Kontent qismiga oʻtish

Haydar Aliyev

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Aliyev Haydar Alirza oʻgʻlidan yoʻnaltirildi)
Haydar Aliyev
Ozarbayjon Prezidenti
Mansab davri
1993-yil – 2003-yilgacha
Oʻtmishdoshi Abulfaz Elchibey
Vorisi Ilhom Aliyev
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi 10-may 1923-yil
Vafoti 12-dekabr 2003-yil(2003-12-12)
(80 yoshda)
Mukofotlari

«Mehnatda jasorat ko’rsatgani uchun (Harbiy jasorati uchun) yubiley medali. Vladimir Ilich Lenin tavalludining 100 yilligi munosabati bilan ta’sis etilgan» Kavkaz mudofasi uchun SSSR qurolli kuchlari fahriysi
Imzosi

Haydar Alirizo oʻgʻli Aliyev (t. 10-may 1923, Naxchivon, ZSFSR,[1] SSSR — v. 12-dekabr 2003, Klivlend, Ogayo, AQSH) — Ozarbayjonning ajoyib siyosiy va davlat arbobi,[2] Ozarbayjon Respublikasining uchinchi Prezidenti (1993—2003), „Ulugʻ rahnamo“[3] va „Ozarbayjon xalqining umummilliy lideri“[4] unvonlarining rasmiy sohibi.

Haydar Aliyev — Ozarbayjon Respublikasining uchinchi prezidenti. Hozirgi prezident Ilhom Aliyevning otasi.

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Umummilliy lider Haydar Alirizo oʻgʻli Aliyev 1923-yil 10-mayda Ozarbayjonning Naxchivon shahrida temiryoʻlchi oilasida dunyoga kelgan. Naxchivon Pedagogika texnikumini[5] 1939-yilda bitirgandan soʻng Ozarbayjon Sanoat institutining meʼmorlik fakultetida tahsil olgan. Boshlanib ketgan urush unga tahsilni tugatish imkonini bermagan.[6]

Haydar Aliyev 1941—1944-yillarda Naxchivon MSSR Xalq Ichki Ishlar Komissarligida va Naxchivon MSSR Xalq Komissarligi Sovetida turli mas’ul vazifalarda xizmat qilgan,[7] 1944-yilning mayida esa Naxchivon Viloyat Partiya Komiteti tomonidan davlat xavfsizligi organlariga ishga joʻnatilgan.[8] U Leningrad (hozirgi Sankt-Peterburg) va Moskva shaharlarida alohida oliy tahsil olgan, 1957-yilda esa Ozarbayjon Davlat universitetining tarix fakultetini bitirgan. Davlat xavfsizligi organlarida yigrma besh yil (1944—1969) xizmat qilgan Haydar Aliyev 1965-yilda SSSR Ministrlar Soveti huzuridagi Davlat Xavfsizlik Komiteti Ozarbayjon raisining oʻrinbosari, 1967-yilda esa uning raisi vazifasiga koʻtarilgan.[8][9] H.Aliyevga 1967-yilda SSSR Ministrlar Soveti huzuridagi Davlat Xavfsizlik Komiteti tomonidan general-mayor unvoni berilgan[10]

Ozarbayjon Kommunistik Partiyasi Markaziy Komitetining 1969-yil 14-iyuldagi tarixiy plenumida 46 yoshli Haydar Aliyev Ozarbayjon KP MKning birinchi kotibi etib saylandi va 1982-yilga qadar Ozarbayjon SSRga rahbarlik qildi.[11] Haydar Aliyev respublikaga rahbarlik qilgan davrda (1969—1982) boshqaruvning mustahkamlanishi, kadrlarga nisbatan talabchanlikning ortishi natijasida iqtisodiy-ijtimoiy sohada ulkan natijalar qoʻlga kiritildi.[12] 1982-yilning dekabrida Sovet Ittifoqi Kommunistik Partiyasi Markaziy Komiteti Siyosiy Byurosining aʼzosi etib saylangan Haydar Aliyev SSSR Ministrlar Soveti raisining birinchi oʻrinbosari lavozimiga tayinlandi va SSSRning rahbarlaridan biriga aylandi.[13]

Haydar Aliyev SSSR Oliy Sovetining (8, 9, 10 vs 11-chaqiriqlar) deputati[14], 9-chaqiriq SSSR Oliy Soveti Ittifoq Soveti raisining oʻrinbosari (1974—1979), RSFSR Oliy Sovetining deputati (XI chaqiriq, 1985)[15], Ozarbayjon SSR Oliy Sovetining (7, 8, 9, 10 va 12-chaqiriqlar) deputati va Ozarbayjon SSR Oliy Soveti Prezidiumining aʼzosi (8, 9 va 10-chaqiriqlar) boʻldi.[16][17]

Sov. IKP MKning 1987-yil oktabr plenumida Haydar Aliyev Sov. IKP MK Siyosiy Byurosining aʼzoligidan va SSSR Ministrlar Soveti raisining birinchi oʻrinbosari lavozimlaridan oʻz arizasiga koʻra isteʼfo berdi.[18]

Haydar Aliyev 1990-yilning 20-yanvarida sovet qoʻshinlarining Bokuda amalga oshirgan qonli fojeasi tufayli ertasi kuni (21-yanvar, 1990-yil) Ozarbayjonning Moskvadagi vakili sifatida bayonot bilan chiqish qilib, Ozarbayjon, xalqiga qarshi amalga oshirilgan jinoyatning tashkilotchilari va ijrochilarining jazolanishini talab qildi. U Togʻli Qorabogʻda vujudga kelgan keskin mojaroli vaziyat bilan aloqador SSSR rahbariyatining ikkiyuzlamachilik siyosatiga eʼtiroz ramzi sifatida 1991-yilning iyulida Sovet Ittifoqi Kommunistik Partiyasi safini tark etdi.[19]

1990-yilning iyulida Ozarbayjonga qaytgan Haydar Aliyev dastlab Bokuda, keyin esa Naxchivonda yashadi, xuddi shu yilda Ozarbayjon Oliy Sovetiga deputat qilib saylandi. U 1991—1993-yillarda Naxchivon Muxtor Respublikasi Oliy Majlisi raisining oʻrinbosari sifatida Oliy Sovetning sessiyalarida faol ishtirok etdi.[20] Haydar Aliyev 1992-yilda Yangi Ozarbayjon Partiyasining Naxchivon shahrida boʻlib oʻtgan taʼsis qurultoyida partiyaning raisi etib saylandi.[21]

1993-yilning may-iyunida Ganja shahrida Sur’at Huseynov boshchiligida prezident Abulfaz Elchibeyga qarshi koʻtarilgan Ganja isyoni natijasida mamlakatda fuqarolar urushi va mustaqillikni boy berish xavfi tugʻilganda Ozarbayjon xalqi Haydar Aliyevning hokimiyatga qaytarilishi talabi bilan oyoqqa qalqdi, bu, asl maʼnoda, milliy harakatga aylanib ketdi, Ozarbayjonning oʻsha paytdagi davlat boshliqlari uni rasman Bokuga daʼvat etishga majbur boʻldilar. Haydar Aliyev 15-iyunda Ozarbayjon Oliy Sovetining raisi qilib saylandi, 24-iyunda esa Milliy Majlisning qarori bilan Ozarbayjon Respublikasi Prezidentining vazifasini amalga oshira boshladi.[22]

1993-yil 3-oktabrda umumxalq saylovi natijasida Haydar Aliyev Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti etib saylandi. Uning Ozarbayjon rahbarligiga qaytishi bilan mamlakatning ijtimoiy-siyosiy, sotsial, iqtisodiy, ilmiy-madaniy hayotida, xalqaro aloqalarida oʻzgarishlar sodir boʻldi, ilmiy asoslarga, xalqaro meʼyor va tamoyillarga asoslangan mustaqil davlat qurilishi jarayoni boshlandi. Ozarbayjon davlatchiligining mavjudligiga katta xavf slogan 1994-yil oktabr[23] va 1995-yil mart davlat toʻntarishi harakatlarining[24] oldi olindi, davlat mustaqilligi saqlab qolindi, qurolli yoʻl bilan hokimiyatni egallash harakatlariga chek qoʻyildi.[25]

1994-yil 20-sentabrda Bokuda „Kaspiy dengizining Ozarbayjon sektorida „Ozariy“, „Chiroq“ qatlamlari teranlikda joylashgan qismining birgalikda qazilishi va olingan neftning pay shaklida taqsimlanishi toʻgʻrisida“ jahonning 11ta eng yirik neft shirkati bilan Asr Shartnomasi imzolandi.

Haydar Aliyevning prezidentligi davrida milliy armiya qurilishida jiddiy oʻzgarishlar boshlandi. Tajovuzkor qurolli kuchlarning Ozarbayjon hududidagi boshboshdoqliklarning oldi olindi, gʻaddor dushmanga qarshi zarbalar berildi va 1994-yilning mayida Armaniston — Ozarbayjon, Togʻli Qorabogʻ mojarosini hal etishning dastlabki bosqichi sifatida front chizigʻida otishmalarni toʻxtatishning eʼlon qilinishiga erishildi.[25]

1995-yilning noyabrida umumbashariy demokratik qadriyatlarni oʻzida aks ettirgan Ozarbayjon Respublikasi Konstitutsiyasining referendum yoʻli bilan qabul qilinishi 1995 va 2000-yillarda koʻppartiyaviylik asosida demokratik parlament saylovlarining oʻtkazilishi, Konstitutsiyaviy sudning faoliyat boshlashi, Ozarbayjonda oʻlim jazosining bekor qilinishi, „Mahalliy organlarga saylovlar toʻgʻrisida“gi Qonunning va boshqa bir qator qonunlarning qabul qilinishi va hayotga joriy etilishi aynan Haydar Aliyevning nomi bilan bogʻliqdir.[26]

Haydar Aliyev 1998-yil 11-oktabrda xalqning yuksak faolligi sharoitida boʻlib oʻtgan saylovlarda 76,1 foiz ovoz toʻplab, yangidan Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti etib saylandi.[27]

Haydar Aliyev 2001-yilning 15-maydagi tarixiy farmoni bilan EAga Ozarbayjon Milliy Fanlar Akademiyasi maqomini berdi va bu bilan ushbu ulkan fan tashkilotining Ozarbayjon xalqi oldidagi xizmatlarini hamda akademik fanning mamlakat ravnaqidagi asosiy omillaridan ekanligi faktini yana bir bor yuksak saviyada tasdiq etdi.[27] Haydar Aliyevning tashabbusi, bevosita rahbarligi bilan 2001-yil 9-10-noyabrda dunyo ozarbayjonliklarining Bokuda boʻlib oʻtgan I qurultoyi Ozarbayjon diasporasi faoliyatining yaxshilanishi va kuchaytirilishi sohasida juda muhim tarixiy qarorlar qabul qildi.

2003-yilgi prezident saylovlarida oʻz nomzodining ilgari surilishiga rozilik bergan Haydar Aliyev salomatligi borasida yuzaga kelgan muammolar tufayli saylovlarda ishtirok etishdan voz kechdi va oʻz nomzodligini Ilhom Aliyev foydasiga qaytarib oldi.[28][29]

Ozarbayjonning umummilliy lideri Haydar Aliyev 2003-yil 12-dekabrda oʻzi davolanayotgan Klivlend Klinikasida (AQSH) vafot etdi va 15-dekabrda Bokudagi I faxriy Xiyobonda dafn etildi.[30]

Mukofotlari, taqdirlanishlari va faxriy nomlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

SSSR davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. „1941—1945-yillar Ulugʻ Vatan urushida Germaniya ustidan qozonilgan gʻalaba uchun“ medali — 1945
  2. „1941—1945-yillar Ulugʻ Vatan urushida koʻrsatgan fidokorona mehnatlari uchun“ medali — 1945
  3. „Sovet armiyasi va Flotining 30 yilligi“ medali — 1948[31]
  4. „Fidokorona mehnatlari uchun“ medali — 1949[32][33]
  5. „Urushda koʻrsatgan xizmatlari uchun“ medali — 1954[34]
  6. „SSSR Qurolli Kuchlarining 40 yilligi“ yubiley medali — 1957
  7. II darajali „Namunaviy xizmatlari uchun“ medali — 1959
  8. „DXKning faxriy xodimi“ nishoni — 1960
  9. „Qizil Yulduz“ ordeni — 1962[35][36][37]
  10. Ozarbayjon SSR Oliy Sovetining Faxriy Yorligʻi — 1964
  11. I darajali „Namunali xizmatlari uhun“ medali — 1964
  12. „1941—1945-yillar Ulugʻ Vatan urushidagi gʻalabaning 20 yilligi“ medali −1965
  13. „Sovet militsiyasining 50 yilligi“ yubiley medali — 1967
  14. „UFK — VXK 50 yilligi nishoni“ — 1967
  15. „SSSR Qurolli Kuchlarining 50 yilligi“ yubiley medali — 1967
  16. „SSSR Chegara Qoʻshinlarining 50 yilligi“ yubiley nishoni — 1968
  17. „V.I.Lenin tugʻilganining 100 yilligi sharafiga fidokorona xizmatlari uchun“ yubiley medali — 1970
  18. 5 marta Lenin ordeni (1971, 1973, 1976, 1979, 1983)[38]
  19. „1941—1945-yillar Ulugʻ Vatan urushida erishilgan gʻalabaning 30 yilligi“ yubiley medali — 1975
  20. „SSSR Qurolli Kuchlarining 60 yilligi“ yubiley medali — 1978
  21. Sotsialistik Mehnat Qahramoni (1979, 1983)
  22. „Oktabr Revolyutsiyasi“ ordeni — 1982
  23. Sov. IKP MK „Politicheskoe samoobrazovanie“ jurnali tahrir hay’atining Faxriy Yorligʻi — 1982
  24. „Kiyevning 1500-yillik yubileyi xotirasiga“ — 1982
  25. „Georgiy Dmitrov tugʻilganining 100 yilligi“ yubiley medali — 1982[39]
  26. Georgiy Dmitrov ordeni — 1983[40]
  27. „Komsomolsk — Amurning 50 yilligi“ yubiley medali — 1984
  28. VLKSM MK ning „60 yil V.I.Lenin nomi bilan“ faxriy nishoni — 1984
  29. „Qirgʻiziston SSR va Qirgʻiziston Kommunistik Partiyasining 60 yilligi“ xotira medali — 1984
  30. „Patris Lumumba nomidagi Xalqlar Doʻstligi universiteti — 25 yil“ medali — 1985
  31. „1941—1945-yillar Ulugʻ Vatan urushida qozonilgan gʻalabaning 40 yilligi“ yubiley medali — 1985
  32. I darajali Vatan Urushi Ordeni — 1985[41][42]
  33. „SSSR Qurolli Kuchlarining 70 yilligi“ yubiley medali — 1988

Mustaqillik davri

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. Tbilisi Davlat universitetining faxriy doktori — 1996[43]
  2. Kiyev shahrining faxriy mehmoni — 1997[44]
  3. Turkiya — Ozarbayjon Doʻstligi Vaqfining faxriy raisi — 1997
  4. Hindiston — Boku Assotsiyatsiyasining faxriy aʼzosi — 1997
  5. Amerika — Ovroosiyo Sanoat — Savdo Palatasining „1997-yil kishisi“ mukofoti — 1997
  6. Milliy Olimpiya Komitetlari Assotsiyatsiyasining „Layagad“ mukofoti — 1997
  7. „Anqara tadbirkorlari“ jamiyatining „1997-yilning ajoyib davlat arbobi“ mukofoti — 1997
  8. „Anqara tadbirkorlari“ jamiyatining 1998-yilning davlat arbobi" mukofoti — 1998[45]
  9. „Anqara tadbirkorlari“ jamiyatining „2001-yilning dono davlat arbobi“ mukofoti — 2001
  10. „Anqara tadbirkorlari“ jamiyatining „2002-yilning davlat arbobi“ mukofoti — 2002[46]
  11. Qirqpinor erkin kurash musobaqalarining „Bosh Ogʻasi“ — 1998[47]
  12. Qars shahar hokimining „1997-yil inson huquqlari“ mukofoti — 1998[48]
  13. Turk Sanoatchilari va Tadbirkorlari vaqfining „Yilning davlat arbobi“ mukofoti — 1998[49]
  14. Turk Sanoatchilari va Tadbirkorlari vaqfining „Yilning davlat arbobi“ mukofoti — — 1999
  15. Turk Sanoatchilari va Tadbirkorlari vaqfining „Yuksak bashariy xizmat“ mukofoti — 2002[50]
  16. Turk Sanoatchilari va Tadbirkorlari vaqfining faxriy raisi — 2002
  17. Turk Dunyosi Yozuvchilar va Sanʼatkorlar vaqfining[51] „Turk dunyosiga xizmat“ mukofoti[52] — 1998[53]
  18. Turk Dunyosi Yozuvchilar va Sanʼatkorlar vaqfining „Turk dunyosining 2001-yil alohida mukofoti“ — 2002[54]
  19. Ozarbayjon Yozuvchilar biligining aʼzosi — 1998
  20. Rossiyaning Saratov viloyatidagi „Yurt“ jamiyatining faxriy aʼzosi −1998[55]
  21. Turkiya Gazetachilar va Yozuvchilar vaqfining „Xalqaro turk dunyosi qardoshlik va doʻstlik mukofoti“ — 1998
  22. Turkiya Gazetachilar va Yozuvchilar vaqfining „Xalqaro turk dunyosi qardoshlik va doʻstlik mukofoti“ — 2000
  23. Turkiya Boyburt diyorining „Dada Qoʻrqut“ mukofoti — 1998[56]
  24. Turkiya Izmir shahri Qarshiyoko hokimining „Inson huquqlari“ xalqaro mukofoti — 1998[56][57]
  25. Turkiya Ipak Yoʻli vaqfining faxriy aʼzosi va mukofoti — 1998[56]
  26. Turkiya Ipak Yoʻli vaqfining 1998-yil „Buyuk lider“ mukofoti va vaqfning faxriy raisi — 1999
  27. Turkiya Ipak Yoʻli vaqfining „1999-yilning davlat arbobi“ mukofoti — 2000
  28. Turkiya Ipak Yoʻli vaqfining „2001-yilning davlat arbobi“ mukofoti — 2001
  29. Turkiya Ipak Yoʻli vaqfining „2002-yilning siyosiy arbobi“ mukofoti — 2003
  30. Turkiya „Siyosat“ jurnalining „Yilning shuhrat mukofoti“ — 1998
  31. Turkiya „Siyosat“ jurnalining „Yilning davlat arbobi“ mukofoti — 2003[58]
  32. Turkiya Marmara guruhi Strategik va Sotsial tadqiqotlar vaqfining faxriy raisi — 1998
  33. Turkiya Marmara guruhi Strategik va Sotsial tadqiqotlar vaqfining „Bugunning eng bardoshli kishisi“ mukofoti — 1999
  34. Turkiya Marmara guruhi Strategik va Sotsial tadqiqotlar vaqfining 2002-yilning „Bosh ustoz Otaturk“ mukofoti — 2002
  35. Xalqaro Biografiya markazining (Angliya, Kembridj) „Dunyoning XX asrdagi ajoyib arbobi“ mukofoti — 1999[59]
  36. Ozarbayjon Respublikasi Aslzodalar Majlisining 1 raqamli shahodatnomasi- 1999
  37. I.Ya.Yakovlev nomidagi Umumchuvashiya Milliy mukofoti — 2000
  38. Rossiya Kinematografiya sanʼati akademiyasining „Nika“ mukofoti — 2000
  39. Xalqaro Havaskor boks assotsiyatsiyasining faxriy mukofoti — 2001
  40. „Ruh“ Ozarbayjon jurnalistlari „Ruh“ mudofaa qoʻmitasining „Jurnalistlar doʻsti“ mukofoti — 2002[60]
  41. „Rossiya Milliy Shuhrati markazi“ning „Sivilizatsiya dialogi“ xalqaro Andrey Pervozvanniy mukofoti — 2002[61]
  42. Ovroosiyo teleforumi mukofoti va diplomi — 2002
  43. Turkiya „Somonyoʻli“ televizion kanalining „Medianing doʻsti“ mukofoti — 2002[62]
  44. Mammad Oraz mukofoti- 2003
  45. Turkiya „Zamon“ gazetasining „Ovroosiyoda tinchlik va dialog“ xalqaro mukofoti — 2003
  46. Moskva Huquq akademiyasining faxriy doktori — 1997[63]
  47. Izmir shahar „Toʻqqizinchi Sentabr“ universitetining faxriy doktori — 1997[64]
  48. Istanbul shahar „Fotih“ universitetining faxriy doktori — 1997[65]
  49. Al-Forobiy nomidagi Qozoq Milliy Davlat universitetining faxriy doktori — 1997[66]
  50. Toshkent Davlat Universitetining faxriy doktori — 1997[67]
  51. Turkiya Respublikasining yuksak mukofoti — „Davlat nishoni“ −1997[68][69]
  52. Ukrainaning yuksak mukofoti — „Yaroslav Mudriy“ ordeni — 1997[70]
  53. Izmir shahar Egey universitetining faxriy doktori — 1998
  54. Otaturk nomidagi Arzurum universitetining faxriy doktori — 1998[71]
  55. Iskandarin shahar universitetining faxriy doktori — 1999
  56. Isparta universitetining faxriy doktori — 1999[72]
  57. Xalqaro Kadr Akademiyasining „Fan va taʼlimning rivoji uchun“ xalqaro ordeni — 1998[73]
  58. Turkiyaning eng nufuzli mukofoti — „Otaturk Xalqaro Tinchlik mukofoti“ — 1999
  59. Usmongʻozi universitetining faxriy doktori- 2000
  60. Rossiya Rassomlik akademiyasining „Layoqat“ oltin medali — 2000
  61. Anqara universitetining faxriy doktori — 2001[74]
  62. Xalqaro Muhandislik akademiyasining „Katta oltin medali“ — 2001
  63. Ukraina „Oltin taqdir“ Xalqaro oshkora mashhurlik reytingining „Gloriya Populi“ oltin yulduzi — 2001[75]
  64. Rus Pravoslav Cherkovining (RPCh) I darajali „Tabarruk taqvodor Moskva knyazi Daniil“ ordeni — 2001[76]
  65. Gruziyaning oliy mukofoti — „Oltin runo“ ordeni — 2001[77]
  66. Bursa shahar Uludogʻ universitetining faxriy doktori — 2002
  67. Xalqaro Fanlar akademiyasining faxriy akademigi — 2002
  68. Qars shahar Kavkaz universitetining faxriy doktori — 2002
  69. Xalqaro Uzumchilik va Sharobchilik akademiyasining faxriy aʼzosi — 2002
  70. Moskva Davlat xalqaro munosabatlar institutining faxriy doktori — 2002
  71. Qiriqqal’a universitetining faxriy doktori — 2003
  72. Rossiya Federatsiyasi Xavfsizlik, Mudofaa va Huquq tartiboti muammolari akademiyasining professori va haqiqiy aʼzosi, Yu.V.Andropov #nomidagi mukofot — 2003[78]
  73. AQSH Linkoln universitetining faxriy doktori — 2003[79]
  74. Ukraina Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasining faxriy doktori — 2003[80]
  75. Yevropa Kurash federatsiyasining „Oltin boʻyinbogʻ“ alohida nishoni — 2002[81]
  76. Xalqaro Xayriya Murabbiysi fondining oltin medali — 2002[82]
  77. Fransiya Respublikasi „Faxriy Legion“ ordening Katta Xochi — 2003[83]
  78. Rossiyaning eng yuksak mukofoti — „Muqaddas Apostol Andrey Pervozvanniy“ ordeni — 2003[84]
  79. Bolalar Fondlari Xalqaro assotsiyatsiyasining Lev Tolstoy nomidagi xalqaro oltin medali — 2003[85]
  80. Ukraina madaniyat jamiyatining „Shuhrat“ ordeni — 2003[86]
  81. Anqara shahar Hojattepa universitetining faxriy doktori — 1994[87]
  82. Boku Davlat universitetining faxriy doktori — 2000
  83. Moskva Davlat universitetining faxriy professori — 2002[88]
  84. Texas shtatining faxriy fuqarosi — 1997
  85. Turkiya „Nargiz TV“ kanalining 1997-yil uchun „Dunyo yil kishisi“ mukofoti — 1998[89]
  86. „Ozarbayjon yil kishisi“ mukofoti — (2002, 2003)[90]
  87. Shayxulislom Ordeni — 2005 (vafotidan soʻng)[91]

Haydar Aliyev va Oʻzbekiston

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ozarbayjon xalqining milliy lideri Haydar Aliyev har doim qardosh Oʻzbekiston bilan munosabatlarga alohida ahamiyat berib kelgan va hatto Sovet davrida ham turkiyzabon qardosh mamlakatlarga alohida hamdardlik bildirgan.

Haydar Aliyev Ozarbayjon SSR Kommunistik Partiyasi Markaziy Qoʻmitasining birinchi kotibi (1969—1982) boʻlganda, Oʻzbekiston SSR Kompartiyasi Markaziy Qoʻmitasining birinchi kotibi Sharaf Rashidov bilan yaqin doʻstona munosabatda boʻlgan[92]. Agar 1980-yillarning oʻrtalarida boshlangan voqealarga nazar tashlasak, Gorbachev va armanlar ittifoqning „birodarlar oilasi“ da milliy kamsitish urugʻlarini ekishda ayniqsa faol boʻlganlari aniq.

1985-yilda Olma - Otadagi voqealarni eslang. Koʻp yillar davomida Qozogʻistonni muvaffaqiyatli boshqargan Sov. IKP. Markaziy Qoʻmitaning Siyosiy byurosi aʼzosi D.Kunaevning tayinlanishi, keraksiz ravishda ishdan boʻshatilgan va uning oʻrniga Moskvadan yuborilgan Kolbining tayinlangani ommaviy noroziliklarni keltirib chiqardi. Oʻsha paytda Gorbachev birinchi boʻlib musulmon mamlakati boʻlgan Qozogʻistonda qirgʻinlarni amalga oshirish va koʻplab hibsga olish uchun harbiy kuch ishlatgan. Qozogʻistondagi voqealar Politbyuro a’zolari oʻrtasida keskin kelishmovchilikni keltirib chiqardi. Protesto aʼzosi Haydar Aliyev va Siyosiy byuroga nomzod Sharaf Rashidov (Oʻzbekiston) nomaqbul boʻlib qoldi[93].

Ularni partiyaning markaziy idorasidan chiqarish uchun SSSR prokuraturasi Kremlning topshirigʻigi bilan Ozarbayjon va Oʻzbekiston respublikalariga katta maxsus tergov guruhini yubordi. Shu orada, Kreml Ozarbayjon Kompartiyasi Markaziy Qoʻmitasining birinchi kotibi lavozimiga tayinladi. Vazir yuborildi. Ozarbayjonda „paxta operatsiyasi“ va Oʻzbekistonda „paxta ishi“ boʻyicha tergov olib borilmoqda. Yuzlab odamlar xolis ayblovlar bilan qamoqqa tashlanmoqda. Tergov shuni isbotlaydiki, Naxçıvanning markaziy pochta boʻlimida telegraf operatori boʻlib ishlagan arman ozarbayjonlar nomidan yuzlab telegrammalar yuborgan.

1987-yil oktabr oyida Haydar Aliyev SSSR Vazirlar Kengashi raisining birinchi oʻrinbosari lavozimidan isteʼfoga chiqdi[94]. Tarix davomida Ozarbayjon erlarini koʻzdan kechirgan armanlar ushbu fursatdan foydalanib, akademik Aganbekyanning Fransiyaga tashrifi chogʻida Togʻli Qorabogʻ masalasini koʻtarishdi. 1988-yil fevral oyida arman ayirmachilari Togʻli Qorabogʻning Ozarbayjondan ajralib chiqishi va Armanistonga qoʻshilishi uchun ochiq kurashni boshladilar[95].

Sharaf Rashidov, qardosh Oʻzbekistonni boshqargan taniqli davlat arbobi, 1983-yilda Sovet Ittifoqi respublikalari oʻrtasidagi diskriminatsiya siyosati va turk va musulmon respublikalariga qarshi adolatsiz fitnalari natijasida sirli vaziyatda vafot etdi[96].

2019-yilda Ozarbayjonda tashrif buyurgan Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bilan uchrashgan Ozarbayjon presidenti Ilhom Aliev bu borada oʻz fikrlarini bildirdi. Sovet Ittifoqi davrida Oʻzbekiston va Ozarbayjon rahbarlari Sharaf Rashidov va Haydar Aliyevning doʻstona munosabatlari borligini ta’kidlagan davlat rahbarlarimizg U Oʻzbekistondagi qonunchilik vazirliklarini boshqargan Gdlyan va Ivanov singari arman millatchilari Sharaf Rashidovga nisbatan “oʻzbek ishi” munosabati bilan katta adolatsizlik qilganini aytdi. "Ular nafaqat Oʻzbekistonga, balki barchamizga katta zarar etkazganini taʼkidlagan Prezident Ilhom Aliev bu voqealar Sovet Ittifoqining turkiyzabon respublikalariga ataylab qilingan hujum ekanligini aytdi. Ozarbayjonda bu hujum beparvo boʻlmadi ", - deya qoʻshimcha qildi prezident Ilhom Aliev[97].

Oʻzbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev oʻz nutqida Ozarbayjon xalqining katta oʻgʻli Haydar Aliyev bilan doimo faxrlanib kelganini ta’kidladi. Prezident Mirziyoyevning taʼkidlashicha, Oʻzbekistonda odamlar Haydar Aliyevga doimo eslashadi va hurmat qilishadi, chunki u chindan ham buyuk inson edi. Men u bilan ishlagan odamlar bilan juda koʻp suhbatlashdim. U har doim oʻzbek xalqini hurmat qilgan. Ular Sharaf Rashidovich bilan koʻp uchrashishdi va juda qiyin masalalarni hal qilishdi. Bugungi kunda ham tirik boʻlgan ularning maslahatchilari Haydar Aliyev har doim Oʻzbekiston haqida hurmat bilan gapirgan va uni hamma joyda qoʻllab-quvvatlaganliklarini hanuzgacha faxr bilan aytishadi. Haydar Aliyevning „Oʻzbek ishi“ koʻtarilgan ogʻir yillarda oʻzbek xalqi haqida shaxsiy fikri bor edi. Bugun biz Haydar Aliyevning oʻgʻli ushbu ulugʻvor ishni davom ettirayotganidan gʻururlanamiz[97].

Mustaqillik yillarida ulug 'rahbar Haydar Aliyev yana bir bor Oʻzbekistonga katta ahamiyat berdilar. 1996-yil oʻrtalarida Ozarbayjon Respublikasining Oʻzbekiston Respublikasidagi elchixonalari, 1998-yil may oyida esa Ozarbayjon Respublikasida Oʻzbekiston Respublikasining elchixonalari ochildi[98].

Ikki davlat rahbarlarining tashriflari ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirishda ayniqsa muhimdir. Shu munosabat bilan Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 1996-yil 26-27-may kunlari Ozarbayjonga qilgan birinchi rasmiy tashrifini alohida taʼkidlash lozim. Oʻzaro tushunish va doʻstlik ruhida oʻtgan tashrif chogʻida ikki mamlakat „Ozarbayjon Respublikasi va Oʻzbekiston Respublikasi oʻrtasidagi doʻstlik va hamkorlik toʻgʻrisidagi shartnoma“ ni oʻz ichiga olgan 19 hujjatdan iborat maxsus hujjatlar toʻplamini imzoladilar. Tashrif chogʻida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovga Boku davlat universitetining faxriy doktori unvoni berildi[98].

1996-yil 21-22-oktabr kunlari Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev Turkiyzabon davlatlar rahbarlarining IV forumi va taniqli davlat arbobi Amir Teymur tavalludining 660 yilligi munosabati bilan Toshkentga tashrif buyurdi.

Tashrif davomida Haydar Aliyev Davlat rahbarlari forumida nutq soʻzladi. Uning soʻzlariga koʻra, turkiyzabon davlat rahbarlarining muntazam uchrashuvlari ushbu mamlakatlar oʻrtasidagi hamkorlikni rivojlantirishga, madaniy va maʼnaviy aloqalarni kengaytirishga va mustaqillikni mustahkamlashga xizmat qiladi. Ozarbayjon rahbari, shuningdek, davlat rahbarlarining qoʻshma matbuot anjumanida qatnashdi, ularning sharafiga ziyofat soʻrab murojaat qildi va oʻzbek televideniesi muxbirining savollariga javob berdi[98].

Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Haydar Aliyevning 1997-yil 18-19-iyun kunlari Oʻzbekistonga rasmiy tashrifi munosabatlar rivojida yangi bosqich sifatida baholanishi mumkin. Bokuda boʻlgani kabi, Toshkentda 19 ta hujjat imzolandi. Ushbu hujjatlar orasida Ozarbayjon va Oʻzbekiston oʻrtasidagi hamkorlikni yanada rivojlantirish, doʻstlik va sheriklik munosabatlarini mustahkamlash toʻgʻrisidagi bitim muhim ahamiyatga ega.

Imzolanish marosimida nutq soʻzlagan Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Haydar Aliyev: „Biz Ozarbayjonda Oʻzbekiston bilan ishonchli sheriklik oʻrnatishni istaymiz va bu aloqalar boʻlishi, rivojlanishi va mustahkamlanishi uchun hamma narsani qilamiz“. Oʻzbekiston Prezidenti ikki mamlakat munosabatlari strategik hamkorlikka ega boʻlishini taʼkidladi. Ikki davlat rahbarlari oʻzaro manfaatli masalalarni ham muhokama qildilar va hamkorlikning turli jihatlari boʻyicha fikr almashdilar[99].

Haydar Aliyev 1997-yil 19-iyunda u Ozarbayjon Prezidenti M. Ulugʻbek nomidagi Oʻzbekiston Milliy Universitetining Faxriy doktori diplomiga sazovor boʻldi[100]. 1998-yil 9-avgustda Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev Yaltada yana bir bor Prezident İslam Karimov bilan Ukraina Prezidenti Leonid Kuchmaning 60 yilligiga bagʻishlangan tadbirlarda uchrashdi[101] Uchrashuvda tomonlarni qiziqtirgan masalalar muhokama qilindi.

Ulug 'rahbar Haydar Aliyev har doim turkiy dunyo mamlakatlari oʻrtasida birlashishga harakat qilib kelgan va u turkiy olam yozuvchilari bilan uchrashuvida bu haqda batafsil toʻxtalib oʻtgan edi: “... Bizning xalqlarimiz madaniyati, adabiyoti va sheʼriyati koʻplab mahrumlik va qiyinchiliklarni boshdan kechirdi. Bu qiyinchiliklar baʼzan bizning madaniyatimizga, ehtimol tarixning juda katta bosqichlariga duch keldi, ammo ular bizning madaniyatimiz, adabiyotimiz va sheʼriyatimizni oʻldirish, yoʻq qilish yoki yoʻq qilishga qodir emaslar. Barcha qiyinchiliklarni boshdan kechirgan turkiyzabon xalqlarning madaniyati, adabiyoti va sheʼriyati endi dunyo va insoniyatda alohida oʻrin egalladi. Ulug 'rahbar Haydar Aliyevning merosi va faoliyatini oʻrganar ekan, uning Ozarbayjonning postsovet davrida va mustaqillikdan keyingi davrda olib borgan siyosati va koʻp tomonlama faoliyati milliy manfaatlarni himoya qilish, oʻziga ishonch, yaqin xalqlar bilan munosabatlarni rivojlantirish, Ozarbayjonning xalqaro siyosiy maydonda tutgan oʻrni ekanligini koʻrsatdi. uning obroʻsini oshirishga xizmat qilishi kerak edi.

Haydar Aliyev XX asrda zamonaviy Ozarbayjonning asoschisi, dunyo tarixidagi eng qarama-qarshi asrlardan biri boʻlgan. 40 yildan koʻproq vaqt Haydar Aliyevning shaxsiyati, ijodiy faoliyati va mamlakat taraqqiyoti uchun kurash bilan bogʻliq.[102]

Fotosuratlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Haydar Aliyev (1997-yil)
    Haydar Aliyev (1997-yil)
  • Haydar Aliyevning Umr yo’ldoshi Zarifa Aliyeva
    Haydar Aliyevning Umr yo’ldoshi Zarifa Aliyeva

Filateliyada

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Haydar Aliyevning haykal va byustlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Naxchivon shahrida Haydar Aliyevning byusti (1983-yil, haykaltarosh — Umar Eldorov)[103]
  • Haydar Aliyevning haykali (Boku, 2005-yil).
  • Ozarbayjon umummilliy lideri Haydar Aliyevning qabr ustidagi obidasi (Boku, 2004-yil)[104]
  • Misr Gʻolibiya viloyati Qanatir shahrida umummilliy lider Haydar Aliyev obidasi va Ozarbayjon — Misr doʻstlik xiyoboni — 2008.[105]
  • Turkiyaning Istanbul shahri Sarier tumanida Haydar Aliyev xiyoboni va haykali — 2006.[106]
  • Serbiyaning Belgrad shahar Toshmaydon xiyobonida Haydar Aliyevning haykali — 2011.[107]
  • Gruziyaning poytaxt shahri Tbilisida Haydar Aliyevning byusti.

„Haydar Aliyev“ ordeni

[tahrir | manbasini tahrirlash]

„Haydar Aliyev“ ordeni Ozarbayjon xalqining umummilliy lideri, mustaqil Ozarbayjon davlatining meʼmori va asoschisi Haydar Aliyevning Ozarbayjon xalqi va davlati oldidagi beistisno tarixiy xizmatlarini nazarda tutgan holda va uning xotirasini abadiylashtirish maqsadida Ozarbayjon Respublikasining 2005-yil 22-apreldagi tarixiy 896-PQ sonli Qonuni bilan taʼsis etilgan.[108]

Xotira nishonlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xotira nishoni
Xotira nishoni
Xotira nishoni
Xotira nishoni

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

<references>[1][2][3][4][5][6][7][8][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25][25][26][27][27][28][29][30][31][32][33][34][35][36][37][38][39][40][41][42][43][44][45][46][47][48][49][50][51][52][53][54][55][56][56][57][56][58][59][60][61][62][63][64][65][66][67][68][69][70][71][72][73][74][75][76][77][78][79][80][81][82][83][84][85][86][87][88][89][90][91][103][104][105][106][107][108]

  1. ↑ 1,0 1,1 „"Ozarbayjon Chegara Muhofazasi tarixi. Sovet hokimiyati yillarida. (aprel 1920-dekabr 1991)“ (az). Ozarbayjon Respublikasi Davlat Chegara Xizmati saytı. dsx.gov.az. Qaraldi: 8-mart 2015-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 Naxchıvon ensiklopediyası. Boku, Elm, 2002. 136-b.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Dunyo Ozarbayjonlarining Birdamlik Kuni munosabati bilan Ozarbayjon Respublikasi Milliy Majlisining MUROJAATI“ (az). Ozarbayjon (gazeta) Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (2012-yil 29-dekabr). Qaraldi: 9-fevral 2015-yil.
  4. ↑ 4,0 4,1 „"Ozarbayjon xalqining umummilliy lideri Haydar Alirzo oʻgʻli Aliyev xotirasini abadiylashtirish toʻgʻrisida" Ozarbayjon Respublikasi Prezidentining 2004-yil 10-martdagi 38-sonli Farmoni“ (az). Prezident Kutubxonasi saytı. preslib.az. Qaraldi: 9-fevral 2015-yil.
  5. ↑ 5,0 5,1 Qosimli M.J. Haydar Aliyev — istiqlolga eltuvchi yoʻl (1969—1987-yillar). Boku, Boku Universiteti nashriyoti, 2006. 68-b.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Biografiya“ (az). Haydar Aliyev fondi saytı. heydar-aliyev-foundation.org. 23-mart 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2015-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Haydar Aliyev muzeyi“ (az). Ozarbayjon Respublikasi Maxsus Davlat Muhofaza Xizmati saytı. dmx.gov.az. 15-aprel 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Ozarbayjon Sovet Ensiklopediyasi. IV jild. Boku-1980. 178-b.
  9. ↑ 9,0 9,1 „HAYDAR ALIYEV“ (az). Haydar Aliyev Markazi saytı. heydaraliyevcenter.az. Qaraldi: 25-fevral 2015-yil.
  10. ↑ 10,0 10,1 General-mayor harbiy unvoniga taqdim etish (SSSR Ministrlar Soveti huzuridagi Davlat Xavsizlik Komitetining 1967-yil 30-oktabrdagi 136-sonli maxfiy buyrugʻi). — OR MXX muzeyi materiallari.
  11. ↑ 11,0 11,1 „Haydar Aliyev muzeyi“ (az). Ozarbayjon Respublikasi Maxsus Davlat Muhofaza Xizmati saytı. dmx.gov.az. 15-aprel 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-mart 2015-yil.
  12. ↑ 12,0 12,1 TARIX (qabul imtihonlariga tayyorlanuvchilar, yuqori sinf oʻquvchilari va oʻqituvchilar uchun oʻquv qoʻllanmasi). Boku-2006. 521-b.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Aliyev Haydar“ (az). Prezident Kutubxonasi saytı. preslib.az. Qaraldi: 6-fevral 2015-yil.
  14. ↑ 14,0 14,1 SSSR Oliy Soveti deputatlari. Oʻn birinchi chaqiriq. Moskva-1984.18-b.
  15. ↑ 15,0 15,1 SSSR Oliy Soveti deputatlari. Oʻn birinchi chaqiriq. Moskva-1987. 11-b.
  16. ↑ 16,0 16,1 „Bugun – Haydar Aliyev tavalludining 88 yilligi“ (az). Lent.az saytı. news.lent.az (2011-yil 10-may). 5-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14-fevral 2015-yil.(Wayback Machine saytida 5-mart 2016-yil sanasida arxivlangan)
  17. ↑ 17,0 17,1 „Haydar Aliyev va Ozarbayjon Parlamenti“ (az). Milliy Majlis saytı. meclis.gov.az. Qaraldi: 26-fevral 2015-yil.
  18. ↑ 18,0 18,1 Qosimli, Muso. „"Haydar Aliyev – istiqlolga eltuvchi yoʻl (1969—1987-yillar)“ (az). Prezident Kutubxonasi saytı. preslib.az ((boku-2006.180 b.)). Qaraldi: 21-fevral 2015-yil.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Biografiya“ (az). Haydar Aliyev Fondi saytı. heydar-aliyev-foundation.org. 23-mart 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2015-yil.
  20. ↑ 20,0 20,1 Naxchıvon ensiklopediyası. Boku, Elm, 2002.137-b.
  21. ↑ 21,0 21,1 „Aliyev Haydar Alirzo oʻgʻli“ (az). az:Prezident.az saytı. president.az. 6-fevral 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-fevral 2015-yil.(Wayback Machine saytida 6-fevral 2015-yil sanasida arxivlangan)
  22. ↑ 22,0 22,1 Naxçıvon ensiklopediyası. Boku, Elm, 2002. 137-138-b.
  23. ↑ 23,0 23,1 Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar ALIYEV. „"S. D. Huseynovning Ozarbayjon Respublikasining Bosh Vaziri lavozimidan ozod etilishi toʻgʻrisida OZARBAYJON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING FARMONI“ (az). az:e-qanun.az. e-qanun.az (1994-yil 7-oktyabr). Qaraldi: 16-mart 2015-yil.[sayt ishlamaydi]
  24. ↑ 24,0 24,1 Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar ALIYEV. „"R. B. Javodov haqida OZARBAYJON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING FARMONI“ (az). az:e-qanun.az. e-qanun.az (1995-yil 15-mart). Qaraldi: 16-mart 2015-yil.[sayt ishlamaydi]
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Naxchıvon ensiklopediyası. Boku, Elm, 2002. 138-b.
  26. ↑ 26,0 26,1 Naxchıvon ensiklopediyası. Boku, Elm, 2002. 139-b.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 Naxchıvon ensiklopediyası. Boku, Elm, 2002. 140-b.
  28. ↑ 28,0 28,1 „Umummilliy lider Aliyev Haydar Alirzo oʻgʻli“ (az). az:President.az saytı. president.az. 6-fevral 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 9-mart 2015-yil.(Wayback Machine saytida 6-fevral 2015-yil sanasida arxivlangan)
  29. ↑ 29,0 29,1 „OZARBAYJON XALQINING UMUMMILLIY LIDERI HAYDAR ALIRZO OʻGʻLI ALIYEV HAYOTI VA FAOLIYATINING XRONOLOGIYASI 1993-2003“ (az). Prezident Kutubxonasi saytı. preslib.az. Qaraldi: 9-mart 2015-yil.
  30. ↑ 30,0 30,1 „HAYDAR ALIYEV“ (az). Haydar Aliyev Markazi saytı. heydaraliyevcenter.az. Qaraldi: 6-fevral 2015-yil.
  31. ↑ 31,0 31,1 „"Ozarbayjon maxsus xizmat organlarining rahbarlari. Aliyev Haydar Alirzo oʻgʻli: 1967-iyun - 1969-iyul“ (az). Ozarbayjon Respublikasi Milliy Xavfsizlik Vazirligi saytı. mns.gov.az. 29-mart 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-mart 2015-yil. (Wayback Machine saytida 29-mart 2015-yil sanasida arxivlangan)
  32. ↑ 32,0 32,1 „OZARBAYJON XALQINING UMUMMILLIY LIDERI HAYDAR ALIRZO OʻGʻLI ALIYEV HAYOTI VA FAOLIYATINING XRONOLOGIYASI 1923-1969“ (az). Prezident Kutubxonasi saytı. preslib.az. Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  33. ↑ 33,0 33,1 Arkhivnyye dokumenty, otrazhayushchiye politicheskuyu deyatel’nostʼ Geydara Aliyeva, Dokument 13. — v kn. Irada Guseynova. Geydar Aliyev — ot politicheskogo rukovoditelya k obshchenatsional’nomu lideru. Baku, „Takhsil“, 2005.
  34. ↑ 34,0 34,1 Haydar Aliyev. Mukofotlar. Boku-2004. 10-b.
  35. ↑ 35,0 35,1 „2. Ozarbayjon rahbari (1969—1982), 5-b.“ (az). Prezident Kutubxonasi saytı. preslib.az. Qaraldi: 26-fevral 2015-yil.
  36. ↑ 36,0 36,1 Irada Guseynova. Geydar Aliyev — ot politicheskogo rukovoditelya k obshchenatsional’nomu lideru. Baku, „Takhsil“, 2005. str. 67.
  37. ↑ 37,0 37,1 Predstavleniye k prisvoyeniyu voinskogo zvaniya general-mayora (SSSR Ministrlar Soveti huzuridagi Davlat Xavfsizlik Komitetining 1967-yil 30-oktabrdagi 136-sonli maxfiy buyrugʻi.) — OR MXX muzeyi materiallari.
  38. ↑ 38,0 38,1 Irada Guseynova. Geydar Aliyev — ot politicheskogo rukovoditelya k obshchenatsional’nomu lideru. Baku, „Takhsil“, 2005. str. 67-68.
  39. ↑ 39,0 39,1 „Medal' "100 let so dnya rozhdeniya Georgiya Dimitrova"“ (ruscha). faleristu.ru. 18-oktabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-fevral 2015-yil. (Wayback Machine saytida 18-oktabr 2015-yil sanasida arxivlangan)
  40. ↑ 40,0 40,1 „Orden «Georgiy Dimitrov»“ (ruscha). ru.wikipedia.org. Qaraldi: 22-fevral 2015-yil.
  41. ↑ 41,0 41,1 „OZARBAYJON XALQINING UMUMMILLIY LIDERI HAYDAR ALIRZO OʻGʻLI ALIYEV HAYOTI VA FAOLIYATINING XRONOLOGIYASI 1983-1990“ (az). Prezident Kutubxonasi saytı. preslib.az. Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  42. ↑ 42,0 42,1 Arkhivnyye dokumenty, otrazhayushchiye politicheskuyu deyatel’nostʼ Geydara Aliyeva, Dokument 19. — v kn. Irada Guseynova. Geydar Aliyev — ot politicheskogo rukovoditelya k obshchenatsional’nomu lideru. Baku, „Takhsil“, 2005.
  43. ↑ 43,0 43,1 „Tbilisi Davlat Universitetining Faxriy doktori diplomining topshirilishi marosimida Ozarbayjon Ruspublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning chiqishi – 1996-yil 9-mart“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  44. ↑ 44,0 44,1 „"Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyevga Kiyev shahrining Faxriy mehmoni diplomi va shahar ramziy kalitining topshirilishi marosimidagi chiqish - Kiyev Shahar idorasi, 1997-yil 25-mart“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  45. ↑ 45,0 45,1 „"Anqara tadbirkor ayollar uyushmasi yilning umumbashariy kishilarini aniqladi“ (turkcha). az:PorttaKal.com saytı. porttakal.com (1998-yil 26-noyabr). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.[sayt ishlamaydi]
  46. ↑ 46,0 46,1 Aslan Aslanov, Turol Rzaev, AzərTAc ning maxsus muxbirlari.. Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaga amaliy safari (az). Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (2002-yil 28-iyun). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  47. ↑ 47,0 47,1 „Turkiyaning Adirna shahri hokimi Hamdi Sadafchi va Adirnaning tarixiy Qirqpinor rahbari Husayn Shoin bilan uchrashuvdagi chiqishi“ (az). Prezident Kutubxonasi saytı. preslib.az. Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  48. ↑ 48,0 48,1 „Ozarbayjon Ruspublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaning Qars shahar hokimligi, Turk Sanoatchilar va tadbirkorlar vaqfining (TVCUAB) 1997-yilning Inson huquqlari va "Yilning davlat kishisi" mukofotlarining topshirilishi marosimidagi chiqishi - Istanbul, "Ceylan interkontinental" oteli, 1998-yil 14-fevral“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  49. ↑ 49,0 49,1 „Ozarbayjon Ruspublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaning Qars shahar hokimligi, Turk Sanoatchilar va tadbirkorlar vaqfining (TVCUAB) 1997-yilning Inson huquqlari va "Yilning davlat kishisi" mukofotlarining topshirilishi marosimidagi chiqishi - Istanbul, "Ceylan interkontinental" oteli, 1998-yil 14-fevral“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  50. ↑ 50,0 50,1 Aslan Aslanov, Turol Rzaev, AzərTAc ning maxsus muxbirlari.. Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaga amaliy safari (az). Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (2002-yil 28-iyun). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  51. ↑ 51,0 51,1 Turk dunyosi Yozuvchilar va Sanʼatkorlar Vaqfi
  52. ↑ 52,0 52,1 "Turk Dunyosi Xizmat Ordeni"
  53. ↑ 53,0 53,1 AzərTAc.. Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev TÜRKSAV ning "Turk dunyosiga xizmat" mukofotiga loyiq koʻrildi (az). Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (1998-yil 27-yanvar). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  54. ↑ 54,0 54,1 Aslan Aslanov, Turol Rzaev, AzərTAc ning maxsus muxbirlari.. Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaga amaliy safari (az). Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (2002-yil 28-iyun). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  55. ↑ 55,0 55,1 AzərTAc.. Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev Saratovda yashaydigan yurtdoshlarimizni qabul qildi (az). Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (1998-yil 14-may). Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  56. ↑ 56,0 56,1 56,2 56,3 56,4 56,5 AzərTAc.. Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyevga Turkiyaning eng yuksak uch mukofoti topshirildi (az). Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (1998-yil 6-sentyabr). Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  57. ↑ 57,0 57,1 Ugʻur QOYON. „Pishgan sutning tugashi“ (turkcha) (2000-yil 8-dekabr). 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  58. ↑ 58,0 58,1 AzərTAc.. Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev Turkiyaning eng nufuzli va mashhur “Siyosat” jurnalining “Yilning davlat arbobi mukofoti”ga loyiq koʻrildi (az). Xalq gazetasi saytı. xalqqazeti.com (2003-yil 25-mart). Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  59. ↑ 59,0 59,1 AzərTAc.. Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev – XX asrning ajoyib arbobi (az). Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (1999-yil 22-yanvar). Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  60. ↑ 60,0 60,1 „"Ruh" Jurnalistlari Mudofaa Qoʻmitasi tomonidan “Jurnalistlar doʻsti” mukofoti topshirilishi marosimida Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev nutqi - "Hayot Rejensi-Naxchivon mehmonxonasi” 2002-yil 22-mart“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  61. ↑ 61,0 61,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning “Sivilizatsiyalar dialogi” Xalqaro Andrey Pervozvanniy mukofotining topshirilishi marosimidagi nutqi – Sankt-Peterburg, 2002-yil 9-iyun“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  62. ↑ 62,0 62,1 Masut Chevilkalp. „STV Aliyevni mukofotladi“ (az). Zamon gazetasi saytı. zaman.com.tr (2002-yil 16-oktyabr). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  63. ↑ 63,0 63,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Ozarbayjon Respublikasining Prezidentiga Moskva Davlat Huquq Akademiyasining Faxriy doktori nomi berilishi marosimidagi chiqishi - 1997-yil 29-mart“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  64. ↑ 64,0 64,1 „Ozarbayjon Prezidentiga "9 Sentyabr" Universitetining Faxriy doktori nomi berilishi marosimida Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning nutqi – İzmir, 1997-yil 7-may“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  65. ↑ 65,0 65,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning “Fotih” Universitetining Faxriy doktori nomi berilishi marosimidagi nutqi – Istanbul,1997-yil 8-may“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  66. ↑ 66,0 66,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Qozogʻiston Respublikasiga rasmiy safari” (1997-yil 10-11-iyun)“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  67. ↑ 67,0 67,1 „Ozarbayjon – Oʻzbekiston munosabatlari“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  68. ↑ 68,0 68,1 „Turkiya Jumhuriyati Davlat Nishoni“ (turkcha). tr.wikipedia.org. Qaraldi: 10-fevral 2015-yil.
  69. ↑ 69,0 69,1 Aslan Aslanov, AzərTAc ning maxsus muxbiri.. Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaga rasmiy safari (az). Xalq gazetasi saytı. xalqqazeti.com (1997-yil 6-may). Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  70. ↑ 70,0 70,1 „Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyevning Ukrainaning Oliy Mukofoti – Yaroslav Mudriy ordeni topshirilishi marosimidagi nutqi – Kiyev, Mariya Saroyi, 1997-yil 24-mart“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  71. ↑ 71,0 71,1 Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev Turkiyadagi Arzurum Universitetining Faxriy doktori nomiga loyiq koʻrildi (az). Ozarbajon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (1998-yil 3-may). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  72. ↑ 72,0 72,1 „Isparta Universitetining Faxriy doktori nomi berilishiga bagʻishlangan tantanali marosimda Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyevning nutqi - 1999-yil 28-noyabr“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  73. ↑ 73,0 73,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Xalqaro Kadr Akademiyasining rahbariyati bilan uchrashuvidagi suhbati – Prezident saroyi, 1998-yil 14-dekabr“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 22-fevral 2015-yil.
  74. ↑ 74,0 74,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaga safari paytida Anqara universitetidagi nutqi - 2001-yil 16-mart“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  75. ↑ 75,0 75,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Ukraina Mudofaa Vaziri, armiya generali Aleksandr Kuzmuk va “Oltin taqdir” Xalqaro Yaqqol Mashhurlik Reytingi Bosh direktorligining raisi Dmitriy Akimov bilan uchrashuvidagi suhbati – Prezident saroyi, 2001-yil 18-may“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 22-fevral 2015-yil.
  76. ↑ 76,0 76,1 Dinning eng birinchi maqsadi – kishilar oʻrtasida tinch-totuvlik yaratmoqdir (az). Respublika gazetasi saytı. respublica-news.az (2001-yil 30-may). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  77. ↑ 77,0 77,1 „Respublika jamoatchilik vakillari bilan uchrashuv va Gruziya Oliy Mukofoti – “Oltin Runo” ordeni topshirilishi marosimida Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning kirish soʻzi va yakuniy nutqi - 2001yil 29-sentabr“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 10-fevral 2015-yil.
  78. ↑ 78,0 78,1 „Umummilliy lider Aliyev Haydar Alirzo oʻgʻli“ (az). az:President.az saytı. president.az. 6-fevral 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-mart 2015-yil.(Wayback Machine saytida 6-fevral 2015-yil sanasida arxivlangan)
  79. ↑ 79,0 79,1 Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev AQSH Linkoln Universitetining Faxriy doktori nomiga loyiq koʻrildi (az). Xalq gazetasi saytı. xalqqazeti.com (2003-yil 15-aprel). Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  80. ↑ 80,0 80,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Kiyev viloyat ma’muriyatining raisi Anatoliy Zasuxan boshchiligidagi vakillar hay’ati bilan uchrashuvidagi suhbatidan – 2003-yil 27-iyun“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 23-fevral 2015-yil.
  81. ↑ 81,0 81,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning erkin kurash boʻyicha 45-Yevropa chempionati faxriy mehmonlari bilan uchrashuvi – Prezident saroyi, 2002-yil 3-may“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 22-fevral 2015-yil.
  82. ↑ 82,0 82,1 Aslan ASLANOV, Turol RZAEV, AzərTAc ning maxsus muxbirlari.. Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaga amaliy safari (az). Ozarbayjon gazetasi saytı. azerbaijan-news.az (2002-yil 28-iyun). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  83. ↑ 83,0 83,1 Jak SHIRAK, Fransiya Respublikasining Prezidenti.. Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti zoti oliylari janob Haydar Aliyevga (az). Respublika gazetasi saytı. respublica-news.az (2003-yil 10-may). Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  84. ↑ 84,0 84,1 Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti matbuot xizmatining ma’lumoti (az). Respublika gazetasi saytı. respublica-news.az (2003-yil 11-may). Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  85. ↑ 85,0 85,1 AzərTAc.. Ozarbayjon Prezidenti Lev Tolstoy nomidagi xalqaro oltin medal bilan mukofotlandi (az). Xalq gazetasi saytı. xalqqazeti.com (2003-yil 16-may). Qaraldi: 1-mart 2015-yil.
  86. ↑ 86,0 86,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Kiyev viloyat ma’muriyatining raisi Anatoliy Zasuxan boshchiligidagi vakillar hay’ati bilan uchrashuvidagi suhbatidan - 2003-yil 27-iyun“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 22-fevral 2015-yil.
  87. ↑ 87,0 87,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiya Jumhuriyatiga birinchi rasmiy safari” (1994-yil 8 – 11-fevral)“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 26-fevral 2015-yil.
  88. ↑ 88,0 88,1 „Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Moskva Davlat Universitetining Faxriy doktori diplomining topshirilishi marosimidagi nutqi - 2002-yil 25-yanvar“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 26-fevral 2015-yil.
  89. ↑ 89,0 89,1 „"Ozarbayjon Respublikasining Prezidenti Haydar Aliyevning Turkiyaning “Nargiz TV” televideniyesining 1997-yil uchun “Dunyo yil kishisi” mukofotining topshirilishi marosimidagi nutqi – Istanbul, Lutfiy Qirdor nomidagi xalqaro konferensiya va koʻrgazma saloni, 1998-yil 13-fevral“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 10-fevral 2015-yil.
  90. ↑ 90,0 90,1 „ANS shirkatlar guruhi va Chingiz Mustafoyev nomidagi fond ta’sis etgan “2002-yil kishisi” mukofoti va diplomining topshirilishi marosimida Ozarbayjon Prezidenti Haydar Aliyev nutqi - 2003-yil 11-yanvar“ (az). Haydar Aliyev Merosini Oʻrganish Markazi saytı. aliyevheritage.org. Qaraldi: 2-mart 2015-yil.
  91. ↑ 91,0 91,1 „Shayxulislom Ordeni“ (az). Qofqoz Musulmonlar Idorasi saytı. qafqazislam.com. 1-iyul 2014-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-fevral 2015-yil. (Wayback Machine saytida 1-iyul 2014-yil sanasida arxivlangan)
  92. ↑ „Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin və Özbəkistan Prezidenti Şavkat Mirziyoyevin görüşü olub“ (az). https://web.archive.org/save/https://vergiler.az/news/official/4796.html. vergiler.az. Qaraldi: 1-may 2020-yil.
  93. ↑ Heydər Əliyevin Kreml günləri
  94. ↑ Гейдар Алирза оглу Алиев
  95. ↑ История Карабаха
  96. ↑ „Раззаков: народная память о Рашидове жива, и она самая благодарная“. https://uz.sputniknews.ru/analytics/20171102/6731428/Razzakov-Rashidov.html. uz.sputniknews.ru. Qaraldi: 1-may 2020-yil.
  97. ↑ 97,0 97,1 Официальный сайт Президента Азербайджанской Республики. „Встреча Президента Азербайджана Ильхама Алиева и Президента Узбекистана Шавката Мирзиеева“. https://web.archive.org/save/https://ru.president.az/articles/34426. Qaraldi: 1-may 2020-yil.
  98. ↑ 98,0 98,1 98,2 Азербайджано-узбекские отношения
  99. ↑ "HEYDAR ALIYEV HERITAGE" INTERNATIONAL ONLINE LIBRARY. „Özbəkistan prezidenti adından Azərbaycan prezidentinin şərəfinə təşkil edilmiş rəsmi qəbulda Heydər Əliyevin nitqi“ (az). https://web.archive.org/save/https://lib.aliyevheritage.org/az/7629872.html. lib.aliyevheritage.org. Qaraldi: 1-may 2020-yil.
  100. ↑ http://azculture.uz/bizim-dostlug.php?link=edebi-elaqeler
  101. ↑ Ответы Президента Азербайджанской Республики Гейдара Алиева на ‎вопросы представителей средств массовой информации в аэропорту Бина до ‎отбытия в город Ялту для участия в 60-летнем юбилее Президента Украины ‎Леонида Кучмы - 9 августа 1998 года ‎
  102. ↑ ULU ÖNDƏR HEYDƏR ƏLİYEV VƏ ÖZBƏKİSTAN
  103. ↑ 103,0 103,1 Naxchıvon ensiklopediyası. Boku, Elm, 2002. 141-b.
  104. ↑ 104,0 104,1 „Umar Eldorov“ (az). az.wikipedia.org. Qaraldi: 10-fevral 2015-yil.
  105. ↑ 105,0 105,1 „MISRNING GʻOLIBIYA VILOYATI QANATIR SHAHRIDA UMUMMILLIY LIDER HAYDAR ALIYEV OBIDASI VA OZARBAYJON – MISR DOʻSTLIK XIYOBONINING OCHILISHI BOʻLIB OʻTDI“ (az). az:AzərTAc saytı. azertag.az (2008-yil 7-fevral). Qaraldi: 10-fevral 2015-yil.
  106. ↑ 106,0 106,1 „ISTANBULNING SARIYER TUMANIDA UMUMMILLIY LIDER HAYDAR ALIYEV OBIDASINING OCHILISHI“ (az). az:AzərTAc saytı. azertag.az (2006-yil 12-iyul). Qaraldi: 10-fevral 2015-yil.
  107. ↑ 107,0 107,1 „Ozarbayjon Prezidenti Ilhom Aliyev Belgradda Toshmaydon xiyobonining ochilish marosimida ishtirok etdi“ (az). az:President.az saytı. president.az (2011-yil 8-iyun). Qaraldi: 10-fevral 2015-yil.
  108. ↑ 108,0 108,1 „Haydar Aliyev“ ordenini taʼsis etish haqida OZARBAYJON RESPUBLIKASINING QONUNI (PDF), 5-mart 2016-yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: 2-mart 2017-yil{{citation}}: CS1 maint: date format () 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Haydar_Aliyev&oldid=4847567" dan olindi