Xivaro

Xivaro (Jivaro, baʼzan — Jhibaro), Shuara, Ekvadordagi hindu xalqlari guruhi (aslida Jivaro toʻgʻri shakli, shuningdek, Untsuri Shuara, Achuara, Huambisa, Aguaruna). Shimolda Pastaza daryosi oraligʻida va janubda Zamora daryosining yuqori oqimida 35 ming kishi va Peruda Marañonning irmogʻi boʻlgan Tigre daryosi havzasida 40 ming xivarolar yashaydi. Bundan tashqari, Montani togʻlarining tub aholisi — Peru sharqidagi And togʻlari etaklari, Ukayali daryosi sharqroqda, Amazoniya tekisliklariga tutash hududlarda istiqomat qilib keladi. Ular xivaro tillar guruhida gapiradi, baʼzan izolyatsiya qilingan Kandoshi tili bilan Xivaro-Kandoshi oilasiga birlashadi. Kechua tili ham keng tarqalgan. Diniy ishonchlar mahalliy eʼtiqodlar hamda Rim katolikligidan iborat.

Xivaro qabilasi aholisi vakillari yevropaliklar bilan birinchi marta tasodifan aloqalari XIX asrdaboshlangan. Doimiy aloqalar faqatgina XX asrning oʻrtalaridan maʼlum boʻlgan. Ularning madaniyati, And togʻlarining tub aholisi madaniyati va Janubiy Amerikaning sharqiy tropik yerlari hindulari madaniyati oʻrtasidagi oʻtish davrini aks ettiruvchi oraliq bosqichda hisoblanadi. Ular asosan — yovvoyi toʻngʻiz, tapir, maymun, chumolixoʻr, yalqovlar va qushlarni kamon, oʻq va tuzoq yordamida ovlash bilan shugʻullanadi. Lekin ularning eng mashhur quroli bu puflama naychali quroldir. Baliq ovlash ham xivaroning muhim oziq-ovqat manbai hisoblanadi. Ularning hayotida mayda dehqonchilik (maniyok, makkajoʻxori, loviya, paxta, tamaki yetishtiriladi) ham muhim oʻrin tutadi. Savat toʻqish, toʻqimachilik, kulolchilik — xivaroning maishiy ehtiyojlarini qondirish uchun yetarli boʻlgan hunarmandchilik turlaridir. Ular dorivor va dekorativ maqsadlarda ishlatiladigan Croton lechleri (Sangre de Grado) qatronini ham yigʻish bilan shugʻullanadi. Hozirgi vaqtda koʻproq xivarolar qishloq xoʻjaligida yollanma ish bilan band. Koʻp aʼzoli katta oilalar jamoalari elliptik shakldagi katta uyda yashashgan. Bir-biridan bir necha kilometr uzoqlikda joylashgan 5-6 ta uy bir jamoani tashkil etdi. Zamonaviy turar-joylar kreol tipida barpo etiladi. Nikoh patrilokaldir, yaʼni kelin erining qishlogʻida yashaydi. Sororal poliginiya ham keng tarqalgan. Erkaklar kiyimi birgina yubkadan iborat boʻladi, ayollar kiyimi oʻng yelkasida qisqichli tunikaga oʻxshash koʻylakdir. Diniy eʼtiqodlari arvohlarga ishonish va shomonlikdir.

Xivaro haqida gap ketganda, inson boshini ov qilish yodga olmaslik mumkin emas. Xivaro oʻzi oʻldirgan dushmanining boshini kesib, terisini shilgan, Soʻngra bosh chanogʻi quritilib, 30 daqiqadan bir necha marta qaynatiladi, natijada u taxminan toʻrt barobar kichrayadi. Keyin bosh issiq qum bilan toʻldirilgan. Shundan soʻng, avvalgi yuz chizgilari yasalgan. Xivarolarning tsantsa gʻoyalariga koʻra, ular aytganidek, quritilgan boshlar — oʻldirilgan dushmanning kuchini ovchiga oʻtkazadi. Bugungi kunda xivaro va shuara xalqlari tsantsa tayyorlamaydi. Biroq, baʼzida esdalik sifatida tsantsa tayyorlash holati uchrab turadi, uning narxi 30 000 dollar atrofida.

Zamonaviy xivarolar vakillaridan 1500 ga yaqin inson yakka holda anʼanaviy turmush tarzini davom ettirmoqda. Qolganlari missiyalar yaqinida, baʼzilari rezervatsiyalarda yashaydilar (masalan, Zamora daryosi hududida).

Adabiyotlar

• Fainberg L.A. Aldamchi jannat: Janubiy Amerika tropikidagi odam. — M. : Fikr, 1986. — 173 b.
• Stingl M. Tomahawkssiz hindular. — M..: Taraqqiyot, 1984. — 499 b.
• I. Ganzelka, M. Zikmund. Boshsuyagi ovchilarga. — Artia Praga, 1959. — 271 p.
• T. Ross Kelli va Rojer L. Xie Kelly, T. Ross; Xie, Roger L. Taspinning umumiy sintezi (inglizcha) // Organik kimyo jurnali  (inglizcha) : jurnal. — 1998-yil. — oktabr (63-jild, 22 -son). — P. 8045-8048. doi : 10.1021/jo981099j.

Havolalar

• „Древние традиции охотников за головами. 13 сезон 9 серия“. Мир наизнанку (2022-yil 5-fevral).