifatida ishlatiladi[8].

Syzygium cumini daraxtlari martdan aprelgacha gullaydi. Gullari xushboʻy va mayda, diametri taxminan 5 mm (0.2 in). Mevalar may yoki iyun oylarida rivojlanadi va katta rezavorlarga oʻxshaydi; Syzygium turlarining mevasi " danak " deb taʼriflanadi[9]. Mevasi choʻzinchoq, tuxumsimon. Pishmagan mevalar yashil rangda boʻladi. Pishib yetilgan sari rangi pushti rangga, soʻngra toʻq qizil rangga va nihoyat qora rangga oʻzgaradi. Daraxtning oq rangli meva beradigan navlari bor. Meva shirin, yengil nordon ta‘mga ega[4].

Invaziv turlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu tur Florida, Janubiy Afrika, Karib dengizi qismlari, Okeaniyaning bir qancha orollari va Gavayida invaziv hisoblanadi[10][11].

Pazandachilikda foydalanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jambolan mevalari shirin yoki ozgina kislotali taʼmga ega, xom holda isteʼmol qilinadi. Ulardan sous yoki murabbo tayyorlanishi mumkin[12].

Tarkibi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xom meva 83% suv, 16% uglevodlar, 1% oqsil va kam miqdorda yogʻni oʻz ichiga oladi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1889-yilda chop etilgan „Avstraliyaning foydali mahalliy oʻsimliklari“ kitobida oʻsimlikni mahalliy avstraliyaliklar „durobbi“ deb atashgani aytilgan. U qushlar tomonidan isteʼmol qilinadi va uchuvchi tulkining (Brandis) sevimli taomidir[13]. Meva anʼanaviy tibbiyotda ishlatilgan[14][15].

Hindistonda madaniy va diniy ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Syzygium cumini gullari

Srimad Bhagavatam sharhida (10.30.25 oyat), Srila Visvanatha Chakravarti Thakuraning „Shri Rupa Chintamani“ va „Ananda Kandrika“ da aytib oʻtilganidek, Krishnaning oʻng oyogʻida jambu mevasining toʻrtta ramzi borligi aytilgan[16].

Maxarashtrada Syzygium cumini barglari nikoh gulchambarida ishlatiladi. 1977-yilda suratga olingan “Jait Re Jait” filmidagi qoʻshiq “Jambhul Piklya Zaadakhali” matnida jambulan ishtirok etgan.

Mevalardan tashqari, neredu daraxtining yogʻochidan (bu mintaqa tilida, Telugu deb ataladi) Andxra-Pradeshda buqa aravalari gʻildiraklari va boshqa qishloq xoʻjaligi jihozlarini tayyorlash uchun foydalanilgan.

Tamilnaddagi afsonada Sangam davridagi tamil tilida naval pazham deb ataladigan jamun mevasi haqida gapiriladi. Aytishlaricha, Avvaiyar erishilishi kerak boʻlgan hamma narsaga erishganiga ishongan holda, naval pazham daraxti ostida dam olayotganda Tamil adabiy faoliyatidan nafaqaga chiqish haqida oʻylagan[17].

Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Ko'chatlar
    Ko'chatlar
  • Yetuk daraxt
    Yetuk daraxt
  • Barglarning yaqindan ko'rinishi
    Barglarning yaqindan ko'rinishi
  • Yosh o'simlik
    Yosh o'simlik
  • Urug'lar
    Urug'lar
  • Urug'lar
    Urug'lar
  • Gul kurtaklari va ochilgan gullar
    Gul kurtaklari va ochilgan gullar
  • Mevalar
    Mevalar
  • Mevalar
    Mevalar
  • Meva
    Meva
  • Bozorda sotiladigan pishgan mevalar
    Bozorda sotiladigan pishgan mevalar

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Botanic Gardens Conservation International (BGCI).; IUCN SSC Global Tree Specialist Group (2019). "Syzygium cumini". IUCN Red List of Threatened Species. 2019: e.T49487196A145821979. doi:10.2305/IUCN.UK.2019-2.RLTS.T49487196A145821979.en. Retrieved 19 November 2021.
  2. ↑ Julia F Morton. „Jambolan, Syzygium cumini Skeels“. In: Fruits of Warm Climates, p. 375–378; NewCROP, New Crop Resource Online Program, Center for New Crops and Plant Products, Purdue University (1987). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 „Syzygium cumini (black plum)“. CABI (21-noyabr 2019-yil). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Julia F Morton. „Jambolan, Syzygium cumini Skeels“. In: Fruits of Warm Climates, p. 375–378; NewCROP, New Crop Resource Online Program, Center for New Crops and Plant Products, Purdue University (1987). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil.
  5. ↑ „Syzygium cumini“. Pacific Island Ecosystems at Risk (30-dekabr 2011-yil). 2020-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-noyabr.
  6. ↑ „Syzygium cumini (black plum)“. CABI (21-noyabr 2019-yil). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil.
  7. ↑ Julia F Morton. „Jambolan, Syzygium cumini Skeels“. In: Fruits of Warm Climates, p. 375–378; NewCROP, New Crop Resource Online Program, Center for New Crops and Plant Products, Purdue University (1987). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil.
  8. ↑ The encyclopedia of fruit & nuts, By Jules Janick, Robert E. Paull, p. 552
  9. ↑ Chen, Jie; Craven, Lyn A., „Syzygium“, in Wu, Zhengyi; Raven, Peter H.; Hong, Deyuan (muh.), Flora of China (online), eFloras.org, 2012-05-01da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 2015-08-13
  10. ↑ „Syzygium cumini (black plum)“. CABI (21-noyabr 2019-yil). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil.
  11. ↑ „Syzygium cumini“. Pacific Island Ecosystems at Risk (30-dekabr 2011-yil). 2020-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 16-noyabr.
  12. ↑ Julia F Morton. „Jambolan, Syzygium cumini Skeels“. In: Fruits of Warm Climates, p. 375–378; NewCROP, New Crop Resource Online Program, Center for New Crops and Plant Products, Purdue University (1987). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil. Julia F Morton (1987).
  13. ↑ J. H. Maiden. The useful native plants of Australia : Including Tasmania. Turner and Henderson, Sydney, 1889. 
  14. ↑ Julia F Morton. „Jambolan, Syzygium cumini Skeels“. In: Fruits of Warm Climates, p. 375–378; NewCROP, New Crop Resource Online Program, Center for New Crops and Plant Products, Purdue University (1987). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil. Julia F Morton (1987).
  15. ↑ „Syzygium cumini (black plum)“. CABI (21-noyabr 2019-yil). Qaraldi: 3-iyul 2020-yil.
  16. ↑ Vishvanatha, Cakravarti Thakura. Sarartha-darsini, Bhanu Swami, Sri Vaikunta Enterprises, 2011 — 790 bet. ISBN 978-81-89564-13-1. 
  17. ↑ Ramadevi, B.. „The saint of the masses“. The Hindu (3-mart 2014-yil). 1-may 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Syzygium_cumini&oldid=4179538" dan olindi