Zolochiv (Lvov viloyati)
Zolochiv Золочів | |
|---|---|
| City of district significance | |
 | |
 Bayroq  Gerb | |
| 49°48′26.9672″N 24°54′11.0207″E / 49.807490889°N 24.903061306°E | |
| Asos solingan | 1442 |
| Aholisi (2021) |
23 986 |
Zolochiv ( ukraincha: Золочів , polyakcha: Złoczów , nemischa: Solotschiw idishcha: זלאָטשאָוו , Zlotshov ) — Ukrainaning Lvov viloyatidagi tuman ahamiyatiga ega kichik shahar, Zolochiv tumanining maʼmuriy markazi. Unda Ukrainaning hromadalaridan biri boʻlgan Zolochiv urban hromada maʼmuriyati joylashgan.[1] Shahar Lvovdan 60 km sharqda H02 Lvov - Ternopil avtomagistrali va Krasne - Ternopil temir yoʻl liniyasi boʻylab joylashgan. Uning aholisi taxminan 23,986 boʻlib, 1,164 km2 (449 kv mi) kishilik maydonni egallaydi.
Bu joy miloddan avvalgi 1180 yildan boshlab Radeche nomi bilan 13-asr oxirigacha yogʻoch qalʼa qurilgan vaqtgacha ishgʻol qilingan. Bu 14-asrda Qrim tatarlari bosqinida yoqib yuborilgan.
Polsha shahri (1442)
[tahrir | manbasini tahrirlash]1442- yilda shaharga Zolochiv nomi bilan Dębno oilasining polshalik zodagoni Jon Sienna tomonidan asos solingan, ammo Zolochiv haqida birinchi yozma eslatma 1423- yilda boʻlgan.
Zolochiv 1523-yil 15-sentyabrda Polsha qiroli Sigismund I Eski tomonidan shahar sifatida tuzilgan. Polsha-Litva Hamdoʻstligining Ruteniya vodiysida joylashgan boʻlib, u bir nechta zodagon oilalarga tegishli edi.
Avstriya davri (1772-1918)
[tahrir | manbasini tahrirlash]1772- yilda Polshaning birinchi boʻlinishidan 1918- yilgacha shahar Avstriya monarxiyasining bir qismi boʻlgan ( 1867- yil) [2]
1923 -yil 15- martdan 1939 -yilda Polshaga bostirib kirgunga qadar, shahar Sovet Ittifoqi tomonidan bosib olingunga qadar, Zolochiv, hali Zlochov deb nomlangan, ikkinchi Polsha Respublikasining Tarnopol vodiysiga tegishli edi.
Ikkinchi jahon urushi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Birinchi Sovet istilosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Zolochiv SSSR tomonidan 1939- yil sentyabrdan 1941- yil iyulgacha bosib olingan. Zolochiv qamoqxonasida ular ukrain millatchilariga, shu jumladan ruhoniylarga qarshi dahshatli vahshiylik qildilar.[3]
Natsistlar istilosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1941 -yil iyul oyidan keyin Zolochiv Germaniya tomonidan bosib olindi va Galisiya okrugidagi umumiy hukumat tarkibiga kiritildi.
27-iyun kuni shahar va uning atrofi nemislar tomonidan bombardimon qilinib, vahima qoʻzgʻatdi. Bir necha hafta oldin nemislar bu hududga parashyut bilan tushishgan.[3]
1- iyul kuni nemislar shaharga yetib kelishdi, Ternopil koʻchasidagi ikki-uch qavatli binoda joylashgan Eski Polsha qamoqxonasida qirgʻin sodir boʻlgani haqida mish-mishlar tarqaldi. Koʻplab ukrainaliklar qurbonlar orasidan oʻz doʻstlari va yaqinlarini aniqlashga muvaffaq boʻlishdi. Qamoqxona hovlisida qon va inson go‘shti bilan qoplangan chuqurga bir necha qator jasadlar tizilgan edi. Odamlar NKVD qirgʻin paytida qiynoqqa solinayotganlarning shovqinini bostirish uchun traktor dvigatellarini ishga tushirganini takrorladi.[3]
Hovlini tozalayotganlar tez ishlashga majbur boʻldi, chunki yoz jaziramasidan jasadlar chirish va kasallik tarqalish xavfi bor edi. Qamoqxona kameralari ichida yunon-katolik ruhoniylari koʻkragiga xoch oʻyilgan holda topilgan. Bir kamerada qattiq qiynoqqa solingan koʻplab jasadlar koagulyatsiyalangan qon hovuzi bilan yotardi.[3]
Urushdan oldin un tegirmonida ishlagan, lekin NKVDga qoʻshilgan va Sovet bosqinidan keyin qamoqxonada ishlagan Shmulko ismli mahalliy yahudiylardan biri Sasiv yaqinida qoʻlga olindi. Shaxs odamlarga qarindoshlari va doʻstlarining jasadlarini koʻrsatishga majbur boʻlgan va keyin toshboʻron qilingan. Oʻlimidan oldin u odamlar gumon qilgan, ammo topa olmagan ikkinchi dafn chuquriga tan oldi.[3]
Nemislar mahalliy yahudiylarni qamoqxonani tozalashga va oʻldirilganlarning jasadlarini tozalashga va qoʻshimcha shaxsni aniqlash uchun ularni qamoqxona tashqarisiga joylashtirishga majbur qildilar. Shundan soʻng SS qoʻshinlari oʻsha yahudiylarni qatl qildilar, ukrainaliklar qatnashmadi.[3]
Nemis Eynsatzgruppenning Zolochivdagi hisobotiga koʻra, "ruslar qochib ketishidan oldin ... ular 700 ga yaqin ukrainalikni hibsga olishgan va o'ldirishgan. Qasos olish uchun militsiya bir necha yuz yahudiyni hibsga oldi va Vermaxtning ko'rsatmasi bilan ularni otib tashladi. O'ldirilgan yahudiylarning soni 300 dan 500 gacha edi". Keyin qotillik ukrainlar va yahudiylar otib tashlangan qalʼadan tashqariga tarqaldi. Uch-toʻrt kun ichida 1400 ga yaqin yahudiy oʻldirildi. Keyinchalik nemislar yana 300 kishini otib tashladilar [4]
Ular oʻzlarining ishgʻol maʼmuriyatini oʻrnatganlaridan soʻng, nemislar yahudiylarni talon-toroj qilish va taʼqib qilishni, shu jumladan ularni qul mehnatiga majburlashni boshladilar. Ularning uylari va qimmatbaho buyumlari musodara qilingan. 1942- yil avgust oyida nemislar Ukraina politsiyasi [4] yordami bilan 2000 ga yaqin yahudiyni to'pladilar va ularni Belsekga jo'natishdi va u yerda darhol o'ldirildi. Noyabr oyida nemis va ukraina politsiyasi yana 2500 kishini to'pladi va ularni Belsekda o'ldirish uchun yubordi. Zolochivda boshqa yahudiylar otib tashlandi. Shundan so'ng nemislar getto qurdilar, unga Zolochiv yahudiylari va u erga yuborilgan boshqa qishloqlardan yahudiylar qamalgan. Taxminan 4000 kishini o'z ichiga olgan getto juda gavjum va sanitariya-texnik vositalardan mahrum edi. Natijada tif epidemiyasi avj oldi. 1943- yil aprel oyida 3500 ga yaqin yahudiy nemis va ukraina politsiyasi tomonidan Yelxovitsa qishlog'i yaqinidagi chuqurga otish uchun olib ketildi.[5] Nemis amaldorlaridan biri Yozef Meyer yahudiylarni himoya qilishga urinib, bir nechtasini yashirdi. Urushdan keyin Yad Vashem unga, rafiqasiga va ikki qiziga "Xalqlar orasida solih " unvonini berdi.[6]
Zolochiv shahri va uning atrofidagi viloyatlarda mahalliy ukrainaliklar yahudiylarga boshpana bergani bilan bogʻliq koʻplab holatlar qayd etilgan. Omon qolgan yahudiylarning soni nomaʼlum.
1942-yil bahorida Ukraina Millatchilari Tashkiloti (OUN) partizanlari natsistlarning chorva mollarini Reyxga olib borishiga pistirma qoʻyib, bir yoki bir nechta natsistlarni oʻldirishdi. Mahalliy ukrain millatchilariga zudlik bilan qatagʻon qilindi. Gestapo hushyor edi va Zolochiv ichida va uning atrofida OUNni yoʻq qilishga eʼtibor qaratdi. Koʻplab ukraina millatchilari Gestaponing Zolochivdagi shtab-kvartirasida qamalgan va keyinchalik Lvovdagi Lacki qamoqxonasiga olib ketilgan, ular orasida Ivan Lahola, Bogdan Kachur va Stepan Petelskiy ham bor edi.[3]
1942-yil 1-dekabrda getto tashkil etildi, getto ichida pivo zavodi bor edi, u yerda pivo ishlab chiqarish davom ettirildi. U yerda 7500-9000 kishi, shuningdek, Olesko, Sasov va Biali Kamen kabi atrofdagi jamoalarning qoldiqlari qamoqqa olingan. Getto 1943-yil 2-aprelda tugatildi va Yelxovitsa qishlogʻi yaqinidagi chuqurda Eynsatzgruppen tomonidan amalga oshirilgan ommaviy qatl natijasida 6000 kishi oʻldirildi.[3]
Ikkinchi Sovet istilosi
[tahrir | manbasini tahrirlash]1944-yil iyuldan 1945-yil 16-avgustgacha shahar Qizil Armiya tomonidan bosib olindi.
Yalta konferentsiyasidan soʻng (1945-yil 4-11-fevral) 1945- yil 16 avgustda imzolangan muvaqqat milliy birlik hukumati xulosalari natijasida SSSR bilan Sharqiy Polsha chegarasi uchun biroz oʻzgartirilgan Kurzon chizigʻini tan olish toʻg'risidagi bitim imzolandi. 1944-yil 27-iyulda Sovet Ittifoqi va Polsha Milliy ozodlik hukumati qoʻmitasi oʻrtasidagi chegara toʻg'risidagi shartnoma asosida. Tarnopol voevodeligi shartnomalarida Zolochiv SSSRdagi Ukraina Sovet Sotsialistik Respublikasi tarkibiga kiritilgan va u yerda 1991 yilgacha saqlanib qolgan.
Mustaqil Ukraina
[tahrir | manbasini tahrirlash]1991-yildan beri Zolochiv mustaqil Ukraina tarkibiga kiradi.
- ↑ „Золочевская городская громада“ (ru). Портал об'єднаних громад України.
- ↑ Klein, Wilhelm. Die postalischen Abstempelungen auf den österreichischen Postwertzeichen-Ausgaben 1867, 1883 und 1890. 1967, in German.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Petelycky, Stefan. Into Auschwitz for Ukraine. Kashtan Press, 1999. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "Petelycky" defined multiple times with different content - ↑ 4,0 4,1 Megargee, Geoffrey. Encyclopedia of Camps and Ghettos. Bloomington, Indiana: University of Indiana Press, 2012 — Volume II 849–851-bet. ISBN 978-0-253-35599-7. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "Megargee" defined multiple times with different content - ↑ JewishGen.org
- ↑ „Meyer Josef & Elfriede ; Daughter: Hanne ; Daughter: Weber Herta (Meyer)“. The Righteous Among the Nations Database. Yad Vashem. Qaraldi: 2021-yil 4-yanvar.