Kontent qismiga oʻtish

VR-190 loyihasi

Vikipediya, erkin ensiklopediya

VR-190 loyihasi ― SSSRning 1940-1950-yillardagi ballistik trayektoriya boʻylab suborbital kosmik parvozga raketada odamni uchirish boʻyicha birinchi loyihasidir. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, loyiha maqsadiga erishilmagan, ammo baʼzi fitna nazariyasi tarafdorlari loyiha doirasidagi birinchi kosmonavtlarning muvaffaqiyatsiz uchishlari 1950-yillarning oxirida amalga oshirilgan deyishadi.

Loyiha doirasida Astraxan viloyatidagi Kapustin Yar poligonidan (keyinchalik kosmodrom) uchuvchisiz va maqsadli boshqariladigan parvozlarni sinovdan oʻtkazish koʻzda tutilgan. Loyihaga koʻra, parvozlar, taxminan, 20 daqiqa davom etgan, raketalar atmosferaning yuqori qatlamlarida (stratosferada) 100 km dan ortiq balandlikka (Karman chiziqlari) koʻtarilgan va ularning ajraluvchi kallaklari yoʻlovchilar bilan parashyutda orqaga qaytib, uchish maydonidan bir necha kilometr uzoqlikka qoʻngan.

Birinchi loyiha

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sovet Hukumatining 1946-yil 13-maydagi maxfiy qaroriga binoan, SSSRda raketa sanoatini rivojlantirish boshlandi. Bundan oldin ham, 1945-yilning kuzida Artilleriya fanlari akademiyasining 4-raketa texnologiyasi ilmiy-tadqiqot institutida M. K. Tixonravov va N. G. Chernishev guruhi oʻz tashabbusi bilan oʻlja qilib olingan nemis ballistik raketasi „V-2 (A-4)“ asosida ikki uchuvchining 200 km gacha balandlikka vertikal parvozi uchun stratosfera raketasi VR-190ning birinchi loyihasini (shuningdek, baʼzi manbalarga koʻra — „Pobeda“ loyihasi) ishlab chiqishga kirishdilar. 1946-yil fevralida loyiha SSSR Fanlar akademiyasi kotibi, akademik N. G. Bruyevichga, mart oyida esa — SSSR Fanlar akademiyasining prezidenti S. I. Vavilovga taqdim etildi. Keyin loyiha ekspert komissiyasi akademik S. A. Xristianovichning ijobiy bahosini oldi va iyun oyida Aviatsiya sanoati vazirligida Aviatsiya sanoati vaziri M. V. Xrunichev bilan uchrashuvda unga taqdim etildi.

1946-yil may oyida davlat rahbari I. V. Stalinga N. G. Chernishev va M. K. Tixonravovlarning yozgan maktubida shunday deyilgan edi:

Biz ikki kishini va ilmiy asbob-uskunalarni 190 kilometr balandlikka olib chiqish uchun Sovet uzoqqa uchuvchi raketasi loyihasini ishlab chiqdik. Loyiha qoʻlimizga tushgan V-2 raketasining agregatlaridan foydalanishga asoslangan va imkon qadar tezroq amalga oshirish uchun moʻljallangan…

Loyiha ilmiy-texnikaviy ahamiyatga ega boʻlishidan tashqari, bizning fikrimizcha, ulkan siyosiy va ijtimoiy ahamiyatga ega boʻlgan elementlarni oʻz ichiga olgan boʻlib, ularning oʻz vaqtida amalga oshirilishi Vatanimiz sivilizatsiya tarixi solnomalariga shon-sharaf va abadiyat sahifalarini yozishining imkonini beradi.

Yuqorida aytilganlar, biz oʻylagan loyihani yanada rivojlantirish natijasi boʻlgan … favqulodda istiqbollari tufayli biz, oʻrtoq Stalin, Vatanimiz shon-shuhratini oshirish va ilm-fan ufqlarini kengaytirishga qaratilgan ishimizda sizga yordam soʻrab murojaat qilishga majbur etadi.

Ushbu maktubga I. V. Stalin „…Qiziqarli taklif — amalga oshirish uchun koʻrib chiqilsin“, deb rezolyutsiya qoʻydi.

Tayyorgarlik bosqichi sifatida NII-4 da ajraluvchi jangovar kallakning asbob-uskunalar bilan xavfsiz tushishini sinash uchun VR-150 „Raketa zond“ tadqiqot mavzusi ochildi.

1948-yilda „Raketa zond“ mavzusi dolzarb amaliy muammolarni hal qiluvchi sifatida S.P. Korolyov tomonidan ijobiy baholandi.

Keyinchalik, toʻliq miqyosda amalga oshirish uchun butun VR-190 loyihasini Korolyovning asosiy raketa konstruktorlik byurosiga topshirishga qaror qilindi va M. K. Tixonravov hamda N. G. Chernishev boshqa unda ishtirok etmadi[1][2].

Amalga oshirilgan loyiha

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Korolyov konstruktorlik byurosida VR-190 loyihasida bir vaqtning oʻzida hayotni taʼminlash tizimi va jangovar ballistik analoglarga asoslangan favqulodda qutqaruv tizimiga ega boʻlgan bosimli jangovar kallaklarga ega yuqori balandlikdagi raketalarni yaratish va odamlarga ham taʼsir qiladigan omillarning murakkab taʼsirini baholash uchun birinchi navbatda yoʻldoshli hayvonlar uchishini amalga oshirish boshlandi.

Murakkabroq va kattaroq raketalarda itlarning uchta suborbital parvozlari amalga oshirildi: 1951-yilda — R-1B va R-1V raketalarida, 1954-1957-yillarda. — R-1D va R-1E raketalarida, 1957-1960-yillarda. — R-2A va R-5A raketalarida. Jumladan, 1951-yil 22-iyulda itlar Dezik va Sigan, taxminan, 101 km balandlikka uchib, tarixda suborbital kosmik parvozni muvaffaqiyatli amalga oshirgan birinchi hayvonlarga aylandi[3].

Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, loyiha inson parvozlari bosqichiga yetib bormagan va 1950-yillarning oxirida „Vostok“ orbital boshqariladigan kosmik kema-sunʼiy yoʻldoshini yaratish ustidagi ishlar Korolyov konstruktorlik byurosi kattalashtirilishi sababli istiqbolsiz deb bekor qilingan.

Loyiha qatʼiy sir saqlangan; konstruktorlar, olimlar va hatto, itlar taxallus ostida edi. Birinchi marta VR-190 Tixonravov-Chernishevning birinchi loyihasi toʻgʻrisida maʼlumot 1980-yillarning boshlarida nazariy jihatdan nashr etilgan boʻlsa-da, uning Korolyov konstruktorlik byurosi tomonidan amalga oshirilishi va raketalarda itlarning birinchi parvozlari haqidagi maʼlumotlar rasman faqat 1991-yilda oshkor qilingan edi.

Bunday maxfiylik, amalda qoʻllangan R-5A raketalari va loyihaning boshqa materiallari, shuningdek, Gʻarb razvedkasi va tahlilchilarining baʼzi manbalarining bayonotlari bilan birgalikda, loyiha itlarning parvozlari bilan toʻxtatilmaganligi haqidagi fitna nazariyalarini keltirib chiqardi. 1957-1959-yillar yiliga bir martadan koʻproq chastotali avariyalar bilan yakunlangan va shuning uchun Gagaringacha yoʻqolgan kosmonavtlar („lost cosmonauts“) Aleksey Ledovskix, Sergey Shiborin, Andrey Mitkov, „Lyudmila“ va Mariya Gromovalar eʼlon qilinmagan boshqariladigan suborbital parvozlarni amalga oshirgan[4][5][6].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Журнал «Земля и вселенная» (Wayback Machine saytida 2016-03-05 sanasida arxivlangan). — M. : Москва, 1998. — № 4.
  2. ↑ Полёт — его мечта и дело (Wayback Machine saytida 2016-03-05 sanasida arxivlangan).
  3. ↑ Кантемиров Б. „Цыган, Дезик и проект ВР-190“. Журнал «Новости космонавтики». 2012-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 13-iyun.
  4. ↑ Моисеенко А.. „Гагарин был двенадцатым?“ (ru). Комсомольская правда (2005-yil 11-iyul). 2018-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 23-iyul.
  5. ↑ Первушин А. «Страшная тайна» советской космонавтики // Секретные материалы XX века. — № 18 (120), сентябрь 2003 года. — С. 10—11.
  6. ↑ Николаева Д.. „Мифы-долгожители“ (ru). «Учительская газета», № 15 (2006-yil 11-aprel). 2018-yil 24-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 23-iyul.
  7. ↑ „In the years following World War II, an audacious British plan would have used Nazi rockets to put a man in space“. 2016-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 19-iyun.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
    • Kratkaya istoriya razvitiya kosmonavtiki. Proekt VR-190.
    • Pervushin A. I. „Krasniy kosmos. Zvyozdnie korabli Sovetskoy imperii“. — M. : „Yauza“, „Eksmo“, 2007. — ISBN 5-699-19622-6.
    • Galkovskiy V., Moskalenko G. Proekt VR-190 — shag na puti k sozdaniyu kosmicheskix korabley // V kn. „Iz istorii aviatsii i kosmonavtiki: Vip. 42“. — M. : Sovetskoe natsionalnoe obʼedinenie istorikov estestvoznaniya i texniki, AN SSSR, 1980.
    • Yermakov I. Proekt „VR-190“ i piloti krilatix raket // V gaz. „Tyumenskiy kurer“. — 24.02.2001.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=VR-190_loyihasi&oldid=5191946" dan olindi