Kontent qismiga oʻtish

Zaynab al Gʻazzoliy

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Zaynab al Gʻazzoliy

Zaynab al Gʻazzoliy (chapda)
Tavalludi 2-yanvar 1917-yil
Misr
Vafoti 3-avgust 2005-yil(2005-08-03)
(88 yoshda)
Misr
Fuqaroligi Misr

Zaynab al-Gʻazzoliy (arabcha: زينب الغزالي), (1917-yil 2-yanvar — 2005-yil 3-avgust) Misrlik faol ayol. U Musulmon ayollar uyushmasi (Jamoat as-Sayyidaat al-Muslimaat) asoschisi edi.[1]

Biografiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yoshlik davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning otasi al-Azhar universitetida mustaqil diniy oʻqituvchi boʻlib va paxta savdosi bilan shugʻullangan.[2] U Hud jangida Muhammad s.a.v bilan birga jang qilgan Nusayba binti Kaʼb al-Muzaniyyani misol qilib, uni Islom yetakchisi boʻlishga undadi. Oʻsmirlik davrida qisqa vaqt ichida u Misr Feministik ittifoqiga[3] qoʻshildi, faqat „Islom ayollarga oilada boshqa hech bir jamiyat tomonidan berilmagan huquqlarni bergan“ degan xulosaga keldi. Oʻn sakkiz yoshida u „Jamoat as-Sayyidat al-Muslimat“ (Musulmon ayollar uyushmasi) ga asos solgan[4], uning taʼkidlashicha, 1964-yilda hukumat buyrugʻi bilan tarqatib yuborilgan vaqtga qadar butun mamlakat boʻylab uch million aʼzo boʻlgan.

Hasan al-Bannaga sodiqlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Musulmon birodarlar" asoschisi Hasan al-Banna al-Gʻazzoliyni oʻz tashkiloti bilan birlashishga taklif qildi, u muxtoriyatni saqlab qolish istagida bu taklifni rad etdi. Biroq, u baribir al-Bannaga sodiqlik qasamyodini qildi. Uning tashkiloti „Musulmon birodarlar“ bilan rasman bogʻlanmaganligi Ixvon taqiqlanganidan keyin foydali boʻlishi kerak edi, chunki al Gʻazzoliy bir muncha vaqt oʻz adabiyotlarini tarqatishda va oʻz uyida yigʻilishlarini oʻtkazishda davom eta oldi.

Nazariya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zaynab al-Gʻazzoliy tabiatan islomiy boʻlgan feminizmni eʼlon qildi. U Islom va Qur’on haqidagi „amaliy bilimlar[5] orqali odatlangan oʻrganish tushunchasiga“ ishongan va ayollarning ozodligi, iqtisodiy huquqlari, siyosiy huquqlari va boshqalarga Islomni yanada yaqinroq tushunish orqali erishish mumkinligini his qilgan.[6] al-Gʻazzoliy ham ayolning asosiy mas’uliyati uy ichida ekanligiga ishongan, lekin agar xohlasa, u ham siyosiy hayotda ishtirok etish imkoniyatiga ega boʻlishi kerakligini taʼkidlagan.[6] Al-Gʻazzoliyning patriarxal islomiy pozitsiyasi unga „erkak islomchi rahbarlar bilan qarama-qarshilik uygʻotadigan“ bir qancha masalalarga ochiqchasiga rozi boʻlmaslik imkonini berdi.[7]

Musulmon ayollar uyushmasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uning Ibn Tulun masjidida ayollarga haftalik maʼruzalari uch ming kishini oʻziga tortdi, yilning muqaddas oylarida ularning soni besh mingga yetdi. Uyushma ayollar uchun darslar oʻtkazishdan tashqari, bolalar uyini qoʻllab-quvvatladi, jurnal nashr etdi, kam taʼminlangan oilalarga yordam berdi va oilaviy nizolarni hal qildi.

Leyla Ahmad, Miriam Kuk, M. Qosim Zamon va Roksan Euben kabi baʼzi olimlar Al Gʻazzoliyning oʻz harakatlari uzoqda turishini[8] taʼkidlaydilar va hatto uning baʼzi eʼtiqodlarini buzishadi.[9] Bu olimlar koʻpchilik orasida uning faoliyati anʼanaviy uy xoʻjaligi shakllariga qarshilik koʻrsatadi, shu bilan birga uning soʻzlari, intervyulari, nashrlari va maktublarida ayollarni asosan xotin va ona sifatida belgilaydi deb taʼkidlashadi.[10]

Ayolning haqli roliga boʻlgan eʼtiqodiga oʻzining istisnoliligini oqlab, al-Gʻazzoliy oʻzining farzandsizligini jamoat hayotida ishtirok etishga ruhsat bergan „neʼmat“ deb taʼriflagan. (Hoffman 1988). Hukumat uning mol-mulkini musodara qilish bilan tahdid qilganidan keyin ajrashgan ikkinchi eri al-Gʻazzoliy qamoqda oʻtirganida vafot etdi. Al Gʻazzoliyning oilasi bu xiyonatdan gʻazablandi, biroq al Gʻazzoliyning oʻzi unga sodiq qoldi va xotira suratlarida uning surati olib tashlanganligi aytilgach, uylarida qayta tiklanishini soʻrab yozdi.

Qamoqdagi hayot va ozodlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1949-yilda Hasan al-Banna oʻldirilgach, Al-Gʻazzoliy 1960-yillar boshida „Musulmon birodarlar“ni qayta guruhlashda muhim rol oʻynadi. 1965-yilda oʻz faoliyati uchun qamoqqa tashlangan, u yigirma besh yillik ogʻir mehnatga hukm qilingan, ammo 1971-yilda Anvar Sadat prezidentligida ozod qilingan.

Qamoqxonada Zaynab al-Gʻazzoliy va „Musulmon birodarlar“ aʼzolari gʻayriinsoniy qiynoqlarga uchradi. Al-Gʻazzoliy prezident Nosirga suiqasd uyushtirganini tan olish uchun itlar bilan qamalgan kameraga tashlanganini hikoya qiladi. Gʻazzoliy mana shu mashaqqatli davrlarda Muhammad alayhissalomni koʻrgani aytiladi. Oʻsha ogʻir damlarda oziq-ovqat, boshpana va kuchga ega boʻlish moʻjizalarni boshdan kechirganini aytdi.

Qamoqdan chiqqanidan keyin al-Gʻazzoliy yana dars berishni davom ettirdi. 1976—1978-yillarda u 1976-yilda Musulmon Birodarlar tomonidan qayta boshlangan Al Dava jurnalida maqolalar chop etdi.[11] U Al Davadagi ayollar va bolalar boʻlimining muharriri boʻlib, unda ayollarni bilimli boʻlishga, lekin erlariga itoatkor boʻlishga va farzandlarini tarbiyalashda uyda qolishga undagan. U qamoqxonadagi tajribasi asosida kitob yozgan.

Xotira

[tahrir | manbasini tahrirlash]

U 1989-yilda Hindustan nashriyoti tomonidan ingliz tilida nashr etilgan „Hayotimdan kunlar“[12] va 1994-yilda Islom fondi (Buyuk Britaniya) tomonidan „Forobiyning qaytishi“ deb chop etilgan „Ayyam min xayoti“ nomli kitobida qiynoqlarni oʻz ichiga olgan qamoqxona tajribasini tasvirlaydi. „Fir’avn“ prezident Nosir nazarda tutilgan. Al Gʻazzoliy qiynoqlarga baʼzi erkaklarnikidan ham kuchliroq chidagani sifatida oʻzini tasvirlaydi va u oʻzini mustahkamlagan va omon qolishga imkon bergan moʻjizalar va vahiylarni tasdiqlaydi.[13] Faylasuf Sayid Hasan Axlaq kitob haqida baʼzi tanqidiy fikrlar bilan birga esse sharhini nashr etdi.[14]

Meros

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zaynab al-Gʻazzoliy ham yozuvchi boʻlib, islomiy va ayollar masalalari boʻyicha yirik islomiy jurnal va boshqa jurnallarga muntazam ravishda oʻz hissasini qoʻshib turardi. Islomiy harakat bugungi kunda butun musulmon olamida, ayniqsa 1970-yillardan boshlab, koʻplab yosh ayollarni oʻziga jalb qilgan boʻlsa-da, Zaynab al-Gʻazzoliy shu tariqa oʻzining asosiy yetakchilaridan biri sifatida yagona ayol sifatida ajralib turadi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Kathleen, D. McCarthy. Women, Philanthropy, and Civil Society, 2001 — 237-bet. ISBN 0253339189. Qaraldi: 31-oktabr 2019-yil. 
  2. ↑ Campo, Juan Eduardo. Encyclopedia Of Islam(2009) — 262-bet. Qaraldi: 31-oktabr 2019-yil. 
  3. ↑ The Relationship Between Islamism and Women in Civil Society: A Look at Turkey and Egypt, 2015-03-01 — 33-bet. Qaraldi: 31-oktabr 2019-yil. 
  4. ↑ Tucker, Elien J.. Women and the Palestinian national movement: a comparative analysis, 2000-06-01 — 17-bet. Qaraldi: 31-oktabr 2019-yil. 
  5. ↑ Mahmood, Saba (2001). „Feminist Theory, Embodiment, and the Docile Agent: Some Reflections on the Egyptian Islamic Revival“. Cultural Anthropology. 16-jild, № 2. 202–236-bet. doi:10.1525/can.2001.16.2.202. JSTOR 656537.
  6. ↑ 6,0 6,1 Ahmed, Leila. Women and Gender in Islam. USA: Yale University Press, 1992 — 197–202-bet. ISBN 0-300-04942-0. 
  7. ↑ Tetreault, Mary Ann (2001). „A State of Two Minds: State Cultures, Women, and Politics in Kuwait“. International Journal of Middle East Studies. 33-jild, № 2. 203–220-bet. doi:10.1017/S0020743801002021. JSTOR 259562.
  8. ↑ Miriam Cook „Zaynab al-Ghazālī: Saint or Subversive?“
  9. ↑ Leila Ahmed Women and Gender in Islam: Historical Roots of a Modern Debate.
  10. ↑ Roxanne L. Euben, Muhammad Qasim Zaman (eds.
  11. ↑ Kiki M. Santing. Imagining the Perfect Society in Muslim Brotherhood Journals. Berlin, Boston: De Gruyter, 2020 — 225-bet. DOI:10.1515/9783110636499. ISBN 9783110632958. 
  12. ↑ Margot Badran. Feminism in Islam: Secular and Religious Convergences, October 2013 — 37-bet. ISBN 9781780744476. Qaraldi: 31-oktabr 2019-yil. 
  13. ↑ (in German) Gefängnisbericht einer Muslimschwester, extracts, in: Andreas Meier, ed.: Politische Strömungen im modernen Islam.
  14. ↑ „Akhlaq's Reflections on Zainab al-Ghazali's "Return of the Pharaoh".“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaynab_al_Gʻazzoliy&oldid=3225771" dan olindi