Toqtar Aubakirov
| Toqtar Ongarbayuli Aubakirov | |
|---|---|
| qozoqcha: Тоқтар Оңғарбайұлы Әубәкіров | |
 | |
| Tavalludi |
1946-yil 27-iyul Qaragʻanda viloyati, Qarqarali tumani |
| Fuqaroligi |
 Qozogʻiston |
| Kasbi | Kosmonavt |
| Millati | Qozoq |
| Mukofotlari | Xalq qahramoni (Qozogʻiston) |
| Kosmik karyera | |
| Missiyalar | Soyuz TM-13, Soyuz TM-12 |
| Imzosi | |
 | |
Toqtar Ongarbayuli Aubakirov (27.07.1946 , Qarqarali tumani, Qaragʻanda viloyati, Qozogʻiston) — birinchi qozoq kosmonavti, uchuvchi, Sovet Ittifoqi Qahramoni (1988), Qozogʻiston Respublikasi Xalq Qahramoni (1995), texnika fanlari doktori (1998-yil), professor (1997), Qoʻrqit ota nomidagi Qiziloʻrda davlat universiteti faxriy professori.[1] Akademik E.A.Boketov nomidagi Qaragʻanda universiteti faxriy professori (2022-yil 3-may)
Biografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Oʻrta juzning argʻin qabilasining qorakesek urugʻining Taz-Bulbul boʻlimidan kelib chiqqan.[2]
- Rossiya Federatsiyasining Armavir oliy harbiy uchuvchilar maktabini (1969), Aviatsiya institutini (1979) tugatgan.
- 1962—1965-yillarda Temirtau quyish-mexanika zavodida tokar boʻlib ishlagan, nomi viloyat faxriy kitobiga zarhal harflar bilan yozilgan (1964).
- 1969-1975-yillarda Sovet Ittifoqi Harbiy-havo kuchlarining Uzoq Sharq harbiy okrugida uchuvchi, qism komandiri, eskadron komandirining oʻrinbosari boʻlgan.
- 1975—1976-yillarda Moskva uchuvchilar sinov maktabini, Moskva aviatsiya institutini tamomlagan (1979).
- 1976—1992-yili Moskvadagi A.Mikoyan nomidagi Eksperimental-konstruktorlik byurosining sinov uchuvchisi boʻlib ishlagan.
- 1988-yilda Sovet Ittifoqida birinchi marta samolyotga havoda ikki marta yoqilgʻi quyish orqali Shimoliy qutbga qahramonona parvoz qildi.
- 1989-yilda u birinchi boʻldi va MiG-29k reaktivini samolyot tashuvchisi kemasiga mohirlik bilan qoʻndi. Shuningdek, u 50 dan ortiq yangi turdagi reaktiv samolyotlarni sinovdan oʻtkazdi.
- 1990-yilda u kosmonavtlar safiga qoʻshildi.
- 1991-yil 2-aprelda Sovet Ittifoqi Kosmonavtlarni tayyorlash markazida kosmik parvozga tayyorgarlik koʻrishni boshladi va oʻsha yilning 2-oktyabrida Bayqoʻngʻirdan „Soyuz TM-13“ kosmik kemasi bilan koinotga uchdi. Koinot kemasi Yer atrofidagi „Mir“ orbital majmuasi bilan bogʻlangan. U yerda boshqa kosmonavtlar bilan birgalikda biotexnologiya, metallurgiya, tibbiyot va ona Orol viloyatida ilmiy izlanishlar olib bordi. Tadqiqotlar natijasida Orol dengizi ustida tuz bulutining hosil boʻlish jarayoni va bu zararli aerozollarning Qozogʻiston va Rossiya hududlariga tarqalishining kosmik tasvirlari olindi. Bundan tashqari, Qozogʻiston hududida atmosfera va yer yuzasini oʻrganish, yulduzli osmonni kuzatish va astrofizika ishlari ham yaxshi oʻtdi. U 1991-yil 10-oktabrda Yerga qaytdi. U koinotdan qaytgach, Qozogʻistonda kosmik kadrlar tayyorlash boʻyicha tadqiqotlarga asos solish, mamlakatimiz Qurolli Kuchlarining harbiy tayyorgarligini takomillashtirish, harbiy-vatanparvarlik tarbiyasini yoʻlga qoʻyishda faol ishtirok etdi.
- 1992—1993-yillarda Qozogʻiston Respublikasi Mudofaa vazirining 1-oʻrinbosari
- 1993—1994-yillarda Qozogʻiston Respublikasi Milliy aerokosmik agentligi bosh direktori — Fan va yangi texnologiyalar vazirining oʻrinbosari
- 1994—1995-yillarda Qozogʻiston Respublikasi Oliy Kengashi deputati — Mudofaa va xavfsizlik qoʻmitasi raisi boʻlgan.[3]
- 1996-yildan Qozogʻiston Respublikasi Prezidentining maslahatchisi.
- 2001-yilda 44-sonli Qiziloʻrda saylov okrugi boʻyicha Qozogʻiston Respublikasi parlamenti deputati etib saylangan. Qiziloʻrdaning hurmatli fuqarosi.
- Qozogʻiston SSR Oliy Kengashining 12-chaqiriq deputati, Qozogʻiston Respublikasi Oliy Kengashining 13-chaqiriq deputati, Qozogʻiston Respublikasi Parlamenti Majilisining 3-chaqiriq deputati.
2022-yil yanvar voqealarida
[tahrir | manbasini tahrirlash]2022-yilning 6-yanvarida Toqtar Aubakirov gaz narxining ikki baravar oshishi natijasida yuzaga kelgan ommaviy ijtimoiy noroziliklardan keyin yuzaga kelgan tartibsizliklarni bostirish uchun KXShT qoʻshinlarini Qozogʻiston Respublikasi hududiga kiritishga chaqirdi.
Qanday qilib men akamni oʻldirishim kerak? qila olmayman. Keling, biz bilan shartnoma tuzganlar yordamiga murojaat qilaylik... KXShT kelishuvi, ... KXShT qoʻshinlari..
Koinatga parvozi
[tahrir | manbasini tahrirlash]- 1991-yil Yu.A.Gagarin U kosmonavtlarni tayyorlash markazida sinovchi kosmonavt-uchuvchi, sinov uchuvchisi sifatida mashgʻulotlarni boshladi. Sinov kosmonavt-uchuvchisi „Soyuz TM“ kosmik kemasi va „Mir“ orbital majmuasida tezlashtirilgan oʻquv parvoz dasturidan oʻtdi.
- 1991-yil 2-oktyabr kuni tadqiqotchi kosmonavt Toqtar Aubakirov, Aleksandr Volkov va avstriyalik kosmonavt Frants Fibök „Soyuz TM-13“ kosmik kemasi bilan koinotga ucha boshladi. „Mir“ orbital majmuasida butun hafta ishladi.
- 1991-yil 10-oktyabr kuni Toʻqtar Aubakirov, Anatoliy Artsebarskiy, avstriyalik kosmonavt Frants Fibok „Soyuz TM-13“ kosmik kemasi bilan Yerga qaytdi. Kosmosda oʻtkazgan vaqt— 7 kun 22 soat 13 daqiqa.
Toqtar Aubakirov yagona kosmik parvozi uchun “Qozon inqilobi” ordeni bilan taqdirlangan, chunki u koinotga parvoz qilgani uchun unga Sovet Ittifoqi Qahramoni unvoni berilgan va 1988-yildan beri bir necha bor “Oltin Yulduz” mukofotlari olib tashlangan.
1991-yilgacha u Moskva viloyatining Jukovskiy shahrida yashagan. SSSR parchalanganidan keyin Qozogʻistonda yashaydi. U davlat xizmatida. 1992-yil apreldan - Qozogʻiston Respublikasi Davlat mudofaa qoʻmitasi raisining birinchi oʻrinbosari, Qozogʻiston Respublikasi Prezidentining kosmik tadqiqotlar boʻyicha yordamchisi.
Parlamentga saylangunga qadar Qozogʻiston Respublikasining Olmaota shahridagi Milliy aerokosmik agentlik bosh direktori boʻlgan. 2009-yil 24-oktyabrda birinchi qozoq kosmonavti Toʻqtar Aubakirov Olmaota shahrida boʻlib oʻtgan yangi muxolif siyosiy kuch – “Azat” milliy sotsial-demokratik partiyasining qurultoyida soʻzga chiqib, birlashgan muxolifat partiyasiga kirishini shunday izohladi:
“Bugun oddiy odamlar orzu qilgan kun ekanligiga ishonmoqchiman. Bugun tarixiy kun. Koʻpchilik Qozogʻistondagi ikki yetakchi muxolif partiyaning birlashishini kutayotgan edi. Men bu daqiqani anchadan beri kutgandim. Bu mening orzuim edi. Men unga kirish uchun xalq partiyasi paydo boʻlishini uzoq kutdim. Men oʻz qismimni uzoq vaqtdan beri qidiryapman. Va endi men uni nihoyat topdim".
2012-yil 14-yanvarda parlament quyi palatasi – Majilisga navbatdan tashqari saylovda ishtirok etdi. Umummilliy sotsial-demokratik partiya tomonidan koʻrsatilgan.
Mukofotlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]- „ Xalq qahramoni“ unvoni
- „ Qozogʻiston uchuvchi-kosmonavti“ unvoni
- „Vatan“ ordeni (1995)
- Akademik E.A.Boketov nomidagi Qaragʻanda universiteti faxriy professori (2022-yil 3-may)
- „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni (1987)
- Sovet Ittifoqi Qahramoni (1988),
- Oltin yulduz medali (1988)
- "Lenin" ordeni (1988),
- SSSRda xizmat koʻrsatgan sinov uchuvchisi (1990)
- SSSR uchuvchi-kosmonavti (1991)
- Oktyabr inqilobi ordeni (1991)
- Oltin xoch ordeni 1988)
- Oltin xoch ordeni (1993)
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Aybin. Ensiklopediya. / Bas red. B.Ө.Jaqip. — Almati: „Qazaq ensiklopediyasi“, 2011. — 880 bet.ISBN 9965-893-73-X
- ↑ "Qarakesek shejіresі", bіrіnshі tom Pavlodar qalasinda, „EKO“ JShS baspaxanasi, Kіtaptiң taralimi — 500 dana
- ↑ Бочарова А. Л. Ноябрь в военной истории. // Военно-исторический журнал. — 2014. — № 11. — С.73.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Toktar Aubakir: „Qozoqlar boshini koʻtarsa, ularni toʻxtatish qiyin“
- T. Aubakirovning intervyusi 2007-yil 27-sentyabr.
- AUBAKIROV TOQTAR ONGARBAYULI
- Axloqiy hayotning odamlari (Wayback Machine saytida 27-mart 2012-yil sanasida arxivlangan) 2012-yil 27-mart.
- Aubakirov Toktar Ongarbaevich[sayt ishlamaydi]