Kontent qismiga oʻtish

Texnofobiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Texnofobiya (qadimgi yunoncha: τέχνη — sanʼat, mahorat va φόβος — qoʻrquv) — ilgʻor texnologiyalar yoki murakkab elektron qurilmalardan qoʻrqish yoki yoqtirmaslik. Umuman olganda, texnologik taraqqiyotdan qoʻrqish [1]. Tibbiyotdagi fobiya bilan hech qanday aloqasi yoʻq.

Sanoat inqilobi davrida birinchi marta keng tarqalgan texnofobiya dunyoning turli jamoalarida kuzatilgan. Bu baʼzi odamlar guruhlarini oʻz mafkurasini saqlab qolish uchun baʼzi zamonaviy texnologik ishlanmalarga nisbatan oʻz pozitsiyalarini belgilashga undadi. Baʼzi hollarda yangi texnologiyalar odamlarning anʼanaviy eʼtiqodlari yoki shaxsiy qadriyatlariga zid keladi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yangi mashinalarning rivojlanishi bilan malakali hunarmandlarning ishini ayollar va bolalar kabi kam maosh oladigan malakasiz ishchilar bajarishlari mumkin edi. Shuning uchun hunarmandlar oʻz ish joylari (tirikchilik manbasi) ni yoʻqotishdan qoʻrqib ketishdi. 1675 yilda birinchi marta bir guruh toʻquvchilar oʻz ish joylarida ularni oʻrnini egallagan mashinalarni yoʻq qildilar. 1727 yilga kelib, mashinalarni yoʻq qilish shunchalik keng tarqaldiki, parlament buning uchun oʻlim jazosini belgiladi. Biroq, bu ham vandalizm toʻlqinini toʻxtata olmadi. 1811- yil mart oyida mashinaga qarshi ishchilar guruhi Ludd nomi ostida birlashdilar — ular Ludditlar deb atala boshlandi. Ular trikotaj mashinalarining asosiy qismlarini yoʻq qilishdi, ehtiyot qismlar omborlariga hujum qilishdi va professional huquqlarni soʻrab, yanada faol harakatlar bilan tahdid qilishdi. Aholi oʻrtasida kam hosil va oziq-ovqat tartibsizliklarni keltirib chiqarish va tarafdorlarni jalb qilish orqali ularning ishiga yordam berdi [2]

XIX asr Lui Paster, Charlz Darvin, Gregor Mendel, Maykl Faraday, Anri Bekkerel va Mari Kyuri ijodi hamda Nikola Tesla, Tomas Edison va Aleksandr Bellning ixtirolari bilan zamonaviy ilm-fanni boshlab berdi. Koʻpchilik uchun dunyo juda tez oʻzgarib borardi, ular sodir boʻlayotgan oʻzgarishlardan qoʻrqishardi va hamma narsani eski „oddiy“ vaqtdagidek holatga qaytarishni xohlashdi. Bu his-tuygʻular, masalan, romantizmda ifodalangan. Romantiklar, qoida tariqasida, tasavvurni aqldan, „organiklarni“ mexanikadan ustun qoʻyadi va koʻproq „oddiy“ vaqtga intiladi. Ularning vakillari, shoirlar Uilyam Vordsvort va Uilyam Bleyk texnologik oʻzgarishlar Sanoat inqilobi davrida tabiatning mukammal va sof ekanligi haqidagi aziz qarashlarini „ifloslaydi“ deb ishonishgan [3] .

Ikkinchi jahon urushidan keyin texnologiya qoʻrquvi asosan Xirosima va Nagasaki bombardimonlari tufayli oʻsishda davom etdi. Yadro quroli bor Sovuq urush davrida, odamlar hayratda oʻylay boshladii: insoniyat oʻzini yoʻq qilish uchun etarli kuchga ega boʻlsa, dunyo nima boʻladi? Ikkinchi jahon urushi tugaganidan keyingi davrda ekologiya (ekologik) harakati paydo boʻldi. Atmosferaning ifloslanishi boʻyicha birinchi xalqaro konferentsiya 1955 yilda boʻlib oʻtdi va 1960-yillarda benzin tarkibidagi qoʻrgʻoshin miqdorini oʻrganish ekologlarning gʻazabi sabab boʻldi. 1980-yillarda ozon qatlamining emirilishi va global isish jiddiyroq tahdidlar hisoblana boshladi [4] .

Texnofobik guruhlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baʼzi ijtimoiy guruhlar texnofobik hisoblanadi, masalan, Ludditlar . Koʻpgina texnofobik guruhlar zamonaviy texnologiyalarga qarshi norozilik bildirishadi, chunki bu texnologiyalar ularning hayoti va turmush tarziga tahdid soladi. Zamonaviy falsafada va qarshi madaniyatda neoluddizm kabi narsa mavjud. Bu ilmiy-texnika taraqqiyotining (ayniqsa, kompyuter texnologiyalari sohasida) inson va jamiyatga taʼsirini tanqid qilishni nazarda tutadi. 2000 yilda Neo-Luddit konventsiyasida 29 mamlakatdan 350 kishi qatnashdi .

Dindor odamlar orasida „hayvon“ kompyuter fitna nazariyasi texnofobiyaga misol hisoblanadi.

Sanʼatdagi texnofobiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Texnofobik gʻoyalarning baʼzi misollarini turli xil sanʼat turlarida, masalan, " Frankenshteyn " kabi adabiy asarlardan tortib, " Metropolis "" kabi filmlarda topish mumkin. Ushbu asarlarning koʻpchiligi texnologiyaning „qorongʻu tomoni“ni texnofoblar koʻrganidek tasvirlaydi. Texnologiya murakkabroq va tushunarli boʻlishi bilan odamlarni zamonaviy texnologiyalar bilan bogʻliq tashvishlar koʻproq boshqaradi. Texnofobiyani taʼkidlaydigan kinoning eng xarakterli sub-janri bu robotlar haqidagi ilmiy fantastika va dahshatli filmlardir.

Dune olamida Butlerian Jihod — bu insoniyat va Omnius boshchiligidagi yovuz sunʼiy intellekt oʻrtasidagi urush, inson zotining yoʻq boʻlib ketishini toʻgʻridan-toʻgʻri istaydigan fikrlash mashinasi.

" Qahramonlar shahri " multfilmi ilg‘or texnologiyalardan (mikrobotlar) noto‘g‘ri maqsadlarda foydalanishni namoyish etadi.

Godfrey Reggio Cazzi trilogiyasi ham texnofobiyaga chuqur nazar tashlaydi. „Mutafakkirlar“ va „ishchilar“ ni ajratishni saqlab qolish gʻoyasi shuni koʻrsatadiki, hatto texnologiyani qabul qiladigan odamlar ham keyingi rivojlanish potentsialidan ehtiyot boʻlishadi.

Eslatmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Bolshoy tolkoviy slovar russkogo yazika. Pod red. S. A. Kuznesova. Elektronnaya versiya (2009): Texnofobiya
  2. ↑ Kevin Binfield. „История луддитов - Кевин Бинфилд - Государственный университет Мюррея“. Campus.murraystate.edu. 2012-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-iyun.
  3. ↑ „Романтизм“. Wsu.edu. 2012-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-iyun.
  4. ↑ „Хронология движения за защиту окружающей среды“. Runet.edu (1969-yil 22-iyun). 2012-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 2-iyun.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Texnofobiya&oldid=3989325" dan olindi