Kontent qismiga oʻtish

Yolgʻizlikning yuz yili

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Yolg'izlikning yuz yili
Muallif(lar) Gabriel García Márquez
Mamlakat Kolumbiya
Til Ispan
Janr(lar)i Afsonaviy realizm
Nashr etilgan sanasi 1967-yil
Nashriyot Janubiy Amerika nashriyoti
Mukofot(lar)

Adabiyot bo'yicha Nobel mukofoti(1969)

Romulo Gallegos mukofoti(1972)

„Yolgʻizlikning yuz yili“ (ispancha: Cien años de soledad) — kolumbiyalik yozuvchi Gabriel García Márquezning 1967-yilda yozilgan romani. Roman Buendiya oilasining koʻp avlodlik tarixini hikoya qilib beradi. Uning patriarxi José Arcadio Buendía uydirma shaharchaga asos solgan. Asar jahon adabiyotidagi eng yuksak durdonalaridan biri sifatida shuhrat qozongan[1][2][3][4].

„Yolgʻizlikning yuz yili“ romani sehrli realistik uslubi va mazmuni jihatdan 1960 va 1970-yillardagi Lotin Amerikasi adabiy shon-shuhratining[5] muhim vakillik romani boʻldi. Bu romanga modernizm(Yevropa va Shimoliy Amerika) va Kuba uslubiy taʼsir koʻrsatgan.

Roman ilk marta 1967-yil may oyida Buenos-Ayresda Sudamericana tahririyati tomonidan nashr etilgan. U 47 tilga tarjima qilingan va 50 million nusxadadan ortiq sotilgan[6][7][8]. Garcia Marquezning mashhur asarlaridan biri sifatida eʼtirof erilgan ushbu roman hozirgacha Ispan tilidagi va Jahon adabiyotida ham eng ommabop asarlardan biridir[1][3][9].

Biografiya va nashr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gabriel García Márquez 1960 va 1970-yillardagi Lotin Amerikasi adabiy shon-shuhratiga ulkan hissa qoʻshgan Lotin Amerikasi romanchilaridan biri edi. Ulardan uchtasi: Perulik Mario Vargas Llosa Argentinalik Julio Cortázar va Meksikalik Carlos Fuentes. "Yolgʻizlikning yuz yili" romani García Márquezni Lotin Amerikasi adabiyotidagi sehrli realizm harakatining yozuvchisi sifatida xalqaro darajaga olib chiqdi[10].

Syujeti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Yolgʻizlikning yuz yili"- bu Makondo shahridagi Buendia oilasining yetti avlodi hikoyasidir. Makondoning asoschilari patriarxi José Arcadio Buendía va uning rafiqasi(va birinchi amakivachchasi) Úrsula Iguarán Kolumbiyaning Rioxacha munitsipalitetida tugʻilgan shaharlarini tark etishadi. José Arcadio Arkani imperator deb koʻrsatgani uchun xoʻroz jangidan soʻng Prudencio Aguilarni oʻldiradi. José Arcadio muhojirlik safarining bir kechasida daryo boʻyida lagerda oʻtirganida, dunyoni va uning atrofini aks ettiruvchi koʻzgular shahri „Makondo“ ni orzu qiladi. Uygʻongach, u daryo boʻyida Makondoni qurishga qaror qiladi.

José Arcadio Buendía Makondo suv bilan oʻrab olingan orol ekanligiga ishonadi va oʻsha oroldan oʻz tasavvuriga koʻra dunyoni ixtiro qiladi. Tashkil etilganidan koʻp oʻtmay, Makondo tasodifiy va davriy baxtsizliklardan qochib qutula olmaydigan yoki qochishni istamaydigan Buendia oilasi avlodlari ishtirokidagi gʻayrioddiy voqealarga boy shaharga aylanadi. Koʻp yillar davomida shahar tashqi dunyo bilan aloqa qilmaydi. Faqatgina shahar aholisi magnit, teleskop va muz kabi ilmiy kashfiyotlar koʻrsatadigan loʻlilar guruhining kelib turishi orqali yangiliklardan bohabar boʻlishadi. Loʻlilar yetakchisi, Melquíades ismli kishi José Arcadio bilan yaqin doʻstlikni saqlab qoladi, u loʻlilar tomonidan taqdim etilgan koinot sirlarini oʻrganish bilan mashgʻul boʻlib, tobora oʻzini ajablanarli tuta boshlaydi. Oxir-oqibat, u faqat lotin tilida gapiradigan boʻlib qoladi va aqldan ozadi. Uning oilasi José Arcadioni oʻlimiga qadar koʻp yillar davomida kashtan daraxtga bogʻlab qoʻyishadi.

Oxir-oqibat Makondo tashqi dunyoga va yangi mustaqil Kolumbiya hukumatiga taʼsir qila boshlaydi. Shaharda Konservativ va Liberal partiyalar oʻrtasida soxta saylovlar boʻlib oʻtadi. Bu Aureliano Buendiani konservativ hukumatga qarshi fuqarolar urushiga qoʻshilishiga turtki boʻladi. U koʻp yillar davomida kurashgan va hayotiga koʻplab urinishlardan omon qolgan taniqli inqilobiy liderga aylanadi. Lekin oxir-oqibat urushdan charchaydi va konservatorlar bilan tinchlik shartnomasini imzolaydi.Hammasi tugagach, Makondoga qaytadi va umrining qolgan qismini ustaxonasida mayda oltin baliq yasash bilan o‘tkazadi. Roman oxiriga kelib, Makondo qarovsiz va tashlab ketilgan ahvolga tushib qoladi.

Buendia oila daraxti.

Simvolizm va metafora

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Yolgʻizlikning yuz yili"da asosiy mavzu Makondoda tarixning muqarrar takrorlanishidir. Qahramonlar hayoti oʻtmish va vaqtning hukmronligi orqali boshqariladi. Roman davomida qahramonlar hayotiga arvohlar kirib keladi. Arvohlar oʻtmishning timsoli va uning Makondoliklar uchun hayratlanarli tabiat hisoblanishardi. „Arvohlar va ular uygʻotadigan koʻchirilgan takrorlanishlar, aslida, Lotin Amerikasi tarixining oʻziga xos rivojlanishiga asoslanadi“-deb yozadi Daniel Erickson. Mafkuraviy oʻzgarish Makondo va Buendialarning har doim maʼlum darajada arvoh boʻlishlarini, oʻz tarixlaridan uzoqlashgan va begona boʻlishlarini bildiradi, ular nafaqat qaramlik va kam rivojlanganlikning ogʻir haqiqati, balki bunday ijtimoiy sharoitlarni taʼqib qiluvchi va kuchaytiradigan mafkuraviy illyuziyalarning qurboni boʻlishgan[11].

Makondoning taqdiri ham, halokati ham uning mavjudligidanoq oldindan belgilab qoʻyilgan edi. Hikoya voqealari fatalizmni tasdiqlaydi, yaʼni unda mafkura orqali tuzoqqa tushish hissi tasvirlanadi. Fatalizm — bu Lotin Amerikasi tarixining talqinini muqobil imkoniyatlarni inkor etuvchi maʼlum naqshlarga bogʻlash orqali tarixiy qaramlikni saqlab qolishda mafkuraning oʻziga xos qismi uchun metafora.

García Márquez ranglardan ramz sifatida foydalanadi. Sariq va oltin eng koʻp ishlatiladigan va imperializm va ispan Siglo de Oro ramzidir. Oltin iqtisodiy boylikni izlashni anglatadi, sariq esa oʻlim, oʻzgarish va halokat maʼnosida kelgan[12].

"Yolgʻizlikning yuz yili" asarida Lotin Amerikasi tarixining asosiy naqshi mavjud. Aytishlaricha, bu roman „Lotin Amerikasi madaniyatining o‘zini anglash uchun yaratgan“ qator asarlar biridir[13]. Shu maʼnoda, romanni Yevropa tadqiqotchilari tomonidan kashf etilgan Lotin Amerikasi tarixini hikoya qiluvchi arxiv sifatida tasavvur qilish mumkin. Arxiv Lotin Amerikasi tarixining asosi boʻlgan adabiyotning ramzi, shuningdek, dekodlash vositasidir[13]. Umumiy aytganda,"Yolgʻizlikning yuz yili" romani — bu eʼtiqod va metaforalar haqiqat shakllariga aylangan va oddiyroq faktlar ham noaniq boʻlgan manzil[14].

Muayyan tarixiy voqealar va personajlardan foydalanish "Yolg‘izlikning yuz yili" romanini sehrli realizmning namunali asariga aylantirdi. Unda roman qiziqarli voqeani aytib berish bilan birga asrlar davomidagi rivojlanishning sabab va oqibatlarni yuzaga olib chiqdi[15].

Obrazlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birinchi avlod

[tahrir | manbasini tahrirlash]
José Arcadio Buendía

José Arcadio Buendía — Buendia oilasining patriarxi va Makondo asoschisi[16]. Buendia Kolumbiyaning Rioxacha munitsipalitetidagi tugʻilgan shaharini rafiqasi Úrsula Iguarán bilan birga tashlab chiqib ketadi.Ular shahardan Prudencio Aguilar(Buendiya duelda oʻldirgan erkak) jasadi ularni taʼqib qilganidan soʻng ketishga majbur boʻlishadi[16]. Bir kuni kechasi José Arcadio Buendía daryo boʻyida lagerda oʻtirganda Makondo nomli koʻzgular shahrini orzu qiladi va shu joyda Makondoni qurishga qaror qiladi. U Katta kuch va ishtiyoqqa ega boʻlgan izlanuvchan odam boʻlib, oilasi bilan emas, balki ilmiy izlanishlariga koʻproq vaqt ajratadi. U kimyo va astronomiya bilan shugʻullanadi. Oilasi va jamiyatidan tobora uzoqlashib boraveradi. U oxir-oqibat aqldan ozadi va oʻlimigacha kashtan daraxtiga bogʻlanadi.

Úrsula Iguarán

Úrsula Iguarán-Buendia oilasining matriarxidir va José Arcadio Buendíaning xotini va amakivachchasi[16]. U 100 yoshdan oshgan va romanda tasvirlangan yetti avloddan oltitasi orqali Buendiya xonadonini nazorat qiladi. U qandolatchilik shugʻullanadi.U juda kuchli xarakterga ega va koʻpincha oilasidagi erkaklar muvaffaqiyatsizlikka uchragan joyda yordam beradi. Aynan u Makondodan tashqi dunyoga yoʻl topadi. U oʻz avlodining qayta boshlanishidan juda qoʻrqadi, chunki uning yangi tugʻilgan qarindoshlari hayvonlarga xos xususiyatlarga ega boʻladi. Kuchli va faol matriarx boʻlgan Úrsula umrining soʻnggi yillarida Amaranta Úrsula va Aureliano uchun oʻyinchoq boʻlib qoladi. Úrsula Iguarán vafot etganida yangi tugʻilgan chaqaloqdek kichrayadi.

Ikkinchi avlod

[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Jose Arcadio

• Aureliano Buendia

• Remedios Moscote

• Amaranta

• Rebeca

Uchinchi avlod

[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Arcadio

• Aureliano José

• Santa Sofía de la Piedad

• 17 Aurelianos

Toʻrtinchi avlod

[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Goʻzal Remedios

• José Arcadio Segundo

• Aureliano Segundo

• Fernanda del Carpio

Beshinchi avlod

[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Renata Remedios

• José Arcadio

• Amaranta Úrsula

Oltinchi avlod

[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Aureliano Babilonia (Aureliano II)

Yettinchi avlod

[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Aureliano

Boshqalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

• Melquiades

• Pilar Ternera

• Pietro Crespi

• Petra Cotes

• Janob Herbert va janob Brown

• Mauricio Babilonia

• Gastón

• Colonel Gerineldo Marquez

Voqelikning subyektivligi va sehrli realizm

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tanqidchilar koʻpincha García Márquezning "Ulkan qanotli juda keksa odam" va "Yolgʻizlikning yuz yili" kabi baʼzi asarlarini sehrli realizmning namunasi sifatida aytib oʻtishadi. Gʻayritabiiy narsalar oddiy, dunyoviy narsalarni esa gʻayritabiiy deb koʻrsatadigan yozuv uslubi sehrli realizm hisoblanadi. Bu atama 1925-yilda nemis sanʼatshunosi Franz Roh tomonidan kiritilgan[17].

Roman voqeligiga koʻra fantastik muhitda fantastik hikoyani taqdim etadi. Gʻayrioddiy voqealar va qahramonlar uydirma sifatida tanlangan. Biroq, García Márquezning romandagi maqsadiga koʻra u haqiqiy tarixni tushuntiradi. García Márquez oʻzining fantastik hikoyasidan haqiqatning ifodasi sifatida foydalanadi. „Yolgʻizlikning yuz yili“da afsona va tarix bir-biriga mos keladi. Afsona tarixni oʻquvchiga yetkazish vositasi sifatida ishlaydi. Romanda afsonaviyligini bildiradigan 3 ta asosiy elelmentlar mavjud:

  1. Asoslar va kelib chiqishiga ishora qiluvchi klassik hikoyalar.
  2. Afsonaviy qahramonlarga oʻxshash personajlar.
  3. Gʻayritabiiy elementlar[13].

Sehrli realizm romanga xosligi odatiy va gʻayrioddiylikning oʻzaro bogʻlanishi orqali erishilgan. Bu sehrli realizm insonning anʼanaviy naturalistik fantastika tuygʻusiga zarba beradi. Makondo dunyosida sehrli kuch bor. Bu geografik joy yoki undan koʻp ruhiy holatlarda namoyon boʻladi. Bundan tashqari, bu romanni oʻqishda oʻquvchi muallifning tasavvuriga ega boʻlgan har qanday narsa bilan uchrashishga tayyor boʻlishi kerak.

Insest

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Yolg‘izlikning yuz yili " romanidagi takrorlanadigan mavzu Buendiya oilasining qarindosh- urug‘larga moyilligidir. Oila patriarxi José Arcadio Buendía, amakivachchasi Ursula bilan turmush qurgan koʻplab Buendialarning birinchisidir. Qolaversa, roman davomida oilada cho‘chqa dumli dahshatli bola tug‘ilishi ko‘rinishidagi nomutanosiblikning mavjudligi[18], qarindosh-urug‘lar o‘rtasida tez-tez sodir boʻlayotgan nikoh va uning oqibatlari haqida Buendialar oilasi misolida bayon qilingan[18].

Loʻlilarni kiritish („loʻlilar“)

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sharqiy Angliya universitetining Lotin Amerikasi tadqiqotlari katta o‘qituvchisi Hazel Marshning so‘zlariga ko‘ra, bugungi kunda Kolumbiyada 8000 lo‘li istiqomat qiladi. Biroq, koʻpchilik Janubiy Amerika tarixi kitoblari loʻlilarning mavjudligini istisno qilardi[19]. "Yolgʻizlikning yuz yili" bu tendentsiyadan butun hikoyaga sayohat qiluvchi loʻlilarni kiritishi bilan ajralib turadi. Melkiades ismli odam boshchiligidagi loʻlilar Makondoga yangi kashfiyotlar va texnologiya olib kelishadi, bu esa koʻpincha José Arcadioning qiziqishini oshiradi.

Moslashuvlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Yolgʻizlikning yuz yili" adabiy dunyoga katta taʼsir koʻrsatgan va muallifning eng koʻp sotilgan va eng koʻp tarjima qilingan asari boʻlsa-da, García Márquez hech qachon bunday filmni suratga olish huquqini sotishga rozi boʻlmagani uchun undan filmlar ishlab chiqarilmagan. 2019-yil 6-mart kuni García Márquezning o‘g‘li Rodrigo García barcha Netflix 2020-yilda nashr etiladigan kitob asosida serial ishlab chiqayotganini eʼlon qildi. Suratga olish kechiktirildi, lekin 2021-yil dekabridan boshlab serial ishlari yana davom etmoqda[20][21][22].

Shuji Terayamaning "Yolgʻizlikning yuz yili" pyesasi(aslida Tenjo Sajiki teatr guruhi tomonidan ijro etilgan) va uning „Kema bilan vidolashuv“ filmi Garc noa tomonidan oʻzgartirilgan(rasman ruxsat berilmagan).

Mukofot va unvonlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Yolgʻizlikning yuz yili" romani 1972-yilda Venesuelada Romulo Gallegos mukofotini[23] va 1969-yilda Fransiyada „Eng yaxshi xorijiy kitob“ mukofotini(Prix du Meilleur Livre Étranger) oldi [24] Shu bilan birga eng katta yutuqlaridan biri, Gabriel García Márquez 1982-yilda oʻzining toʻliq ishi uchun adabiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi. Bundan tashqari ispan tilida nashr etilgan eng koʻp sotilgan kitob boʻyicha rekord oʻrnatdi.

Asar 2001-yilda Ispaniyaning El Mundo gazetasi tomonidan ishlab chiqilgan XX-asrning ispan tilidagi 100 ta eng yaxshi romanlari roʻyxatiga[25], 1999-yilda Fransiyaning Le Monde gazetasining XX-asrdagi 100 ta kitobi roʻyxatiga kiritilgan. va 2002-yil may oyida nashr etilgan Norvegiya kitob klubining barcha davrlarning 100 ta eng yaxshi kitoblari roʻyxatida turgan[26].

Kitobning birinchi nashri uchun "Yolgʻizlikning yuz yili" romanining birinchi galley dalillari 1109-iyul qarori bilan Kolumbiyaning nomoddiy merosi toifasida milliy xususiyatga ega madaniy manfaatlar mulki deb eʼlon qilindi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 „The 50 Most Influential Books of All Time“. Open Education Database (2010-yil 26-yanvar).
  2. ↑ „The Greatest Books“. thegreatestbooks.org.
  3. ↑ 3,0 3,1 Writers, Telegraph. „The 100 greatest novels of all time“. The Telegraph (2021-yil 23-iyul).
  4. ↑ „100 must-read classic books, as chosen by our readers“. Penguin (2022-yil 26-may).
  5. ↑ „One Hundred Years at Forty“ (December 2007) The Walrus, Canada
  6. ↑ „Esto es lo que sabemos de la serie de 'Cien Años de Soledad' que producirá Netflix“. culturacolectiva.com (2020-yil 29-sentyabr).
  7. ↑ „The magician in his labyrinth“. The Economist (2017-yil 6-sentyabr). 2017-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 16-aprel.
  8. ↑ One Hundred years of Solitude, by Gabriel García Márquez, 2003, Harper Collins: New York, ISBN 0-06-088328-6, post-script section entitled: 'P.S. Insights, Interviews & Moreʼ pp. 2-12
  9. ↑ „Ediciones conmemorativas | Obras | Real Academia Española“.
  10. ↑ "The Modern World". Web, www.themodernword.com/gabo/. April 17, 2010
  11. ↑ Erickson, Daniel. Ghosts, Metaphor, and History in Toni Morrison's Beloved and Gabriel García Márquez's One Hundred Years off Solitude. Macmillan, 2009. ISBN 978-0-230-61348-5. 
  12. ↑ Some Implications of Yellow and Gold in García Márquez’s „One Hundred Years of Solitude“: Color Symbolism, Onomastics, and Anti-Idyll" by John Carson Pettey Citation Revista Hispánica Moderna, Año 53, No. 1 pp. 162-178 Year 2000
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 "Cien años de soledad: the novel as myth and archive" by Gonzalez Echevarria. p. 358-80 Year 1984
  14. ↑ Wood, Michael. Gabriel García Márquez: One Hundred Years of Solitude. Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-31692-8. 
  15. ↑ McMurray, George R. (December 1969). „Reality and Myth in Garcia Marquez' 'Cien anos de soledad'“. The Bulletin of the Rocky Mountain Modern Language Association. 23-jild, № 4. 175–181-bet. doi:10.2307/1346518. JSTOR 1346518.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Gordo-Guarinos, Francisco. Cien años de soledad. Barcelona: Editorial Vosgos, S.A., 1977.
  17. ↑ Franz Roh: Nach-Expressionismus. Magischer Realismus. Probleme der neuesten europäischen Malerei. Klinkhardt & Biermann, Leipzig 1925.
  18. ↑ 18,0 18,1 Bell-Villada, Gene H.. Gabriel García Márquez's One Hundred Years of Solitude: A Casebook. Oxford University Press, 2002. ISBN 0-19-514455-4. 
  19. ↑ „The Roma Gypsies of Colombia | Latino Life“. www.latinolife.co.uk. 2021-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 24-mart.
  20. ↑ Hoyos Vargas. „'Cien años de soledad' se convertirá en una serie de Netflix“ (es). El Tiempo (2019-yil 6-mart). Qaraldi: 2019-yil 6-mart.
  21. ↑ „Netflix to adapt One Hundred Years of Solitude by Gabriel García Márquez“. TheGuardian.com (2019-yil 7-mart).
  22. ↑ „Colombians await One Hundred Years of Solitude screen adaptation with joy and fear“. TheGuardian.com (2019-yil 8-mart).
  23. ↑ „II Edición del Premio Internacional de Novela Rómulo Gallegos“. Fundación Centro de Estudios Latinoamericanos Rómulo Gallegos (30 de marzo de 2010). 23 de febrero de 2010da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1 de noviembre de 2010.
  24. ↑ „Prix : Meilleur Livre - Etranger“ (francés). Babelio. Qaraldi: 6 de abril de 2013.
  25. ↑ „Lista completa de las 100 mejores novelas“. El Mundo (13 de enero de 2001). Qaraldi: 7 de abril de 2013.
  26. ↑ „Les 100 meilleurs livres de tous les temps“ (francés). Evene. Qaraldi: 7 de abril de 2013. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yolgʻizlikning_yuz_yili&oldid=5352786" dan olindi