Xierozavr

Xierozavr
Ilmiy tasniflash
Olam:	Eukariotlar
Tip:	Xordalilar
Sinf:	Dinozavrlar
Oila:	†Ornithischidae
Urugʻ:	Xierozavr
Xalqaro ilmiy nomi
	Hierosaurus Wieland, 1909
Yagona tur † Hierosaurus sternbergii Wieland, 1909;
	Geoxronologiya 89,3–85,8 mln;

Xierozavr^[1] (lotincha: Hierosaurus, qadimgi yunoncha: ἱερόν — maʼbad, muqaddas va σαῦρος [sauros] — kaltakesak, pangolin, soʻzma-soʻz: muqaddas kaltakesak) — yuqori boʻr davrida yashagan ankilozavr infratuzilmasidan boʻlgan dinozavrlar turkumi. Jinsga bitta tur, Hierosaurus sternbergii kiradi.

Oʻrganish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1906 va 1908-yillarda qazilma ovchisi Charlz Hazelius Sternberg va uning oʻgʻillari Kanzas shtatining Trigo janubi-gʻarbiy qazilmalar ustida ish olib bordi. Ikkala yilda ham nodosauridlarning osteodermasi (ossifikatsiyasi) topildi, ammo ular toshbaqalarning qoldiqlari bilan yanglishdilar. Aniqlash zonasi Castle Rockdan 8,05 kilometr janubda va Hakberry Krikdan uch mil janubda edi. Ular topilmalarni kaplumbağa mutaxassisi Jorj Reber Vilandga sotishdi. U ularni Yel Peabodi muzeyiga sovgʻa qildi. 1906-yildagi ikkita plastinkaga YPM 55419 inventar raqami, 1908-yildagilarga esa YPM 1847 inventar raqami berildi. Viland tez orada bu ankilozavr degan xulosaga keldi.

1909-yilda Viland Hierosaurus sternbergii turini nomladi va tavsifladi. qadimgi yunoncha: ἱερόν nom kelib chiqadi qadimgi yunoncha: ἱερόν, „maʼbad“, „muqaddas“ degan maʼnoni anglatadi va aftidan Qal’aning maʼbadga oʻxshash qoya shakllanishiga ishora qiladi; Viland etimologiyani keltirmadi. Maxsus belgi Sternberg sharafiga berilgan^[2].

YPM 1847 holotipi Niobar formatsiyasining Smoky Hill zonasi qatlamida topilgan boʻlib, kech boʻr koniak davriga oid, taxminan 85 mln. U bosh suyagi va qovurgʻa qismlaridan tashqari kamida 34 ta plastinkadan iborat. Viland tomonidan eslatib oʻtilgan vertebra va falanjlar keyinchalik yoʻqolgan. Bosh suyagining elementlariga chap zigomatik suyak va suyak devorining bir qismi kiradi. Lamellar ikkinchi va uchinchi boʻyin umurtqalarining katta oval segmentlarini, kichikroq osteodermalarni va katta uchburchak umurtqa pogʻonasini oʻz ichiga oladi. Oval segmentlar ancha baland, bir oz assimetrik kilga ega boʻlib, u orqaga qarab orqa chetidan osilgan nuqtaga choʻzilgan. Uchburchak umurtqalari tekis. YPM 55419 birinchi boʻyinli ikkita qoʻshni toʻrtburchaklar oʻrta osteoderma segmentlaridan iborat. Ular Wieland tomonidan tasvirlangan, lekin batafsil koʻrib chiqilmagan.

1936-yilda Maurice Goldsmith Mehl ikkinchi turni tasvirlab berdi: Hierosaurus coleii, xuddi shu shakllanishda topilgan yetarlicha toʻliq skeletga asoslangan^[3].

1978-yilda Uolter Preston Kumbs ikkala taksonni Nodosaurusga tayinladi, natijada Nodosaurus sternbergi va Nodosaurus coleii paydo boʻldi .

1995-yilda Kennet Karpenter Ierosaurus sternbergi nomen dubium degan xulosaga keldi, chunki YPM 1847 boshqa nodozavrlardan unchalik farq qilmaydi. U YPM 55419 ni dizayndagi noyob deb hisobladi, ammo bogʻlovchi materiallar yoʻqligi sababli holotip bilan bogʻliqligi isbotlanmagan. U H. coleii uchun alohida Niobrarasaurus jinsini tasvirlab berdi^[4].

Viland dastlab ankilozavrlarni tayinlagan. Keyinchalik u nodozavrlar aʼzosi deb taxmin qilingan, ammo hozirda u material yetishmasligi tufayli toʻgʻridan-toʻgʻri ankilozavrlarga tegishli^[5].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Tumanova T. A. Pansirnie dinozavri Mongolii. Osteodermalniy pansir ankilozavrov. — M. : Nauka, 1987. — 80 s. — (Trudi Sovmestnoy sovetsko-mongolskoy paleontologicheskoy ekspeditsii; vip. 32).
↑ Wieland, G.R. A new armored saurian from the Niobrara (angl.) // American Journal of Science. — 1909. — Vol. 27. — P. 250—252.
↑ Mehl, M.G. Hierosaurus coleii: a new aquatic dinosaur from the Niobrara Cretaceous of Kansas (angl.) // Bulletin of the scientific laboratories of Denison University. — 1936. — Vol. 15. — P. 1—20.
↑ Carpenter, K., D. Dilkes, and D.B. Weishampel. The dinosaurs of the Niobrara Chalk Formation (upper Cretaceous, Kansas) // Journal of Vertebrate Paleontology. — 1995. — T. 15 (2). — S. 275—297.
↑ M. K. Vickaryous, T. Maryanska, and D. B. Weishampel. 2004. Ankylosauria. In D. B. Weishampel, P. Dodson, and H. Osmolska (eds.), The Dinosauria (second edition). University of California Press, Berkeley 363-392.

[1] Tumanova T. A. Pansirnie dinozavri Mongolii. Osteodermalniy pansir ankilozavrov. — M. : Nauka, 1987. — 80 s. — (Trudi Sovmestnoy sovetsko-mongolskoy paleontologicheskoy ekspeditsii; vip. 32).

[2] Wieland, G.R. A new armored saurian from the Niobrara (angl.) // American Journal of Science. — 1909. — Vol. 27. — P. 250—252.

[3] Mehl, M.G. Hierosaurus coleii: a new aquatic dinosaur from the Niobrara Cretaceous of Kansas (angl.) // Bulletin of the scientific laboratories of Denison University. — 1936. — Vol. 15. — P. 1—20.

[4] Carpenter, K., D. Dilkes, and D.B. Weishampel. The dinosaurs of the Niobrara Chalk Formation (upper Cretaceous, Kansas) // Journal of Vertebrate Paleontology. — 1995. — T. 15 (2). — S. 275—297.

[5] M. K. Vickaryous, T. Maryanska, and D. B. Weishampel. 2004. Ankylosauria. In D. B. Weishampel, P. Dodson, and H. Osmolska (eds.), The Dinosauria (second edition). University of California Press, Berkeley 363-392.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]