Zimniye zametki o letnix vpechatleniyax

Zimnie zametki o letnix vpechatleniyax (ruscha: Зимние заметки о летних впечатлениях. oʻzbekcha: Yoz taassurotlari haqida qishki qaydlar) – rus yozuvchisi Fyodor Dostoyevskiy tomonidan yozilgan esse. Asar ilk marotaba oylik Vremya jurnalida chop etila boshlagan. Ushbu esse 1862-yilda Dostoyevskining Yevropaga sayohati qaydlari hamda uning Yevropada yashovchi ruslarning tasavvurlari haqidagi fikrlardan iborat.

Mavzular

Siyosiy

Dostoyevskiy marksist boʻlmasa-da, Karl Marksning Yevropani tanqid qilgan ayrim fikrlariga qoʻshildi. Pan-slavizmga ishonadigan Dostoyevskiy Yevropa madaniyatini buzuqligi uchun xushlamasdi va unga taqlid qilishga uringan vatandoshlarini tanqid qildi.

Diniy

Dostoevskiy sayohatlari davomida protestantlarni (Angliyada) va katoliklarni kuzatdi. U anglikanlar „magʻrur va boy … ular oʻzlarining axloqiy fazilatlariga va boshqalarga ham mustahkam axloqni singdira olish huquqiga ega ekanliklariga qattiq ishonadilar“ deb hisoblardi. Dostoevskiy katolik ruhoniylari sadaqa orqali kambagʻallarni diniy boshqarmoqda, deb oʻylardi. Boshqa joyda esa Dostoevskiy pravoslavlik ikkisidan ustunroq ekanligini, u cherkov ichidagi birlikni himoya qilishi ammo bu orqali hech kimni hech narsaga majburlamasligini taʼkidlardi.

Ijtimoiy

Dostoevskiyning ingliz va fransuz milliy xususiyatlari haqidagi kuzatishlari uning davridagi koʻp sayohatchilarning fikrlarini oʻzgartirdi. Uning fikricha, fransuzlar ikkiyuzlamachi va mantiqsiz boʻlishadi, shuningdek, Fransiya aholisi fransuz maxfiy politsiyasi tomonidan qatagʻon qilingan deb hisoblardi. Inglizlar esa aksincha, magʻrur boʻlishadi. Badavlat inglizlar kambagʻallarning taqdiri haqida oʻylash uchun oʻzlarini juda yuqori deb bilishadi degan xulosaga kelgan.

Adabiy ahamiyati va tanqidlar

Dostoevskiy „Zimniye zametki o letnix vpechatleniyax“ ning zaif tomonlari borligini tan oldi, chunki u tanqidlarni toʻgʻri baholay olishi uchun Yevropaning baʼzi qismlari (xususan, Germaniya) ga tez-tez sayohat qilib turardi. Hatto doʻstona tanqidchilar ham Dostoyevskiyning ushbu asaridagi uslubi zaif ekanini taʼkidlashgan. Biroq, bu asar keyinchalik „Yer ostidan maktublar“ asaridagi motivlarni oʻz ichiga oladi. Baʼzi tanqidchilar uni yanada muvaffaqiyatli kitobning birinchi loyihasi deb hisoblashgan.