Udi tili

Udi tili
Mamlakatlar	Ozarbayjon, Gurjiston va Rossiya
Soʻzlashuvchilarning umumiy soni	8000
Alifbosi	Kirill alifbosi va Lotin alifbosi
Til kodlari
ISO 639-3	udi

Udi lotin alifbosi

Udi tili — Kavkaz tillaridan biri. Naxs-Dogʻiston (Sharqiy Kavkaz) tillar oilasining lezgin guruhiga kiritilgan, u ikki lahjaga boʻlingan - nij va oʻgʻuz (Vartashen). Har ikkala lahja ham mustaqil rivojlangan boʻlsa ham, bir-birini tushunishda kelishmovchilik yoʻq. Bugungi kunda Udi tilida 10 mingga yaqin kishi gaplashadi. Udi tili faqat kundalik hayotda ishlatiladi. Rasmiy til sifatida udinlar oʻzlari yashagan mamlakatning tilidan foydalanadilar: Ozarbayjonda - ozarbayjon tili, Rossiyada – rus tili, Qozogʻistonda rus va qozoq, Gruziyada gruzin, Armanistonda arman tili va boshqalar.

Lingvogeografiya

Hududi va soni

Udinlarda hech qachon milliy maktablar boʻlmagan. Inqilobgacha boʻlgan davrda Vartashenda maktabda oʻqitish rus va arman tillarida olib borilgan. Ikkala qishloqda ham ish yuritish arman tilida olib borilgan. Arman maktablari 1930-yillarning oxiriga qadar saqlanib qolingan, keyinchalik oʻqitish ozarbayjon tilida olib borilgan. 1950-yillarning boshlarida mahalliy hokimiyat ozarbayjon udin maktablarini rus maktablariga oʻtkazdi.

Zinobianida yashovchi udinlar gruzin maktabida, rus udinlari rus maktablarida oʻqiydi.

1989-yilgi aholini roʻyxatga olish paytida rus udinlarining 70% dan ortigʻi udini ona tili, 25% ga yaqini rus tili edi. Rus udinlarining toʻrtdan uch qismi ikki tilli edi, shu jumladan udi va rus tillarida soʻzlashadiganlarning taxminan 60% edi. Kavkazorti udinlari ham asosan ikki tilli: Gruziyada udi va gruzin tillarini bilishadi, Ozarbayjonda esa uch tilli - udiy, ozarbayjon, rus tillarida gaplashadilar.

Udi tili ixchamgina Gabala (sobiq Qutkashen) viloyatining Nij qishlogʻida va Ozarbayjonning Oʻgʻuz (sobiq Vartashen) viloyat markazi va Gruziyaning Kvareli viloyatidagi Zinobiani qishlogʻida gaplashadi, shuningdek Armaniston va boshqa mamlakatlarda tarqalgan. Rossiyada 2002-yilda udi tilida soʻzlashadigan 2 ming 266 kishi roʻyxatga olingan (3721 etnik udinlardan).

Lahjalar

Udin tilida ikki lahja mavjud: Nij va Vartashen (Vartashen-Oktomberian). Nij shevasi oʻz kichik guruhlariga ega, 3 kichik guruhga boʻlingan - pastki, oraliq va yuqori. Ushbu kelishuv Udi tilining tarixan alohida lahjalari (va ehtimol bir vaqtlar va lahjalar) boʻlgan degan qarash mavjud. Udilar turli joylardan (Qorabogʻ, Tauz va qoʻshni qishloqlardan) Nij qishlogʻiga koʻchirilgandan soʻng, bu lahjalar asta-sekin nij dialektiga qoʻshilib ketgan. Vartashen shevasi 2 ta guruhga - Vartashenning oʻzi va Oktomberian guruhini oʻz ichiga oladi.