Aleksandriya Araxosiya

Alexandria Arachosia
	Ἀλεξάνδρεια Ἀραχωσίας
	; Qandahorning gʻarbiy tomonidagi Iskandariya Araxosiyaning qadimiy shahri (Eski Qandahor qizil rangda)
	Iskandariya Araxosiyaning joylashuvi
Manzilgoh	Afgʻoniston
Mintaqa	Qandahor viloyati
Koordinatalar	31°36′08″N 65°39′32″E / 31.60222°N 65.65889°E
Turi	Settlement
Tarix
Quruvchi	Aleksandr Makedonskiy

Araxosiyadagi Aleksandriya (grekcha: Ἀλεξάνδρεια Ἀραχωσίας) Aleksandropolis (Ἀλεξανδρόπολις) nomi bilan ham tanilgan^[1], qadimiy shaharlardan biri boʻlib, hozirgi Afgʻonistonning Qandahor shahri hududiga toʻgʻri keladi. Bu Buyuk Aleksandr tomonidan asos solingan yoki nomi oʻzgartirilgan yigirmadan ortiq shaharlardan biri. Shahar taxminan miloddan avvalgi 330-yilda avvalroq mavjud boʻlgan Ahamoniylar qalʼasi poydevorida barpo etilgan^[2]. Araxosiya – Ahamoniylar, Salavkiylar va Parfiya imperiyalari tarkibida boʻlgan qadimgi viloyatning yunoncha nomi. Araxosiya viloyati Qandahordagi Argʻindob vodiysi markazida joylashgan edi. Viloyat Hindukushgacha yetib bormagan, lekin u sharqqa, Hind daryosigacha choʻzilgan, shu bilan birga uning aniq chegaralari hamon aniq emas^[3].

Tarixi

Buyuk Aleksandr yurishidan soʻng, Araxosiya Satrap Sibirtiy tomonidan boshqarilgan. Miloddan avvalgi 3-asrda hind saroyida elchi boʻlgan Megasfen Hindistonga tashrif buyurish uchun shahardan joʻnab ketgan deb taxmin qilinadi:

Megasfen Araxosiya satrapi Sibirtiy bilan birga yashagan va hindlarning shohi Chandragupta saroyiga tashrif buyurgani toʻgʻrisida tez-tez gapirib bergan. Arrian, Anabasis Aleksandri ^[4].

Isidor Xaraksskiy eramizning 1-asridagi „Parfiya bekatlari“ kundaligida haligacha kechki paytlarda yunon ruhini beradigan „Araxosiya metropolisi – Aleksandropolis“ ni tasvirlab bergan:

Uning orqasida Araxosiya joylashgan. Va Parfiyaliklar buni Oq Hindiston deb atashadi. Uning tarkibiga Biyt shahri, Farsana shahri, Xoroxod shahri, Dimetriapolis, keyin Araxosiyaning metropolisi sanalgan Aleksandropolis shaharlari kirgan. U yunoncha boʻlib, undan Araxot daryosi oqib oʻtadi. Bu yerga qadar yer parfiyaliklar hukmronligi ostida^[5].

Qoldiqlari

Aleksandriya Araxosiya xarobalari zamonaviy Qandahor shahrining gʻarbiy qismidagi Qadimgi Qandahor qalʼasi hududida topilgan. Qalʼa Britaniya Janubiy Osiyo tadqiqotlari jamiyati tomonidan 1970-yillarda va barqarorlik va xavfsizlik nisbatan yaxshilangan 2008—2009-yillarda qazilgan.

Ushbu qazishmalar qalʼaning islom davrida barpo etilgan devorlari klassik davrdagi devorlar ustiga qurilganligini koʻrsatadi, bu esa kvadrat (tetragonis) shaklidagi shahar boʻlishi mumkinligini koʻrsatadi, ammo gʻayrioddiy topografiya bilan juda oʻzgartirilgan. Yunon shahriga tutashgan uchburchak shaklidagi qalʼaning qismi Buddizm davriga tegishli.

Aleksandr oʻz shahrini miloddan avvalgi 6-asrdagi Fors garnizoni joylashgan joyda qurgan koʻrinadi. Dovon, daryo va uchta shaharlararo savdo yoʻllarining tutashuvi ushbu joyni strategik ahamiyatga molik maskan qilgan. Hozirga qadar hech qanday yunon uslubidagi binolar topilmagan, ammo koʻplab yunon tangalari, yozuvlari va qabrlar topilgan. Qazish ishlari chuqurroq qatlamlarga etib borgani sari, yangidan yangi kashfiyotlar kutilmoqda.

Qalʼa devorlarida Farah, Balx va Nadi Ali Sorx Gdagdagi kabi dumaloq minoralar boʻlgani koʻrsatildi, biroq ular islom davriga tegishli boʻlishi mumkin.