Vasudeva I

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Vasudeva I
Kushon podsholigi

Vasudeva I yoki II tomonidan zarb qildirilgan oltin tanga.[1]
Saltanat mil.avv 191-232
Oʻtmishdoshi Huvishka
Davomchisi Kanishka II
Sulola Kushon
Dini Hinduiylik
Kushon imperatorlari
mil.avv 30 – milodiy 350
Heraios 1-30
Kujula Kadfiz 50–90
Vima Takto 90-113
Vima Kadfiz 113-127
Kanishka I 127-151
Huvishka 151-190
Vasudeva I 190-230
Kanishka II 230-247
Vasishka 247-267
Kanishka III 267-270
Vasudeva II 270-300
Mahi 300-305
Shaka 305-335
Kipunada 335-350

Vasudeva I (baqtriya tilida: Βαζοδηο Bazodeo; Middle brahmi yozuvida: Vā-su-de-va, xitoycha: 波調 Bodiao;) — kushon imperatori[2]. Kanishka I davrining 64—98-yillariga oid solnomalarida uning hukmronligi 191-yildan 232-yilgacha boʻlganligi qayd etilgan. U Shimoliy Hindiston va Oʻrta Osiyoda hukmronlik qilgan, Balx (Baqtriya) shahrida tangalar zarb qildirgan. Uning hukmronligi sosoniylarning kuchayishi va kushon-sosoniylarning birinchi bosqinlari davriga toʻgʻri keladi[3].

Vasudeva Idan oldin hukmronlik qilgan Huvishka davri manbalarida uning hukmronlik yili Kanishka davrining 60-yilida (milodiy 187-yil) boshlangan. Xitoy manbalarida Vasudeva I hukmronligi milodiy 229 yilda yakunlangan.

Uning „Vasudeva“ ismi hind xudosi Vasudevaga atab qoʻyilgan (ushbu ism Krishnaga ham tegishli hisoblangan). Vasudeva hind xudosi sharafiga nomlangan birinchi kushon shohi edi. U hukmronligi davrida hinduizmni qabul qilgan[4]. Vasudeva I hukmronligi davrida mamlakat markazi Mathura shahri boʻlgan.

Xitoy bilan aloqalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoy tarixiy xronikasi hisoblangan Sanguojida Vasudeva I milodiy 229-yilda (Tayxe sulolasining 3-yili) Vey imperatori Kao Ruyga oʻlpon yuborganligi qayd etilgan:

Da Yuechji shohi Bodiao (波調) (Vāsudeva) oʻz elchisini soliq toʻlash uchun yubordi va Janobi Hazrati unga „Vey bilan yaqin boʻlgan Da Yuechji Podshohi“ unvonini berdi." (Sanguoji)

Vasudeva I xitoy manbalarida tilga olingan oxirgi Kushon hukmdoridir. Uning hukmronligi davrida Xitoyning Oʻrta Osiyoga tahdidi kamayadi[5]. Bu davrda Oʻrta Osiyoda Dxarmaguptaka buddist guruhining faoliyati kengayadi.

Tangalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vasudeva tangalari oltin dinor va chorak dinorlardan, shuningdek, mis tangalardan iborat edi. Vasudeva Kanishka va Huvishka tangalarida aks ettirilgan xudolar panteonini deyarli butunlay olib tashladi. Mao va Nana tasvirlari tushirilgan bir nechta tangalardan tashqari, Vasudevaning barcha tangalarining orqa tomonida Oesho tasvirlangan, u odatda Shiva deb nomlanadi. Old tomonda Vasudeva Kanishkaning qirollik qiyofasini tikladi, u tik turgan holda qurbongoh ustida qurbonlik qilmoqda. Baʼzan kichik qurbongohning ustiga boshqa trident ham qoʻshiladi. Hukmronligining oxirida Vasudeva tanga zarblariga nandipada belgisini () kiritdi[6][7].

Haykaltaroshlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vasudevaning nisbatan tinch hukmronligi davrida haykaltaroshlik sohasida muhim oʻzgarishlar boʻldi. Bir nechta buddist haykallari Vasudeva hukmronligi davriga oid boʻlib, buddist sanʼatining xronologiyasi uchun muhim manbalar hisoblanadi.

Mathurada topilgan Jain haykalida ham Vasudeva nomiga bagʻishlangan sanalar yozilgan[8][9].

Vasudeva I hukmronligi davriga oid haykallar
  • Hashtnagar Buddasi, „384-yil“.[10]
    Hashtnagar Buddasi, „384-yil“.[10]
  • Hashtnagar Budda haykalining piedestali, hozir Britaniya muzeyida, „384-yil“ (ehtimol Yavana davri), shuning uchun milodiy 209-yil boʻlishi mumkin. Yozuv Xaroshthi yozuvida.[11][12]
    Hashtnagar Budda haykalining piedestali, hozir Britaniya muzeyida, „384-yil“ (ehtimol Yavana davri), shuning uchun milodiy 209-yil boʻlishi mumkin. Yozuv Xaroshthi yozuvida.[11][12]
  • Mamane Dheri Buddasi, „89-yil“ (ehtimol, Kanishka davri) bilan yozilgan, shuning uchun milodiy 216-yil boʻlishi mumkin. Peshovar muzeyida.[10].
    Mamane Dheri Buddasi, „89-yil“ (ehtimol, Kanishka davri) bilan yozilgan, shuning uchun milodiy 216-yil boʻlishi mumkin. Peshovar muzeyida.[10].
  • Sakyamuni haykali "94-yil" (milodiy 221). Mathura muzeyi.[13]
    Sakyamuni haykali "94-yil" (milodiy 221). Mathura muzeyi.[13]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Pal, Pratapaditya. Indian Sculpture: Circa 500 B.C.-A.D. 700 (en). University of California Press — 29 bet. ISBN 978-0-520-05991-7. 
  2. ↑ Sims-Williams, Nicholas. "Further notes on the Bactrian inscription of Rabatak, with an Appendix on the names of Kujula Kadphises and Vima Taktu in Chinese." Proceedings of the Third European Conference of Iranian Studies Part 1: Old and Middle Iranian Studies, Wiesbaden, 1998 — 202 bet. 
  3. ↑ Rezakhani, Khodadad. From the Kushans to the Western Turks — 202 bet. 5-avgust 2023-yilda qaraldi. 
  4. ↑ Kumar, Raj. Early history of Jammu region. 2. Delhi: Kalpaz Publications. ISBN 9788178357706. 
  5. ↑ Rezakhani, Khodadad. From the Kushans to the Western Turks, 2017 — 202 bet. 
  6. ↑ Rosenfield, John M.. The Dynastic Arts of the Kushans (en). University of California Press, 1967 — 111 bet. 
  7. ↑ Shrava, Satya. The Kushāṇa Numismatics (en). Praṇava Prakāshan, 1985 — 11 bet. 
  8. ↑ Burgess, Jas. Epigraphia Indica Vol.-i — 392 bet. 
  9. ↑ Dowson, J.; Cunningham, A. (1871). "Ancient Inscriptions from Mathura". The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland 5 (1): 194. ISSN 0035-869X. https://www.jstor.org/stable/44012780. 
  10. ↑ 10,0 10,1 Rhi, Juhyung. Problems of Chronology in Gandharan. Positionning Gandharan Buddhas in Chronology. Oxford: Archaeopress Archaeology, 2017 — 35–51 bet. Andoza:Free access
  11. ↑ Problems of Chronology in Gandharan Art p.37
  12. ↑ Errington, Elizabeth. Numismatic evidence for dating the Buddhist remains of Gandhara (en) — 204 bet. 
  13. ↑ Indian Archaeology, 1994-1995 — 100, Plate XLVI bet. 

Tashqi havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vasudeva_I&oldid=3959526" dan olindi