Ummu al-Darda as-Sugʻro

Umm al Darda as-Sugʻro al Damashqiya yoki Umm al Darda Kichik,^[1] Damashq va Quddusda 7-asrda yashagan huquqshunos va islom olimasi boʻlgan.^[2] Uni sahoba Abu Dardaning xotini Ummu Darda bilan adashtirmaslik kerak.^[3]

Hayoti

Yoshlik davri

U Abul Darda vasiyligida yetim edi. U bolaligida masjidda erkak olimlar bilan birga oʻtirib, erkaklar safida namoz oʻqir va ular bilan Qur’on oʻrganar edi. U shunday dedi: „Men Allohga har tomonlama ibodat qilishga harakat qildim, lekin boshqa olimlar bilan bahslashishdan yaxshisini topmadim“.^[4]

Oʻqitish

U Damashq va Quddus masjidlarida dars oʻtishdan tashqari, oʻz uyida dars bergan. Ummu Darda muallim sifatida masjidning erkaklar qismiga (boshqa sharoitlarda ayollar uchun taqiqlangan joy) kirardi. U ham qiz, ham oʻgʻil talabalarga ega boʻlishni yoqtirardi. Hatto xalifa Abdulmalik ibn Marvon ham uning mashgʻulotlarida tez-tez qatnashadiganlardan biri ekanligini taʼkidlash lozim.^[5]

Ummu Darda jonkuyarligi bilan oʻqituvchilik bilan shugʻullanib, koʻplab shogirdlarga saboq berib kelgan. Bir kuni bir talaba undan koʻp shogirdlarni oʻqitish qanday ekanligi haqida soʻradi: Biz sizni charchatmadikmi? Bunga javoban u: Siz meni charchadingizmi? Men hamma narsada ibodat izladim. Olimlar bilan oʻtirishdan, ular bilan ilm almashishdan koʻra yengilroq narsani koʻrmadim.^[6] Ummu Darda oʻzining kundalik hayotida ham, taʼlim berishda ham taqvodorlik, hayo va gʻayrioddiylikni koʻrsatib, ilm yetkazgani uchun hech qanday haq soʻramagan va ehsonlar asosida yashagan.

Qarashlar

U ayollarga erkaklar bilan bir xil oʻtirish holatida (tashahhud) namoz oʻqishga ruxsat beruvchi fatvo chiqargan va u bugungi kunda ham qoʻllanadi.^[7]

Ahmad ibn Hanbal Zayd ibn Aslamdan rivoyat qiladilar:

Abdulmalik Ummu Dardaga taklifnoma jo‘natar, u mehmon bo‘lar, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam haqida so‘rar edi. U aytdi: "Bir kuni kechasi o‘rnidan turib, xizmatkorini chaqirdi, u sekin keldi, u esa uni laʼnatladi, u aytdi: "Meni Laʼnatlamang, chunki Abu Darda menga Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning so‘zlarini eshitganini aytdi: „Laʼnat aytadiganlar qiyomat kunida guvoh ham, shafoatchi ham boʻlmaydi.“^[8]

Ibrohim ibn Abu Ablah uni taqvodor va kamtar ayol deb bilardi. Ibn Asokirning „Taʼrix madinat Dimashq“ asarida „Tarajim an-niso“ shunday deyiladi: „Men Ummu Dardoni Quddusda kambagʻal ayollar orasida oʻtirganini koʻrdim. Bir kishi kelib, ularning orasiga pul taqsimlab berdi. Ummu Dardoga fals (mis) berdi. U xizmatkoriga: U bilan tuya goʻshti sotib ol, dedi. Bu pul sadaqa emasmi? Ummu Dardo aytdilar: „Bu pul bizga soʻramasdan keldi.“^[9]

Meros

Ummu Darda oʻsha davrning muhim odatshunosi, soʻzsiz qobiliyat va savobga ega boʻlgan hakam oʻsha davrning barcha ulamolaridan, jumladan Hasan al-Darda, Basriy va Ibn Sirin kabi mashhur hadis ustalaridan deb hisoblagan Iyos ibn Muoviya tomonidan tarbiyalangan.^[10]

Yuqorida aytilganidek, Ummu Darda nomini Sugʻro va Ummu Darda, sahobaning xotini sifatida chalkashtirmaslik kerak. Ammo Muhammad Akram Nadviy „Al-Muhaddishat“ asarida: „Islom olimlari ayollari indeksi“ boʻlimida Abu Darda va Umm al-Darda uchun bir xil havolalarni ikki barobar koʻpaytiradi, shuning uchun u Ummu Darda as Sugʻro deb rivoyatni Abu Dardaning xotini sifatida Ummu Darda bilan bogʻlaydi. Shunday qilib, shuni aytish mumkinki, Damashq va Quddus masjidlarida dars bergan atoqli muhaddis va fiqh olimasi Ummu Darda ismli bir ayol 7-asrda yashab, xalifa al-Molik ibn Marvon tarafidan hurmatli munosabatda boʻlgan.

Uning nomi bilan Bahraynda ayollarga Qur’on, hifz va tajvid oʻrgatish markazi tashkil etilgan.^[11]

Manbalar

↑ Nadwi, Mohammad Akram. Al Muhaddithat: the women scholars in Islam. London: Interface Publishers, 2007 — 81-bet.
↑ Suleman. „The Lost Female Scholars of Islam“. Emel magazine. Emel magazine. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
↑ Pandya, Sophia. Muslim Women's Changing Religious Practices in Bahrain: The Impact of Modern Education, University of California, Santa Barbara, 2006 — 135-bet. ISBN 9780542795473. ^{[sayt ishlamaydi]}
↑ Qazi, Moin. Women In Islam- Exploring New Paradigms. Notion Press, 2015. ISBN 978-9384878030.
↑ Nadwi, Mohammad Akram. al-Muhaddithat:the Women Scholars in Islam. Interface Publications — 179-bet.
↑ Al-Mizzi, Tahdhib al-kamal, xxxv. 355
↑ Power, Carla. „A Secret History“. New York Times (2007). Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
↑ Musnad Ahmad.
↑ Ibn 'Asakir. Taʼrikh madinat Dimashq, Tarajim al-nisa, p. 430
↑ Siddiqi, Muhammad Zubayr (1993). „Hadith Literature Its origin, development and special features: Women Scholars of Hadith“. The Islamic Texts Society Cambridge. 117–123-bet. Qaraldi: 23 February 2015.
↑ „Um al Darda Al Sughra Center“. Um al Darda Al Sughra Center. 22-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-iyul 2022-yil.

[:1-1] Nadwi, Mohammad Akram. Al Muhaddithat: the women scholars in Islam. London: Interface Publishers, 2007 — 81-bet.

[:0-2] Suleman. „The Lost Female Scholars of Islam“. Emel magazine. Emel magazine. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.

[:2-3] Pandya, Sophia. Muslim Women's Changing Religious Practices in Bahrain: The Impact of Modern Education, University of California, Santa Barbara, 2006 — 135-bet. ISBN 9780542795473. ^{[sayt ishlamaydi]}

[4] Qazi, Moin. Women In Islam- Exploring New Paradigms. Notion Press, 2015. ISBN 978-9384878030.

[5] Nadwi, Mohammad Akram. al-Muhaddithat:the Women Scholars in Islam. Interface Publications — 179-bet.

[6] Al-Mizzi, Tahdhib al-kamal, xxxv. 355

[7] Power, Carla. „A Secret History“. New York Times (2007). Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.

[8] Musnad Ahmad.

[9] Ibn 'Asakir. Taʼrikh madinat Dimashq, Tarajim al-nisa, p. 430

[10] Siddiqi, Muhammad Zubayr (1993). „Hadith Literature Its origin, development and special features: Women Scholars of Hadith“. The Islamic Texts Society Cambridge. 117–123-bet. Qaraldi: 23 February 2015.

[11] „Um al Darda Al Sughra Center“. Um al Darda Al Sughra Center. 22-iyun 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 13-iyul 2022-yil.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]