XO-1b (ekzosayyora)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
XO-1b
Kashf etilishi
Kashf etilgan Peter R. McCullough va boshqalar[1]
Kashfiyot sayti Haleakala Observatory, Hawaii[1]
Kashf etilgan sanasi 18-may 2006[2]
Aniqlash usuli
 Transit and Radial velocity[1]
Mehvar tasnifi
Katta yarim oʻqi 0.04930+0.00091
−0.00096 AU
Ekssentrisiteti <0.019[3]
Orbital davri 3.94150685±0.00000091[4] d
Chekinish 88.8 ± 0.2[4]
Semi-amplitude 116 ± 9[1]
Yulduz XO-1
Fizik tasnifi
Oʻrtacha radiusi 1.21 ± 0.03[4] Andoza:Jupiter radius
Massasi 0.913±0.038[3] Andoza:Jupiter mass
Zichlik 0.64 ± 0.05 g/cm3 (0.0231 ± 0.0018 lb/cu in)[4]
Erkin tushish tezlanishi (ekvatorda) 15.8 ± 1.5 m/s2 (51.8 ± 4.9 ft/s2)[5]

 

XO-1b — Yerdan taxminan 536 yorugʻlik yili uzoqlikda joylashgan quyosh tizimidan tashqaridagi sayyora.

XO-1b sayyorasi Negoiu deb nomlangan. Bu nom Ruminiya tomonidan IAUning 100 yilligi munosabati bilan NameExoWorlds kampaniyasida tanlangan. Negoyu — Ruminiyadagi ikkinchi eng baland choʻqqisi.[6][7]

2006-yilda professional va havaskor astronomlardan iborat xalqaro guruh, XO loyihasida Quyoshga oʻxshash yulduz atrofida aylanib yuruvchi Yupiter oʻlchamidagi, keyinchalik XO-1b deb nomlangan sayyorani kashf etadilar. Baltimordagi Kosmik Teleskop Ilmiy Instituti xodimi Peter R. McCullough boshchiligidagi jamoada Shimoliy Amerika va Yevropadan kelgan toʻrtta havaskor astronom bor edi. Sayyoraning kashf etilganining tasdigʻi oʻsha yilning oxirida „<a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Wide_Angle_Search_for_Planets" rel="mw:ExtLink" title="Wide Angle Search for Planets" class="cx-link" data-linkid="147">Wide Angle Search for Planets</a>“ loyihasi tomonidan amalga oshirildi.

XO loyihasi jamoasi quyosh tizimidan tashqari sayyoralarni qidirish uchun tijorat uskunalaridan koʻra nisbatan arzon XO teleskopidan foydalangan. Ushbu teleskop Gavayi orolining Maui orolida joylashgan.

2003 yil sentyabridan 2005 yil sentyabrigacha XO teleskopi oʻn minglab yorqin yulduzlarni aniqladi. Oʻsha paytda Makkalloning havaskor astronomlar jamoasi ilgari quyoshdan tashqari sayyoralar uchun istiqbolli nomzodlar sifatida aniqlagan bir necha oʻnlab yulduzlarni oʻrganishdi. XO-1 yulduzi, xususan, 2005 yil iyun oyida istiqbolli nomzod sifatida belgilandi. Havaskor astronomlar uni 2005 yilning iyunidan iyuligacha kuzatdilar va oxir-oqibat uni sayyora kattaligidagi jism tutayotganini tasdiqladilar. Shundan so‘ng McCullough jamoasi jismning massasi haqida maʼlumot olish va uning sayyora ekanligini tasdiqlash uchun Texasdagi McDonald rasadxonasiga murojaat qildi.

Tranzit[tahrir | manbasini tahrirlash]

McCullough jamoasi sayyora yulduzdan tranzitga oʻtayotganda yulduz intensivligining biroz qisqarishini aniqlash orqali topdi. XO-1b oʻtish paytida yulduzdan keladigan yorugʻlik taxminan ikki foizga kamayadi. Ularning kuzatishlari shuni koʻrsatdiki, XO-1b oʻzining asosiy yulduzi orbitasi atrofida toʻrt kunda aylanib chiqadi.

Astronomlar 180 dan ortiq quyosh tizimidan tashqari boshqa sayyoralarni aniqlagan boʻlsa-da, XO-1b tranzit usuli yordamida kashf etilgan oʻninchi sayyoradir. Bu telefoto linzalari yordamida kashf etilgan ikkinchi sayyoradir. Birinchisi, TrES-1, Lira yulduz turkumida boʻlib, 2004-yilda kashf etilganligi xabar qilingan. Tranzit usuli astronomlarga sayyora hajmini aniqlash imkonini beradi.

Radial tezlik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jamoa sayyoraning mavjudligini Harlan J. Smith teleskopi va Texas universitetining McDonald observatoriyasidagi Hobby-Eberly Telescope yordamida sayyora tomonidan o‘zining asosiy yulduzida yuzaga kelgan yengil tebranishlarni o‘lchash orqali tasdiqladi. Radial tezlik usuli jamoaga sayyoraning aniq massasini hisoblash imkonini berdi, bu Yupiternikidan bir oz kamroq. Bu sayyoraning massasi taxmin qilganidan ancha ogʻirroq. McCullough shunday dedi: „Yulduzlari oldida oʻtadigan sayyoralar ichida XO-1b Yupiterga eng oʻxshashi va XO-1 yulduzi Quyoshga eng oʻxshash boʻlgn, ammo XO-1b lar juda koʻp. Yupiter Quyoshga qaraganda oʻz yulduziga yaqinroq.“

Jamoa tomonidan XO-1b ni topishda foydalanilgan usul innovatsion usul bo‘lib, u quyoshdan tashqari sayyoralarni tadqiq qilish uchun nisbatan arzon teleskopdan foydalanadi. Biroq, u birinchi navbatda oʻz yulduzlariga yaqin orbitada aylanadigan sayyoralar bilan cheklangan va u faqat yulduz yorugʻligi oʻlchovi darajasida olib keladigan darajada katta sayyoralarni topadi.

Xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yerdan 600 yorug‘lik yili uzoqlikdagi Quyoshga o‘xshash yulduz oldidan o‘tayotgan quyosh tizimidan tashqaridagi XO-1b sayyorasining yaqindan olingan tasvirini. Yupiter kattaligidagi sayyora oʻz yulduzi orbitasi atrofida toʻrt kunda aylanib chiqadi.

Oʻz yulduziga yaqin orbitada Yupiterning massasi bilan taqqoslanadigan sayyora sifatida bu sayyora issiq Yupiterlar toifasiga kiradi. HD 209458 b va TrES-1 kabi boshqa mashhur tranzit issiq Yupiterlar singari, XO-1b ning past zichligi bu sayyora asosan vodorod va geliydan tashkil topgan gaz giganti ekanligini koʻrsatadi.

Hubble kosmik teleskopi bortida NICMOS asbobi bilan olib borilgan kuzatishlar shuni koʻrsattiki, XO-1b atmosferasida suv bugʻi, metan, karbonat angidrid va ehtimol uglerod oksidi mavjudligini aniqladi. Biroq, xuddi shu maʼlumotlarni mustaqil qayta tekshirish bu natijalarni isbotlay olmadi. Keyinchalik Hubble teleskopi tomonidan olib borilgan tadqiqotlar ekzosayyora atmosferasida suvni aniqladi[8].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 51 Pegasi b
  • HD 209458 b
  • Qaynoq Yupiter
  • TrES-1

Maʼlumotnomalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 McCullough, P. R. et al. (2006). "A Transiting Planet of a Sun-like Star". The Astrophysical Journal 648 (2): 1228–1238. doi:10.1086/505651. 
  2. ↑ Donna Weaver. „Astronomers Use Innovative Technique to Find Extrasolar Planet“. STScI-2006-22. Space Telescope Science Institute (2006-yil 18-may). Qaraldi: 2012-yil 7-yanvar.
  3. ↑ 3,0 3,1 Bonomo, A. S. et al. (2017). "The GAPS Programme with HARPS-N at TNG . XIV. Investigating giant planet migration history via improved eccentricity and mass determination for 231 transiting planets". Astronomy and Astrophysics 602: A107. doi:10.1051/0004-6361/201629882. https://www.aanda.org/articles/aa/full_html/2017/06/aa29882-16/aa29882-16.html. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Burke, Christopher J. et al. (2010). "NICMOS Observations of the Transiting Hot Jupiter XO-1b". The Astrophysical Journal 719 (2): 1796–1806. doi:10.1088/0004-637X/719/2/1796. 
  5. ↑ Southworth, John (2010). "Homogeneous studies of transiting extrasolar planets – III. Additional planets and stellar models". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 408 (3): 1689–1713. doi:10.1111/j.1365-2966.2010.17231.x. https://academic.oup.com/mnras/article/408/3/1689/1074739. 
  6. ↑ „Approved names“ (en). NameExoworlds. Qaraldi: 2020-yil 2-yanvar.
  7. ↑ „International Astronomical Union | IAU“. www.iau.org. Qaraldi: 2020-yil 2-yanvar.
  8. ↑ „Hubble Traces Subtle Signals of Water on Hazy Worlds“. NASA (2013-yil 3-dekabr). Qaraldi: 2013-yil 4-dekabr.

Manba xatosi: <ref> tag with name "Deming2013" defined in <references> is not used in prior text.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Gibson2011" defined in <references> is not used in prior text.
Manba xatosi: <ref> tag with name "McCullough2005" defined in <references> is not used in prior text.
Manba xatosi: <ref> tag with name "skyandtelescope" defined in <references> is not used in prior text.
Manba xatosi: <ref> tag with name "Tinetti2010" defined in <references> is not used in prior text.

Manba xatosi: <ref> tag with name "Wilson2006" defined in <references> is not used in prior text.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Media related to XO-1b at Wikimedia Commons 

(Amateur’s observation using Differential Photometry)

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=XO-1b_(ekzosayyora)&oldid=3771944" dan olindi