Amerika fojiasi

Amerika fojiasi

Asl nomi	An American Tragedy
Muallif(lar)	Teodor Drayzer
Janr(lar)i	roman
Nashr etilgan sanasi	17-dekabr 1925
Nashriyot	Horace Liveright
Oʻzbek tilida nashr etilgan sanasi	2018

"Amerika fojiasi" (inglizcha: An American Tragedy)— amerikalik yozuvchi Teodor Drayzerning 1925-yil 17-noyabrda nashr etilgan romani.

Fayl:330px-An American Tragedy Theodore Dreiser dust jacket.jpeg

Amerika fojeasi asarining 1926-yilda chop etilgan original versiyasi

Syujet Chester Gillettening 1906-yilda oʻz sevgilisi Greys Braunni oʻldirishi va shunga oʻxshash hodisa boʻlgan Karlayl Xarris va Klarens Richesonning ishi asosida qurilgan. Roman chiqqandan soʻng, kitobxonlar orasida katta muvaffaqiyat ega boʻldi. Romanning nashriyotchisi Horace Livewright 1926-yilda asarning teatrlashtirilgan versiyasini yaratdi.

Syujeti

Voqealar Kanzas Siti shahrida boshlanadi. Klayd Griffits oʻz farzandlarini qatʼiy diniy eʼtiqodda tarbiyalaydigan koʻcha voizlarining oʻgʻlidir. Ota-onalar bir joydan ikkinchi joyga koʻchib ketishardi va Klayd qunt bilan bilim egallamaydi. Biroq, Klayd yoshligidan faqat qashshoqlik va zerikarli mavjudotning achchiqligi hukm suradigan dunyodan chiqib olishni orzu qiladi. Klayd hashamatli mehmonxonaga xizmatchi boʻlib ishga kiradi, u yerda yangi doʻstlari uni spirtli ichimliklar va fohishalar oldiga borishni oʻrgatishadi. Klayd badavlat mehmonlarning hayotini kuzatadi va uning goʻzal va boy hayotga intilishi kuchayadi.

Klayd yosh sotuvchi Hortense Briggsni yaxshi koʻradi, ammo ehtiyotkor Hortense uning burnidan ip oʻtkazib oladi va bu munosabatlardan oʻzining gʻarazli maqsadlarida foydalanadi. Klayd hayotidagi kutilmagan burilish uni oʻzining tinch hayotini unutishga majbur qiladi. Doʻstlari bilan sayohat paytida Klayd haydovchisi boʻlgan mashina bolani urib yuboradi va bola vafot etadi. Klayd Kanzas-Sitidan qochishga va politsiyadan qochib ketishga majbur boʻladi.

Chikagoda u Klaydlar oilasi bilan uzoq vaqt aloqada boʻlmagan boy amakisi, yoqalar ishlab chiqaruvchi fabrika egasi Samuel Griffitsni uchratadi. Amaki jiyani uchun zavodda ish taklif qiladi. Klayd amakisi yashaydigan Nyu-Yorkdagi Likurg shahriga koʻchib oʻtadi. Koʻp oʻtmay, zavodda Klayd qarindoshi sifatida shtamplash boʻlimining boshligʻi etib tayinlanadi, u yerda Klayd korxona xodimi Roberta Alden bilan tanishadi. Ular oʻrtasida sevgi munosabatlari paydo boʻla boshlaydi. Qattiq tartib-qoidalar asosida tarbiyalangan Roberta Klayd bilan munosabatda boʻlishdan bosh tortganiga qaramay, u qatʼiyat bilan davom etadi va qiz yigitning eʼtiborini va feʼl-atvorini yoʻqotishdan qoʻrqib, uning sevgilisi boʻlishga qaror qiladi.

Fayl:Amerika f.jpg

Amerika fojiasi 2-jild

Bu ish Klaydni jamiyatda muhim mavqega ega boʻlgan boshqa mahalliy ishlab chiqaruvchining qizi 17 yoshli Sondra Finchli bilan munosabat oʻrnatishga olib boradi. Sondra uni mahalliy „oltin yoshlar“ davrasi bilan tanishtiradi. Uning ishqibozligi muhabbatga aylanadi va Sondra ijtimoiy mavqei farqiga va hali balogʻat yoshiga yetmaganiga qaramay, turmush qurish haqida oʻylab qoladi.

Kutilmaganda, Roberta Alden homiladorligi haqida xabar qiladi, Klayd uni yashirin abort qilishga koʻndirishga harakat qiladi. Biroq, u shifokorlarga rad javobini beradi. Roberta ikkilanib turgan Klaydga unga uylanishiga vaʼda berishiga erishadi, aks holda ishni boshqa yoʻl bilan oshkora qilish bilan tahdid qiladi. Ayni paytda, Klayd Likurgning yuqori jamiyatida yaxshi qabul qilinadi va Sondra shu yigit bilan nikoh tugunini bogʻlash qarorida mustahkamlanadi.

Gazetadan Klayd Massachusets shtatidagi koʻllardan birida fojia sodir boʻlganini bilib oladi: qayiqda erkak va yosh qiz agʻdarilib ketgan; qizning jasadi topilgan, lekin hamrohining jasadi topilmaydi. Klayd shu yoʻl bilan Robertadan qutulish mumkin degan fikrga keladi. Yigit oʻzini taʼqib qilayotgan jinoyatni sodir etish fikrini xayolidan haydab chiqarishga harakat qiladi, lekin oxir-oqibat u homilador qizning oʻldirilishi uning boylik, hashamat va Sondra bilan baxtli nikohga erishish yoʻlida turgan toʻsiqni yengishning yagona yoʻli ekanligini tushunib yetadi. Klayd jinoyat sodir etishning toʻliq rejasini puxta ishlab chiqadi, shundan soʻng u Robertani qayiq minishga taklif qiladi. Ular birgalikda Klayd ijaraga olgan qayiqda kimsasiz ko‘lga otlanadilar. Biroq, Klayd oʻz rejasini amalga oshirishi kerak boʻlgan paytda tushkunlikka tushib qoladi va qizni oʻldira olmaydi. Roberta Klaydning yoniga o‘tirishni xohlab qoladi, lekin qayiqda o‘rnidan tursa, qayiq ag‘darilib, muvozanatini yo‘qotadi. Klayd qoʻlidagi kamera bilan Robertani uradi, lekin keyin u buni qasddan qildimi yoki yoʻqmi, degan savolga aniq javob bera olmay qoladi. Klayd ham, Roberta ham suvga tushib ketishganda yigit qizga yordam berishga shoshilmaydi va u choʻkib ketadi. Klayd mazkur oʻlimni baxtsiz hodisa sifatida yashirib, jinoyat joyini tark etadi.

Robertaning oʻldirilishidan soʻng Klayd yuqori jamiyatdagi yoshlar bilan birga dam olayotgan Sondraning oldiga koʻlga otlanadi. Bu vaqtda politsiya Roberta va Klayd oʻrtasidagi yozishmalarni aniqlaydi va uning iziga tushadi. Qotil yangi doʻstlarining koʻz oʻngida hibsga olinadi. Semyuel Griffits jiyaniga yordam berishga qaror qiladi va u uchun tajribali advokatlarni yollaydi, lekin Klaydni oqlay olishmaydi. Sudyalar hay’ati Klaydni oʻlimga hukm qiladi, apellyatsiya rad etildi. Tergov va sud jarayonida Klayd Sondra Finchlidan imzosiz xayrlashuv xatini oladi va u yolgʻiz qolganini va uning aybsizligiga hech kim ishonmasligini tushunadi. Biroq, Klaydning oʻzi eng soʻngigacha Robertani haqiqatan ham oʻzi oʻldirganmi yoki yoʻqligini aniqlay olmadi.

U elektr stulda qatl qilinadi.

Ekranlashtirish va moslashtirish

Paramount Pictures kinokompaniyasi film huquqini Drayzerdan 100 000 dollarga sotib oladi va ssenariyni Sergey Eyzenshteynga buyurtma qiladi. Biroq keyinchalik Gollivudda rejissyorga qarshi boshlangan antisovet harakatlari tufayli studiya Eyzenshteyn ssenariysidan voz kechadi. Bundan tashqari, studiya rahbari Jessi Laski uning ssenariysini shunchalik depressiv sifatida baholaydiki, natijada shartnomani bekor qiladi va Eyzenshteynning Moskvaga qaytishi uchun pul toʻlaydi. „Hollywood Technical Director’s Institute“ tashkiloti rahbari Frenk Pis (Frank Pease) shartnomaning imzolanishini AQShda kommunistik tashviqot olib borish imkoniyati sifatida baholaydi . Yangi ssenariyni amerikalik yozuvchi S.Xoffenshteyn yozadi, filmni rejissyori Jozef fon Shternberg suratga oladi. 1931-yilda film chiqqanidan so‘ng, Eyzenshteynning asl ssenariysi yoqqan Drayzer Paramount kompaniyasiga qarshi muvaffaqiyatsiz tarzda sudga murojaat qiladi. Uning fikricha, kinostudiya romanning maʼnosini buzgan edi .

1951-yilda rejissyor Jorj Stivens „Quyosh ostidagi joy“ filmini suratga oldi. Klayd Griffits rolini Montgomeri Klift, Sondra Finchlini Elizabet Teylor ijro etgan. Film 6 ta „Oskar“ (shu jumladan, eng yaxshi rejissyor), „Oltin globus“ mukofoti va boshqa bir qancha milliy kino mukofotlarini qoʻlga kiritgan. 1981-yilda Litva kinostudiyasi roman asosida 4 epizodli film namoyish etadi (bosh rollarda Regimantas Adomaitis, Gediminas Storpirshtis, Anna Aleksaxina va boshqalar). 1927-yilda F. V. Murnauning syujeti „Amerika fojiasi“ syujetiga oʻxshab ketadigan „Quyosh chiqishi“ nomli film ekran yuzani koʻradi, ammo rejissyorning oʻzi buni rad etgan .

2005-yil 2-dekabrda Metropolitan operasida kitobga asoslangan opera premyerasi boʻlib oʻtdi. Bastakor Tobias Piker, libretto muallifi esa Gen Shear edi.

2008- yilda rejissyor Leonid Mazor „Boʻlmagan hayot“ (Jizn, kotoroy ne bilo) serialini suratga oldi, unda roman voqealari 2000-yillar oxirida Rossiyaga koʻchirilgandi.

Adabiyot

• Baturin S. S. Drayzer. — M. : Molodaya gvardiya, 1975. — 335 s. — (Jizn zamechatelnix lyudey; vip. 12 (549)).
• Zasurskiy Ya. N. Teodor Drayzer. — M. : Izdatelstvo MGU, 1957. — 319 s.
• Mendelson M. O. „Amerikanskaya tragediya“ Teodora Drayzera. — M. : Xudojestvennaya literatura, 1971. — 103 s.
• Shpakova A. P. Amerikanskaya deystvitelnost v izobrajenii Teodora Drayzera : (Roman „Amerikanskaya tragediya“). — M., 1959. — 51 s. — (Znanie v massi / Obщestvo po rasprostraneniyu politicheskix i nauchnix znaniy RSFSR).
• Matthiessen F. Theodore Dreiser. — N. Y., 1969.
• Swanberg W. Dreiser. — N. Y., 1965.

Havolalar

• Jude Davies, King Alfred kolleji. Amerika fojiasi. Adabiy ensiklopediya.^(ingl.) (inglizcha) )
• Amerika fojiasi: oʻquv qoʻllanma^(ingl.) )
• Teodor Drayzer: Amerika fojiasi. Amerika kutubxonasi^(ingl.) )