1991-yilgi Racha zilzilasi
1991-yilgi Racha zilzilasi (gruzincha: რაჭის მიწისძვრა) Gruziyaning Racha viloyatida, 29-aprel kuni soat 9:12 da sodir boʻlgan. Katta Kavkaz togʻlarining janubiy etaklaridagi Oni va Ambrolauri tumanlarida joylashgan boʻlib, zilzila 270 kishini oʻldirdi, taxminan 100 ming kishini uysiz qoldirdi va jiddiy zarar yetkazdi, shu jumladan bir necha oʻrta asr yodgorliklari vayron boʻldi. Uning kuchi 7,0 ballni tashkil etgan va Kavkaz tarixida qayd etilgan eng kuchli zilzila boʻldi[1]. Zilzila 17 km chuqurlikda sodir boʻlgan[2].
Tektonik muhit
[tahrir | manbasini tahrirlash]Gruziya shimolda Katta Kavkaz va janubda Kichik Kavkazning ikkita togʻ zanjiri oʻrtasida joylashgan. Ushbu ikkita togʻlar ikkalasi ham Arabiston plitasi va Yevroosiyo plitalari oʻrtasidagi toʻqnashuvning davom etayotgan oqibatlaridan kelib chiqqan. Katta Kavkaz janubga yoʻnaltirilgan burma va tortish kamaridan iborat boʻlib, u Oligotsendan beri faol holda. Racha shahri ushbu hududga juda yaqin joylashgan va zilzilaning kuchi ham shuning uchun juda baland boʻlgan[1].
Zarari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zilzila 700 ta qishloq va aholi punktlariga taʼsir koʻrsatdi, 46,000 uy vayron boʻldi va 100,000 kishi uysiz qoldi. Qurbonlar soni kamroq edi, chunki aksariyat aholi zilzila paytida, mahalliy vaqt bilan 13:13 da dalada ishlagan. Koʻplab muhim tarixiy yodgorliklar, xususan Zemo Krixi yaqinidagi Arxangel cherkovi va Mravaldzali cherkovi jiddiy ravishda zarar koʻrdi[3][4].
Zilzila bilan bogʻliq boʻlgan zararning aksariyati, silkinishning oʻzi emas, balki silkinish natijasida yuzaga kelgan koʻchkilar natijasida yuzaga kelgan. Eng keng tarqalgan turi toshlar qulashi, soʻngra qoldiqlar siljishi, tuproq siljishlari, tosh blokli siljishlar va tosh koʻchkilaridir. Eng vayronkori bu katta qoldiq koʻchkisi boʻlib, ushbu koʻchki Xoxeti qishlogʻini vayron qilgan va 50 kishining hayotiga zomin boʻlgan. Yura vulkanik toshining katta massasi suv bilan toʻyingan allyuviyga tushib, birlashib, qoldiq koʻchkisini hosil qilgan. Taxminan 3 million m3 hajmga ega boʻlgan koʻchkilar Xoketi orqali vodiyni bosib oʻtib, Gebura daryosini toʻsib qoʻygan va 100 metr balandlikdagi toʻgʻonni hosil qilgan, bu koʻp oʻtmay buzilib, koʻproq vayronagarchiliklarni keltirib chiqargan. 15-iyundagi katta yer silkinishi Javada Tsxinvaliga katta zarar yetkazgan. Kamida 8 kishi halok boʻlgan va 200 kishi jarohat olgan. Xaxet qishlogʻi vayron qilingan[5].
Oqibati
[tahrir | manbasini tahrirlash]Davom etayotgan Gruziya-Osetiya mojarosi qutqaruv ishlarini murakkablashtirgan[6].
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 USGS. „Significant Earthquakes of the World 1991“ (5-yanvar 2010-yil). 16-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-avgust 2010-yil. (Wayback Machine saytida 2009-01-16 sanasida arxivlangan) Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "USGS" defined multiple times with different content - ↑ NGDC. „Comments for the Significant Earthquake“. Qaraldi: 10-avgust 2010-yil.
- ↑ Nikoleishvili, I. „Earthquake in Racha and Middle Age Monuments“. 21-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-avgust 2010-yil. (Wayback Machine saytida 2011-07-21 sanasida arxivlangan)
- ↑ Zaalishvili, V.; Sulberidze, O.; Chelidze, T.; Varazanashvili O.; Javakhishvili Z. „Seismicity and cultural monuments of Georgia“, . Earthquake hazard and seismic risk reduction, Advances in natural and technological hazards research Balassanian S.: , 2000 — 127–136-bet. ISBN 978-0-7923-6390-3.
- ↑ http://www.liveinternet.ru/users/2021656/post82149008
- ↑ „Archived copy“. 21-may 2009-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-sentabr 2009-yil.(Wayback Machine saytida 2009-05-21 sanasida arxivlangan)