Kontent qismiga oʻtish

Taloqning kattalashuvi

Vikipediya, erkin ensiklopediya

Splenomegaliya―taloqning kattalashishi hisoblanadi[1]. Taloq odatda inson qorin bo'shlig'ining chap yuqori burchagida(LUQ) joylashgan. Splenomegaliya gipersplenizmning to'rtta asosiy belgilaridan biri hisoblanadi: qizil qon tanachalari sonining kamayishi va suyak iligida kompensatsion o'zgarishlari kuzatiladi. Splenomegaliyada organ hajmining oshishi (masalan Gemolitik anemiya) giperfunksiya natijasida yuzaga keladi. Shuning uchun splenomegaliya taloqda qizil qon tanachalarini yemirilishini o'z ichiga olgan har qanday kasallik jarayonlari bilan bog'liq. Yuzaga keltiruvchi asosiy sabablari: portal gipertenziya va infiltratsiya tomonidan shakllangan Leykemiyava limfomalar hisoblanadi. Shunday qilib,kattalashgan taloqni topish portal gipertenziyaning muhim belgisi hisoblanadi.

Ta'rifi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qorin bo'shlig'ining ultratovush tekshiruvidagi taloqning maksimal o'lchami tasviri.

Ta'riflash uchun standart tizim splenomegaliya kunlik rentgenografiya bu[2][3]:

  • Oddiy (splenomegaliyagacha): eng katta o'lcham 11 sm dan kam bo'ladi
  • O'rtacha splenomegaliya: eng katta o'lcham 11 va 20 sm orasida bo'ladi
  • Og'ir splenomegaliya: eng katta o'lchami 20 sm dan katta bo'ladi

Shuningdek, splenomegaliyani aniqlash uchun kraniokaudal balandligini 13 sm bo'lgan kesmada ham ko'rish mumkin[4]. Bundan tashqari, individual intervallar ham o'rnatiladi:

Odamning balandligi bo'yicha taloq o'lchamlari[5]
Balandligi Taloq uzunligi
Ayollar Erkaklar
155 – 159 cm 6.4 – 12 cm
160 – 164 cm 7.4 - 12.2 cm 8.9 - 11.3 cm
165 – 169 cm 7.5 – 11.9 cm 8.5 – 12.5 cm
170 – 174 cm 8.3 – 13.0 cm 8.6 – 13.1 cm
175 – 179 cm 8.1 – 12.3 cm 8.6 – 13.4 cm
180 – 184 cm 9.3 – 13.4 cm
185 – 189 cm 9.3 – 13.6 cm
190 – 194 cm 9.7 – 14.3 cm
195 – 199 cm 10.2 – 14.4 cm
Yoshi Uzunligi
3 oylik 6.0 cm
6 oylik 6.5 cm
12 oylik 7.0 cm
2 yosh 8.0 cm
4 yosh 9.0
6 yosh 9.5 cm
8 yosh 10.0 cm
10 yosh 11.0 cm
12 yosh 11.5 cm
15 yosh
  • 12.0 cm

for girls

  • 13.0 cm

for boys

Bolalar uchun splenomegaliyada uchrovchi kesmalar ushbu jadvalda keltirilgan. Uning gumbazi va uchi orasidagi taloqning uzunligini o'lchashda, toj tekisligi bo'ylab tinch nafas olayotgan vaqtda aniqlanadi[6].

Otopsiyada splenomegaliya Taloqning vazni 230 g (8,1 oz) standart mos 230 g (8.1 oz)[7][8].

Splenomegaliya holatida taloqning kengayishi kasalikka qat'iy ishora qiladi va bunda doimiy gipersplenizm ajralib turadi.Bu har qanday holatdagi taloq uchun meyordan ortiq aktivlik hisoblanadi. Splenomegaliya va gipersplenizmni chalkashtirib yubormaslik kerak. Ular ba'zan bir vaqtda yuzaga kelishi yoki bir-biridan alohida rivojlanishi mumkin. Klinik jihatdan, agar taloq paypaslanadigan bo'lsa (tashqi tekshiruv orqali sezilsa), bu uning kattalashganligini anglatadi, chunki u paypaslash uchun kamida ikki marta kattalashishi kerak. Biroq, taloqning uchi uch oygacha bo'lgan yangi tug'ilgan chaqaloqda sezilishi mumkin[9].

Belgilari va xususiyatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Simptomlariga Qorin og'rig'i, ko'krak og'rig'i,oshqozon, siydik pufagi yoki ichak to'lganida plevrik og'riqqa o'xshash ko'krak og'rig'i, bel og'rig'i, taloq tajovuzi tufayli erta to'yinganlik yoki hamrohlik qiluvchi sitopeniya tufayli anemiya belgilari yuzaga keladi.

Splenomegaliya belgilari sezgir chap yuqori kvadrant qorin massasini yoki Taloq ishqalanishini o'z ichiga olishi kuzatiladi.Uni fizik tekshiruvlarda Kastell belgisi, Travube kosmik perkussiyasi yoki Nikson belgisi yordamida aniqlash mumkin, ammo tashxisni tasdiqlash uchun ultratovushdan foydalaniladi. Splenomegaliya ehtimoli yuqori bo'lgan bemorlarda fizik tekshiruv aniqlash uchun yetarlicha sezgir emas; bunday bemorlarda qorinni ko'rish ko'rsatiladi[10].

Yuqumli mononuklyoz holatlarida splenomegaliya keng tarqalgan alomatlaridandir va sog'liqni saqlash xodimlari odamning ahvolini tushunish uchun qorinultratovush tekshiruvidan foydalanishlari mumkin bo'ladi[11]. Biroq, taloq hajmi juda katta farq qilganligi sababli, Ultratovush tekshirish usuli taloqning kengayishini baholash uchun to'g'ri usul hisoblanmaydi[11].

Sabablari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ko'pgina rivojlangan mamlakatlarda splenomegaliyaning eng keng tarqalgan sabablaridan biri yuqumli mononuklyoz, gematologik malignit va portal gipertenziya (ko'pincha jigar kasalligi va sarkoidoz bilan ikkinchi darajali) saraton hujayralari bilan taloq infiltratsiyasi hisoblanadi. Splenomegaliya bakterial infektsiyalardan ham kelib chiqishi mumkin, masalan Sifiliz yoki yurakning ichki qoplamasi infeksiyasi (Endokardit)uchrashi mumkin. Splenomegaliya Cuterebra fontinella tomonidan parazitlangan sutemizuvchilarda ham uchrashi kuzatilgan[12].

O'rta hajmli splenomegaliyaning mumkin bo'lgan sabablari (taloq <1000 g) ko'p va quyidagilar kiradi:

Splenomegaliya patogen mexanizm asosida guruhlanganFunktsiyani oshirish
Anormal qon oqimi Infiltratsiya Buzuq Rbclarni olib tashlash
sferotsitoz

Infektsiyaga javob (virusli, bakterial, qo'ziqorin, parazitar)

mononuklyoz, OITS, [1] virusli gepatit

Romatoid artrit, shu jumladan Felti sindromi holatlari

miyelofibroz

seroz

jigar venalarining obstruktsiyasi

  • portal tomir obstruktsiyasi
  • Budd-Chiari sindromi
  • taloq venasining obstruktsiyasi
  • Infektsiyalari

jigar shistosomozi

Gaucher kasalligi
  • Niemann-Pick kasalligi
  • alfa-mannozidoz
  • Hurler sindromi va boshqa mukopolisakkaridozlar [3]
  • amiloidoz
  • Tanjer kasalligi
  • Benign va malign "infiltratsiyalar"

leykemiya (o'tkir, surunkali, limfoid va miyeloid)

Oddiy taloq (yashil rangda)

Massiv splenomegaliyaning sabablari (taloq > 1000 g)

Patofiziologiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Splenomegaliyani patofiziologik mexanizmiga qarab tasniflash mumkin:

  • Kongestif, birlashtirilgan qon bilan (masalan, portal gipertenziya),taloq muhitiga begona hujayralar tomonidan egallanishi bilan (masalan, metastazlar, miyeloid neoplazmalar, lipidlarni saqlash kasalliklari)
  • Immunologik faollikning oshishi va keyingi giperplaziya (masalan, endokardit, sarkoidoz ,revmatoid artrit)
  • Neoplastik,rezident immun hujayralari shish(masalan, limfoma) kelib qachon.

Kattalashgan Taloq chuqur dengiz g'avvoslari kabi qo'shimcha kislorod tashish qobiliyatiga muhtoj bo'lgan populyatsiyalarda tanlangan irsiy, moslashuvchan xususiyat bo'lishi kuzatiladi[15][16].

Tashxis

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qorin bo'shlig'i KT eng aniq hisoblanadi. Jismoniy tekshiruvda qovurg'a chegarasi ostida palpatsiya qilish uchun taloq odatdagidan 2-3 baravar katta bo'lishi kuzatiladi.

Davolash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agar splenomegaliya gipersplenizm asosida bo'lsa, splenektomiya ko'rsatiladi va gipersplenizmni tuzatiladi. Biroq, gipersplenizmning asosiy sababi katta ehtimol bilan qoladi; binobarin, Leykemiya, Limfoma va boshqa jiddiy kasalliklar giperplaziya va splenomegaliyaga olib kelishi mumkinligi sababli, to'liq diagnostika ishi amalda ko'rsatiladi. Ammo splenektomiyadan so'ng bemorlarda yuqumli kasalliklarga chalinish xavfi ortadi.

Splenektomiya qilingan bemorlarga Gemofilus grippi, Streptococcus pneumoniae va Meningokokklarga qarshi emlashi kerek hisoblanadi. Shuningdek, ular har yili grippga qarshi emlashlarni olishlari tavsiya etiladi. Ba'zi hollarda uzoq muddatli profilaktik antibiotiklar berilishi mumkin sanaladi.

 

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Chapman, J; Azevedo, AM (2018), „article-29386“, Splenomegaly, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 28613657, qaraldi: 2019-02-26
  2. ↑ Neetu Radhakrishnan. „Splenomegaly“. Medscape. Qaraldi: 2018-yil 16-fevral. Updated Apr. 2012 (referring the classification system to Poulin et al.
  3. ↑ Page 1964 in: Florian Lang. Encyclopedia of Molecular Mechanisms of Disease. Springer Science & Business Media, 2009. ISBN 9783540671367. 
  4. ↑ Saboo, S S; Krajewski, K M; O'Regan, K N; Giardino, A; Brown, J R; Ramaiya, N; Jagannathan, J P (2012). „Spleen in haematological malignancies: spectrum of imaging findings“. The British Journal of Radiology. 85-jild, № 1009. 81–92-bet. doi:10.1259/bjr/31542964. ISSN 0007-1285. PMC 3473934. PMID 22096219.
  5. ↑ Chow, Kai Uwe; Luxembourg, Beate; Seifried, Erhard; Bonig, Halvard (2016). „Spleen Size Is Significantly Influenced by Body Height and Sex: Establishment of Normal Values for Spleen Size at US with a Cohort of 1200 Healthy Individuals“. Radiology. 279-jild, № 1. 306–313-bet. doi:10.1148/radiol.2015150887. ISSN 0033-8419. PMID 26509293.
  6. ↑ Rosenberg, H K; Markowitz, R I; Kolberg, H; Park, C; Hubbard, A; Bellah, R D (1991). „Normal splenic size in infants and children: sonographic measurements“. American Journal of Roentgenology. 157-jild, № 1. 119–121-bet. doi:10.2214/ajr.157.1.2048509. ISSN 0361-803X. PMID 2048509.
  7. ↑ Molina, D. Kimberley; DiMaio, Vincent J.M. (2012). „Normal Organ Weights in Men“. The American Journal of Forensic Medicine and Pathology. 33-jild, № 4. 368–372-bet. doi:10.1097/PAF.0b013e31823d29ad. ISSN 0195-7910. PMID 22182984.
  8. ↑ Molina, D. Kimberley; DiMaio, Vincent J. M. (2015). „Normal Organ Weights in Women“. The American Journal of Forensic Medicine and Pathology. 36-jild, № 3. 182–187-bet. doi:10.1097/PAF.0000000000000175. ISSN 0195-7910. PMID 26108038.
  9. ↑ Pelizzo, G.; Guazzotti, M.; Klersy, C.; Nakib, G.; Costanzo, F.; Andreatta, E.; Bassotti, G.; Calcaterra, V. (2018). „Spleen size evaluation in children: Time to define splenomegaly for pediatric surgeons and pediatricians“. PLOS ONE. 13-jild, № 8. e0202741-bet. Bibcode:2018PLoSO..1302741P. doi:10.1371/journal.pone.0202741. PMC 6107197. PMID 30138410.
  10. ↑ „The rational clinical examination. Does this patient have splenomegaly?“. JAMA. 270-jild, № 18. 1993. 2218–21-bet. doi:10.1001/jama.270.18.2218. PMID 8411607. Ovid full text
  11. ↑ 11,0 11,1 American Medical Society for Sports Medicine (24 April 2014), „Five Things Physicians and Patients Should Question“, Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation, American Medical Society for Sports Medicine, 2014-07-29da asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 29 July 2014, which cites
  12. ↑ Kaiser, Larry R.. The surgical review: an integrated basic and clinical science study guide. Hagerstwon, MD: Lippincott Williams & Wilkins, 2006. ISBN 0-7817-5641-3. 
  13. ↑ Sproat, LO.; Pantanowitz, L.; Lu, CM.; Dezube, BJ. (Dec 2003). „Human immunodeficiency virus-associated hemophagocytosis with iron-deficiency anemia and massive splenomegaly“. Clin Infect Dis. 37-jild, № 11. e170–3-bet. doi:10.1086/379613. PMID 14614691.
  14. ↑ Friedman, AD.; Daniel, GK.; Qureshi, WA. (Jun 1997). „Systemic ehrlichiosis presenting as progressive hepatosplenomegaly“. South Med J. 90-jild, № 6. 656–60-bet. doi:10.1097/00007611-199706000-00017. PMID 9191748.
  15. ↑ Rappaport, Lisa. „Large spleen helps explain deep-diving skills of Southeast Asian 'sea nomads'“. Reuters (2018-yil 19-aprel). Qaraldi: 2018-yil 20-aprel.
  16. ↑ Ilardo, M. A.; Moltke, I.; Korneliussen, T. S.; Cheng, J.; Stern, A. J.; Racimo, F.; de Barros Damgaard, P.; Sikora, M.; Seguin-Orlando, A. (2018-04-18). „Physiological and Genetic Adaptations to Diving in Sea Nomads“. Cell. 173-jild, № 3. 569–580.e15-bet. doi:10.1016/j.cell.2018.03.054. PMID 29677510. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Taloqning_kattalashuvi&oldid=4218273" dan olindi