Kontent qismiga oʻtish

Iskandarun (shahar)

Koordinatalari: 36°58′17″N 36°16′50″E / 36.97139°N 36.28056°E / 36.97139; 36.28056
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Aleksandrettadan yoʻnaltirildi)
Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Iskandarun (maʼnolari).
Iskandarun

turkcha: İskenderun
shahar
36°58′17″N 36°16′50″E / 36.97139°N 36.28056°E / 36.97139; 36.28056
Mamlakat Turkiya
il Hatay
Hukumat
 • Hokim Mehmet Fatih Tosyalı (AKP)
Ilk eslatilishi mil. Avv. 330-yil
Avvalgi nomlari Aleksandretta, Skanderun
Maydon 247 km2 (95 kv mi)
Markazi balandligi 100 m
Rasmiy til(lar)i turk tili
Aholisi
 (2022)
 251 682,[1]
Zichligi 1000 kishi/km2
Vaqt mintaqasi UTC+3
Iskandarun xaritada
Iskandarun
Iskandarun

Iskandarun (arabcha: إسكندرونة), tarixan Aleksandretta (grekcha: Αλεξανδρέττα, soʻzma-soʻz 'kichkina Aleksandriya') va Skanderun nomlari bilan ham mashhur boʻlgan[2][3][4], Turkiyaning janubidagi shahar, Hatay elida. Oʻrta dengizning Iskandarun qoʻltigʻi sohilidagi port. Aholisi 156,8 ming kishi (1990-yillar oʻrtalari). Temir yoʻl tarmogʻi orqali Adana – Halab (Suriya) temir yoʻlga tugashgan. Toʻqimachilik, metallurgiya, kimyo va oziq-ovqat sanoati korxonalari bor. Mineral oʻgʻit ishlab chiqariladi. I. Iskandar Zulqarnayn vorislari tomonidan mil. av. 4-asr oxirida bunyod etilgan. 1516-yilda shaharni turklar egallagan. Birinchi jahon urushidan keyin Suriya tarkibida boʻlgan. 1939-yildan yana Tur-kiyaga qaytarib berildi. Harbiy dengiz bazasi.[5]

Nomi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
İskenderun

Shahar Aleksandr Buyukning Issusda (Kilikiya) Fors shohi Doro III ustidan qozongan gʻalabasini nishonlash uchun (mil. Avv. 333-yil) Aleksandriya (Ἀλεξάνδρεια) nomi bilan tashkil etilgan. Oʻrta asrlardan boshlab gʻarb ziyoratchilari Aleksandrettaning kichik romantik shaklidan foydalangan[6].

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hatay davlati

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy maqola: Hatay davlati

Birinchi jahon urushi yakunida Usmonli imperiyasining qulashi ortidan Iskandarunni oʻz ichiga olgan Hatayning katta qismi fransuz qoʻshinlari tomonidan ishgʻol qilindi.

1920-yil iyulda San Remo konferensiyasi Aleksandretta sanjagʻini Turkiyaga bermadi[7]. 1921—1937-yillarda shahar Fransiya nazoratidagi Suriyaning, Millatlar ligasi mandati ostidagi Fransiya Suriyasi va Livanining Aleksandretta sanjagʻi tarkibiga kirgan[8].

Hatay Respublikasi 1938-yilda tashkil etilgan, 1939-yilda referendumdan keyin u Turkiya Respublikasi tarkibiga qoʻshilgan. Turkiya hukumati tarafdorlarini shaharga koʻchirgani[9][10] va turk armiyasi referendum natijasini hal qilish uchun „viloyatdagi koʻpchilik alaviy arablar, yunon va armanlarni quvib chiqarganligi“ uchun referendum noqonuniy deb hisoblangan va hozir ham shunday boʻlib qolmoqda[11].

2010-yillarda Suriya hali ham Turkiyaga qarshi Aleksandretta mintaqasidagi suverenitetini daʼvo qilardi[7].

Zamonaviy davr

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2013-yilgi qayta tashkil etishda, Iskandarun tumani hududining katta qismi yangi tuman Arsuzga boy berildi[12].

2023-yil fevralda shahar kuchli zilzila va keyingi suv toshqinlari va yongʻinlar natijasida jiddiy zarar koʻrdi[13]. 2023-yil 8-fevralda Iskandarun portidagi yongʻin oʻchirildi[14], biroq ertasi kuni yana boshlandi[15].

Geografiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iskandarun sharqiy Oʻrta yer dengizi sohilida, Iskandarun qoʻltigʻida, Nur togʻlari (Amanos togʻlari) etagida joylashgan.

Maʼmuriy boʻlinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iskandarun tumani tarkibida 45 ta mahalla bor[16]

  • Akarca
  • Akçay
  • Aşkarbeyli
  • Azganlık
  • Barbaros
  • Barıştepe
  • Bekbele
  • Bitişik
  • Buluttepe
  • Büyükdere
  • Çay
  • Cebike
  • Çınarlı
  • Cırtıman
  • Cumhuriyet
  • Denizciler
  • Dumlupınar
  • Esentepe
  • Fatihsultan
  • Gültepe
  • Gürsel
  • Güzelçay
  • Hürriyet
  • İsmet İnönü
  • Kaledibi
  • Karayılan
  • Kavaklıoluk
  • Kocatepe
  • Kurtuluş
  • Meydan
  • Modernevler
  • Muradiye
  • Mustafa Kemal
  • Numune
  • Orhangazi
  • Pınarbaşı
  • Pirireis
  • Sakarya
  • Sarıseki
  • Savaş
  • Suçıkağı
  • Süleymaniye
  • Yenişehir
  • Yıldırımtepe
  • Yunusemre

Iqlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iskandarun issiq, quruq yoz va yumshoq, oʻrtacha yomgʻirli qish bilan Oʻrta yer dengizi iqlimiga ega (Köppen: Csa, Trewartha: Cs). Yilning maʼlum vaqtlarida shaharni „Yarıkkaya“ deb nomlangan kuchli shamol qoplaydi. Qishloqda mevazorlarning katta maydonlari mavjud. Bu apelsin, tanjerin va limon, hatto mango kabi tropik mevalarning muhim yetishtiruvchisi sanaladi.

Aholisi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

19-asr sayyohi Martin Hartmann Iskandarun aholisini etnik kelib chiqishi maʼlum boʻlmagan 500 ga yaqin uy xoʻjaliklari deb hisoblagan. U Iskandarundagi Usmonli nohiyasida sanab oʻtilgan 29 ta boshqa aholi punktlaridan 19 tasi turk (366 xoʻjalik), 2 tasi alaviy (100 xoʻjalik), 2 tasi turk-alaviy aralash (28 xoʻjalik) hamda 6 tasi haqida maʼlumot keltirmagan holda sanagan. U sunniy arab xoʻjaliklarini sanab oʻtmagan[17].

Diqqatga sazovor joylari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Annusiatsiya sobori Onadoʻlidagi Rim-katolik apostol viktoriatining qarorgohidir.
  • Qadimda qurilgan va keyingi asrlarda (xususan, Salib yurishlari paytida, Tamplerlar ritsarlarining qal’asi boʻlgan) koʻp marta tiklangan Bakras (Bagras) qal’asi Iskandarundan Antokiya (Antioxiya) 27 km (17 mi) lik togʻ yoʻlida qoʻriqchi minorasi boʻlib xizmat qilgan.
Iskandarun tuman markazidan Iskandarun qoʻltigʻining panoramik koʻrinishi

Galereya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Iskenderun sud binosi
    Iskenderun sud binosi
  • Iskandarundagi Ulu masjidning ichki koʻrinishi
    Iskandarundagi Ulu masjidning ichki koʻrinishi
  • İskenderun pravoslav cherkovi
    İskenderun pravoslav cherkovi
  • Iskandaran Annusiatsiya sobori
    Iskandaran Annusiatsiya sobori

Madaniyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oshxonasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iskenderunning oʻziga xos taomlari orasida pishloqli issiq shirinlik Künefe bor. Asosiy taomlar qatoriga yassi dürüm non, lahmajun, shuningdek, Antokiya taomlari, jumladan, kibbeh, va salat kiyinish sifatida ishlatiladigan nordon anor siropi kabi Turkiyaning asosiy taomlari kiradi. Ayniqsa, Iskenderun sifatli baliq va qisqichbaqalarni taklif etadi.

OAV

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iskandarunda Güney Gazetesi davriy nashri chop etiladi.

Sporti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shaharda ikkita assotsiatsiya futbol klubi mavjud. Ulardan biri Körfez İskenderunspor. Keyinchalik muvaffaqiyatli „Iskenderunspor“ 2006-yilda toʻplangan, ammo Feniks klubi „Iskenderunspor 1967“ 2009-yilda tashkil etilgan.

Shahar basketbol jamoasi İskenderun Belediyesi Spor Kulübü deb ataladi.

Ommaviy madaniyatda eslanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Iskenderun Indiana Jones va oxirgi salib yurishi filmida Grail xaritasi uchun muhim boshlanish nuqtasi sifatida tasvirlangan. Hatay davlati texnik jihatdan oʻtish davri respublikasi boʻlgan boʻlsa-da, sulton tomonidan boshqarilayotgan sifatida tasvirlangan.

Mashhur kishilari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Aleksandriyalik Helenus (Kilikiya, 2—3-asrlarda mahalliy yepiskop.
  • Sarkis Soghanalian (1929–2011), aka Oʻlim tujjori, Suriya-Livanlik arman xususiy qurol sotuvchisi
  • Yalçın Küçük (1938-yilda tugʻilgan), turk sotsialist yozuvchisi, iqtisodchisi, tarixchisi va media mutaxassisi
  • Erol Erdinç (1945-yilda tugʻilgan), turk mumtoz musiqa drijyori, bastakori, pianinochisi va pedagogi.
  • Cem Erman (1947–2011), turk kino aktyori.
  • Yasin Özdenak (1948-yilda tugʻilgan), sobiq turk futbol darvozaboni
  • Nilüfer Çınar Çorlulu (1962-yilda tugʻilgan), turk ayol shaxmat xalqaro ustasi.
  • Uğur Şahin (1965-yilda tugʻilgan), nemis onkologi va immunologi.
  • Jehan Barbur (1980-yilda tugʻilgan), turk qoʻshiqchisi va qoʻshiq yozuvchisi
  • Selçuk İnan (1985-yilda tugʻilgan), futbol murabbiyi va jamoalarda 488, Turkiya termasida 61 oʻyin oʻtkazgan futbolchi.

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Address-based population registration system (ADNKS) results dated 31 December 2022, Favorite Reports“ (en) (XLS). TÜİK. Qaraldi: 2023-yil 19-sentyabr.
  2. ↑ Cpt. Charlewood (1871). "Euphrates Valley Railway". Report and Transactions of the Devonshire Association for the Advancement of Science, Literature and Art 4 (2): 428. 
  3. ↑ Parsons, Abraham (1808). "Travels in Africa and Asia". The Critical Review, or, Annals of Literature 3 (14): 135. 
  4. ↑ Justice, Alexander. A General Treatise of the Monies and Exchanges of all trading Nations. S. and J. Sprint, and J. Nicholson, 1707 — 232-bet. 
  5. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  6. ↑ Islom ensiklopediyasi, 2-nashr, s.v. Iskandarūn
  7. ↑ 7,0 7,1 "States, boundaries and sovereignty in the Middle East: unsteady but unchanging". International Affairs (Oxford University Press) 93 (4): 937–948. 1 July 2017. doi:10.1093/ia/iix118. ISSN 0020-5850. OCLC 1005506048. https://academic.oup.com/ia/article/93/4/937/3897516?searchresult=1. Qaraldi: 17 May 2021. Iskandarun (shahar)]]
  8. ↑ Sarah Shields, Fezzes in the River Oxford University Press, 2011
  9. ↑ Fisk, Robert. „Robert Fisk: Syria is used to the slings and arrows of friends and enemies“. The Independent (2012-yil 1-fevral). 2022-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-sentyabr. „French handed it over to Turkey after a fraudulent referendum“.
  10. ↑ Fisk, Robert. „A LAND IN THE SHADOW OF DEATH“. The Independent. 2022-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 15-sentyabr. „After engineering a fraudulent referendum in north-west Syria – the Turks trucked their supporters into the city“.
  11. ↑ Jack Kalpakian. Identity, Conflict and Cooperation in International River Systems, Hardcover, Ashgate Publishing, 2004 — 130-bet. ISBN 0-7546-3338-1. „Turkish army ... expelled most the province's Alawite Arabs and Armenian majority. A rigged referendum followed“ 
  12. ↑ „Law No. 6360“ (tr). Official Gazette (2012-yil 6-dekabr).
  13. ↑ „Son dakika... Hatay İskenderun'da depremin ardından 'deniz seviyesi' yükseldi!“. Cumhuriyet. Qaraldi: 2023-yil 7-fevral.
  14. ↑ „Turkey-Syria earthquake: Fire at Iskenderun port extinguished“ (en-GB). BBC News (2023-yil 8-fevral). Qaraldi: 2023-yil 8-fevral.
  15. ↑ „WATCH: Plane flies through smoke as port fire reignites“. BBC News (2023-yil 9-fevral). Qaraldi: 2023-yil 9-fevral.
  16. ↑ Mahalle, Turkey Civil Administration Departments Inventory. Retrieved 19 September 2023.
  17. ↑ Hartmann, Martin. Das liwa Haleb (Aleppo) und ein Teil des Liwa Dschebel Bereket. Berlin: W. Pormetter, 1894 — 101–102-bet. Qaraldi: 2022-yil 30-noyabr. 

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
 Vikiomborda Iskandarun (shahar)
haqida turkum mavjud

Andoza:Turkiya tumanlari Andoza:Iskandarun tumani 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Iskandarun_(shahar)&oldid=5072996" dan olindi