Kontent qismiga oʻtish

Ariana Afghan Airlines

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Ariana Afghan Airlines
هواپیمایی آریانا
د آريانا افغان هوايي شرکت
IATA ICAO Identifikatori
FG AFG ARIANA
Tashkil topgan 27-yanvar, 1955-yil(1955-01-27)
Havo tuguni Kobul aeroporti
Qoʻshimcha havo tuguni Qandahor xalqaro aeroporti
Tez uchish dasturlari Reward Club[1]
Park hududi 4
Parvoz yoʻnalishlari 13
Egasi Pashtany Bank
Bosh qarorgohi Kobul, Afgʻoniston
Muhim shaxslar
Sayti flyariana.com

Ariana Afghan Airlines Co. Ltd. (pushtucha: د آريانا افغان هوايي شرکت; dariycha: هواپیمایی آریانا), qisqacha Ariana nomi bilan ham tanilgan, Afgʻonistonning flagman aviatashuvchisi va eng yirik aviakompaniyasidir. 1955-yilda tashkil etilgan Ariana mamlakatdagi eng qadimgi aviakompaniya boʻlib, davlatga tegishli[3]. Kompaniyaning asosiy bazasi Kobul xalqaro aeroportida joylashgan boʻlib, u ichki reyslar va Birlashgan Arab Amirliklari, Hindiston, Pokiston, Rossiya, Saudiya Arabistoni, Turkiya va Xitoydagi yoʻnalishlarda xalqaro aloqalarni amalga oshiradi. Aviatashuvchining bosh qarorgohi Kobulning Shari-Nav tumanida joylashgan[4][5]. Ariana Afghan Airlines 2006-yil oktyabr holatiga koʻra, Yevropa Ittifoqida taqiqlangan aviatashuvchilar roʻyxatiga kiritilgan.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dastlabki yillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ariananing 10 yilligi munosabati bilan chiqarilgan 1965-yilgi afgʻon pochta markasi. Logotipda afgʻon qaldirgʻochi va qimmatbaho lojuvard toshlarini ifodalovchi koʻk maydon tasvirlangan; U shaxsan Afgʻonistonning oʻsha paytdagi qiroli Zohirshoh tomonidan ishlab chiqilgan[6].

Aviakompaniya 1955-yil 27-yanvarda tashkil etilgan. Dastlab 49% ulushga ega boʻlgan Indamer Co. Ltd. koʻmagida Aryana Airlines sifatida tashkil etilgan va qolgan aksiyalarga Afgʻoniston hukumati egalik qilgan. Dastlab Bahrayn, Hindiston, Eron va Livanga parvozlar uchta Duglas DC-3 aviaparki orqali amalga oshirilgan. 1957-yilda Indamerning 49% ulushini olgan Pan American World Airways aviakompaniyaning minoritar aksiyadoriga aylandi. Mahalliy muntazam parvozlar xuddi shu yili boshlandi. 1960-yil apreldan boshlab Kobulni Amritsar, Dehli, Jidda va Karachi bilan, shuningdek, Afgʻoniston ichidagi baʼzi nuqtalar bilan bogʻlash uchun uchta DC-3 aviaparkidan foydalanilgan, bitta DC-4 esa „Marko Polo“ deb Kobul–Qandahor–Tehron–Damashq–Bayrut–Anqara–Praga–Frankfurt yoʻnalishida uchgan. 1960-yillarning boshlarida $1 100 000 (2022-yilgi ekvivalent boʻyicha $11 mln) miqdoridagi AQShning Afgʻonistonga koʻrsatgan yordami kompaniyani kapitalizatsiyasi uchun ishlatilgan.

1970-yilning martiga kelib aviakompaniyaning 650 nafar xodimi bor edi. Bu vaqtda aviaparkda bitta Boeing 727-100C, bitta CV-440, bitta DC-3 va ikkita Duglas DC-6 samolyotlari bor edi, ular Yaqin Sharq, Hindiston, Pokiston, SSSR va Istanbul, Frankfurt va Londonga xizmat koʻrsatuvchi yoʻnalishlarda ishlagan[7]. Keyinchalik mahalliy reyslarni 1967-yilda hukumat tomonidan shu maqsadda tashkil etilgan Bakhar Alwatana boshqargan.

Ariana Afghan Airlines DC-10-30 samolyoti 1980-yilda Londonning Hitrou aeroportiga yaqinlashganda koʻrindi. Oʻzining butun tarixi davomida aviakompaniya 1980-yillarning oʻrtalarida Sovet qoʻshinlarining Afgʻonistonga bostirib kirishidan keyin sotilgan bitta turdagi samolyotdan foydalandi.

Aviatashuvchining birinchi keng fyuzelyajli samolyoti McDonnell Duglas DC-10-30 1979-yil oktyabr boshida aviaparkka olib kelindi[8]. 1985-yil mart oyida samolyot parki DC-10 va ikkita Boeing 727-100C samolyotlaridan iborat edi[9]. 1980-yillarning oʻrtalarida, Sovet-Afgʻon urushi paytida, aviakompaniya DC-10 samolyotini British Caledonian aviakompaniyasiga sotishga majbur boʻldi, chunki Sovetlar aviatashuvchining oʻrniga Tupolev Tu-154 uchishini xohlashdi. 1985-yil oktyabr oyida, Ariana mamlakatning yangi milliy aviakompaniyasi boʻlgan Bakhtar Afghan Airlines tomonidan qabul qilindi. 1986-yilda Bakhtar ikkita Tupolev Tu-154M ga buyurtma berdi; aviakompaniya 1987-yil aprelda ushbu samolyotlarni qabul qilib oldi. 1988-yil fevral oyida, Bakhtar yana Arianaga birlashtirildi va shu tariqa qisqa va uzoq masofalarga xizmat koʻrsatadigan aviakompaniya yaratildi[manba kerak].

Operatsion inqiroz

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ariana Afghan Airlinesning Tupolev Tu-154M samolyoti, 1992-yil.

1996-yilda Kobulning Tolibon qoʻliga oʻtishi va Afgʻoniston Islom Amirligi eʼlon qilinishi ortidan Tolibon rejimi davrida mamlakat xalqaro sektor tomonidan jiddiy iqtisodiy sanksiyalarga duch keldi. Sanksiyalar, Tolibon hukumatining kompaniya ustidan nazorati va tashuvchining koʻplab xalqaro reyslarini toʻxtatib turishi bilan birga, 1990-yillar davomida kompaniyaning iqtisodiy ahvoliga halokatli taʼsir koʻrsatdi. Aviapark faqat bir nechta An-26,Yak-40 kabi rus va ukrain hamda uchta Boeing 727 samolyotlariga qisqartirildi, ular eng uzoq ichki yoʻnalishlarda ishlatildi. 1996-yil oktyabr oyida Pokiston Karachida vaqtinchalik texnik xizmat koʻrsatish va operatsion bazani taqdim etdi. Xorijdagi aktivlari boʻlmagani uchun 1999-yilga kelib Ariana xalqaro operatsiyalari faqat Dubayga parvozlardan iborat edi; shuningdek, Xitoyning gʻarbiy viloyatlariga cheklangan yuk reyslari davom etdi. Biroq, BMT Xavfsizlik Kengashining 1999-yil noyabrida qabul qilingan 1267-rezolyutsiyasi bilan kiritilgan sanksiyalar aviakompaniyani xorijdagi faoliyatini toʻxtatishga majbur qildi. 2001-yil noyabrda, Ariana toʻliq yerga qoʻndirildi.

Los Angeles Times gazetasiga koʻra:

Tolibonning sharofati bilan Bin Lodin Afgʻonistonning milliy fuqarolik aviakompaniyasi Arianani oʻzlashtirib oldi. AQShning sobiq arboblari va quvgʻindagi afgʻon rasmiylariga koʻra, Ariananing yoʻlovchi va charter reyslari toʻrt yil davomida BAA va Pokiston orqali islomiy jangarilar, qurol-yarogʻ, naqd pul va afyun tashigan. Bin Lodinning "Al-Qoida" terrorchilik tarmog'i a’zolariga soxta Ariana identifikatori taqdim etilgan, bu esa ularga Yaqin Sharqdagi aeroportlariga bemalol kirish imkonini bergan.

Los Angeles Times gazetasi bilan suhbatlashgan odamlarga koʻra, rus qurol-yarogʻ sotuvchisi Viktor Butning kompaniyalari aviakompaniyani boshqarishda yordam bergan[10].

21-asr

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ariana Afghan Airlines Airbus A300B4-200 samolyoti 2004-yilda Dubay xalqaro aeroportiga yaqinlashayotganda koʻrilgan. YA-BAD roʻyxatidan oʻtkazilgan ushbu samolyot 2007-yil mart oyida Istanbul Otaturk aeroportida toʻlib-toshgan epizod natijasida hisobdan chiqarilgan.

Barqaror erkinlik operatsiyasi davomida Tolibon hukumati agʻdarilganidan soʻng, Ariana 2001-yil dekabr oyida oʻz faoliyatini qayta tiklay boshladi. Taxminan bir oy oʻtgach, BMT sanksiyalari nihoyat bekor qilindi va bu aviakompaniyaga xalqaro yoʻnalishlarni qayta tiklashga ruxsat berdi. 2002-yilda Hindiston hukumati aviatashuvchiga uchta sobiq Air India Airbus A300 samolyotini sovgʻa qildi. Ariananing 1999-yildan beri birinchi xalqaro yoʻlovchi reysi 2002-yil yanvar oyida Indira Gandi xalqaro aeroportiga qoʻndi, oʻsha yilning iyun va oktyabr oylarida Pokiston va Germaniyaga yoʻnalishlar ochildi. 2005-yilda Hindiston Afgʻoniston bilan aviatsiya sohasida hamkorlik toʻgʻrisida shartnoma imzoladi, Air India Ariana uchun 50 nafar amaldorni oʻqitish majburiyatini oldi.

2021-yilda Tolibon poytaxt Kobulni egallab olganidan keyin barcha tijoriy reyslar bekor qilindi[11]. Sentyabr oyida ichki reyslar qayta tiklandi[12].

Yevropa Ittifoqi taqiqi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xavfsizlik qoidalari tufayli Ariana 2006-yil mart oyida asosan Yevropa Ittifoqi havo hududiga uchishi taqiqlangan edi, Yevrokomissiya aviatashuvchiga faqat Fransiyada roʻyxatdan oʻtgan Airbus A310 samolyotini aʼzo davlatlarga uchishiga ruxsat berdi; taqiq oʻsha yilning oktyabr oyida butun flotga joriy qilindi. Taqiq 2009-yil oxiri va 2010-yilning mart oylarida eʼlon qilingan roʻyxatning keyingi yangilanishida tasdiqlandi. 2010-yil noyabr oyida, Afgʻonistonda roʻyxatdan oʻtgan barcha samolyotlarning Yevropa Ittifoqi hududida parvozi taqiqlangan. Ariana hali ham 2023-yil iyun holatiga koʻra roʻyxatga kiritilgan[13].

Parvoz manzillari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil iyul holatiga koʻra, Ariana Afghan Airlines beshta mahalliy va Rossiya, Turkiya, Saudiya Arabistoni, BAA, Hindiston va Xitoyga sakkizta xalqaro parvozlarni amalga oshirmoqda, aksar yoʻnalishlar Kobul bilan bogʻlanadi[14].

Aviaparki

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ariana Afghan Airlines Airbus A310-300 samolyoti
Ariana Afghan Airlinesning sobiq Boeing 727-200 Advanced samolyoti
Ariana Afghan Airlinesning sobiq Boeing 737-800 samolyoti

Joriy holati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil iyul holatiga koʻra, Ariana Afghan Airlines aviaparki quyidagi samolyotlardan iborat[15]:

Ariana Afghan Airlines aviaparki
Samolyot Miqdori Buyurtmalar Yoʻlovchilar[manba kerak] Eslatmalar
B E Jami
Airbus A310-300 1 — 12 230 230
Boeing 737-400 2 — 8 134 142
Boeing 737-500 1 — 8 148 156
Jami 4 —

Foydalanishdan olingan samolyotlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ariana oʻzining butun tarixi davomida quyidagi samolyotlardan foydalangan:

 

  • Airbus A300B4
  • Airbus A310-200
  • Airbus A320-200[16]
  • Airbus A321-100
  • Antonov An-12BP
  • Antonov An-12T
  • Antonov An-24
  • Antonov An-24B
  • Antonov An-24RV
  • Antonov An-26
  • Antonov An-26B
  • Boeing 707-120B
  • Boeing 707-320C
  • Boeing 720B
  • Boeing 727-100C[7]
  • Boeing 727-200
  • Boeing 727-200F
  • Boeing 737-300
  • Boeing 737-800
  • Boeing 747-200B
  • Boeing 757-200
  • Convair CV-440
  • Douglas C-47
  • Douglas C-47A
  • Douglas C-54B
  • Douglas C-54G
  • Douglas DC-4
  • Douglas DC-6A
  • McDonnell Douglas DC-10-30[8]
  • Tupolev Tu-134
  • Tupolev Tu-154B
  • Tupolev Tu-154M
  • Yakovlev Yak-40

Baxtsiz hodisalar va falokatlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Aviatsiya xavfsizligi tarmogʻiga koʻra, 2012-yil oktyabr holatida Ariana Afghan Airlines aviakompaniyasi 13 ta hodisada ishtirok etgan 19 ta samolyotni hisobdan chiqardi, ulardan yettitasi halokatli edi. Jabrlanganlar soni 154 kishini tashkil etdi[17]. Quyidagi roʻyxatda kamida bitta inson halokatiga olib kelgan, aviahalokatda ishtirok etgan samolyotning parvozdan olinish darajasida shikastlanishiga olib kelgan yoki ikkalasini ham oʻz ichiga oluvchi aviahalokatlar keltirilgan:

Sana Manzil Samolyot Bort raqami Samolyot koʻrgan zarar Oʻlim holatlari Tavsifi Manbalar
1959-yil 2-noyabr Yunoniston bayrogʻi Gretsiya Douglas C-47A YA-AAD Hisobdan chiqarilgan nomaʼlum nomaʼlum
1959-yil 21-noyabr Livan bayrogʻi Livan Bayrut DC-4 YA-BAG Hisobdan chiqarilgan 24/27 Bayrut xalqaro aeroportidan havoga koʻtarilganidan koʻp oʻtmay, dastlabki koʻtarilish vaqtida qulab tushdi. Samoyot Frankfurt–Bayrut–Tehron–Qandahor–Kobul yoʻnalishidagi 202-reysning ikkinchi bosqichini amalga oshirishi kerak edi.
1969-yil 5-yanvar Birlashgan Qirollik London Boeing 727-100C YA-FAR Hisobdan chiqarilgan 50 London Gatvik aeroportiga yaqinlashayotganda, qiyalik ostidan pastga tushayotgan zich tuman ostida qoʻnishga urinayotganda qulab tushdi. Samolyotda 48 kishi, shuningdek, yerda ikki kishi halok boʻlgan. Samolyot 701-reys sifatida Kobul-Qandahor-Bayrut-Istanbul-Frankfurt-London yoʻnalishi boʻyicha xalqaro yoʻlovchi tashish xizmatini bajarayotgan edi.
1969-yil 15-yanvar Afgʻoniston Kobul Douglas C-47DL YA-BAD Hisobdan chiqarilgan nomaʼlum Yer bilan toʻqnashgan.
1988-yil 10-dekabr Pokiston bayrogʻi Pokiston An-26 nomaʼlum Hisobdan chiqarilgan 25/25 Samolyot Xost-Kobul yoʻlovchi tashish reysini amalga oshirayotganda Pokiston qiruvchilari tomonidan urib tushirilgan.
1989-yil 18-iyun Eron Zobul An-26 YA-BAK Hisobdan chiqarilgan 6/39 Samolyotda rampa eshigi ochilgandan keyin Zabol aeroportiga qoʻnishga urinayotganda tepalikka qulab tushdi. Samolyot ichki muntazam Kobul-Zaranj yoʻlovchi reysini amalga oshirgan.
1992-yil 1-avgust Afgʻoniston bayrogʻi Afgʻoniston Kobul Tu-154M YA-TAP Hisobdan chiqarilgan 0/0 Kobul aeroportida qoʻngan paytda raketa bilan yoʻq qilingan.
1992-yil 28-avgust Afgʻoniston bayrogʻi Afgʻoniston Kobul An-26 YA-BAN Hisobdan chiqarilgan nomaʼlum
1995-yil 11-sentyabr Afgʻoniston bayrogʻi Afgʻoniston Jalolobod An-26B YA-BAO Hisobdan chiqarilgan 3/46 Samolyot ichki muntazam Kobul-Jalolobod yoʻnalishi boʻyicha yoʻlovchi qatnovini tugatayotganda yoqilgʻisi tugab, Jalolobod aeroportiga yaqinlashayotganda qulab tushgan.
1997-yil 29-oktyabr Jalolobod Yak-40 YA-KAE Hisobdan chiqarilgan 1 Jalolobod aeroportiga qoʻnayotganda halokatga uchragan.
1998-yil 19-mart Afgʻoniston Chorosiyob Boeing 727-200 YA-FAZ Hisobdan chiqarilgan 45/45 Yomon ob-havo sharoitida Kobul aeroportiga yaqinlashayotganda togʻli yerga qulab tushdi. U Sharja-Kobul-Qandahor xalqaro muntazam boʻlmagan yoʻlovchi qatnovining soʻnggi bosqichini yakunlayotgan edi. [18]
2001-yil oktyabr Afgʻoniston Kobul An-12B YA-DAA Hisobdan chiqarilgan 0/0 AQSh bombardimon qilish paytida vayron qilingan.
An-12BK YA-DAB Hisobdan chiqarilgan 0/0
An-24 nomaʼlum Hisobdan chiqarilgan 0/0
An-24B YA-DAH Hisobdan chiqarilgan 0/0
An-24RV YA-DAJ Hisobdan chiqarilgan 0/0
Boeing 727-100C YA-FAU Hisobdan chiqarilgan 0/0
Boeing 727-100C YA-FAW Hisobdan chiqarilgan 0/0
2007-yil 23-mart Turkiya Istanbul A300B4-200 YA-BAD Hisobdan chiqarilgan 0 Istanbul Otaturk aeroportiga qoʻnayotganda uchish-qoʻnish yoʻlagini bosib ketdi.
2014-yil 8-may Afgʻoniston Kobul Boeing 737-4Y0 YA-PIB Hisobdan chiqarilgan 0 Kobul aeroportiga qoʻnayotganda uchish-qoʻnish yoʻlagidan chiqib ketdi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Reward Club Card“. Ariana Afghan Airlines. 2012-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 16-aprel.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Board of Management“. Ariana Afghan Airlines. 2022-yil 5-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. 
  3. ↑ De Luce, Dan; Kube, Courtney. „Biden admin relies on Taliban-controlled airline to help Afghans flee Afghanistan“. NBC News (2022-yil 8-iyun). Qaraldi: 2023-yil 17-mart. „the Biden administration indirectly purchases plane tickets in bulk from Ariana Afghan Airlines, the country’s state-owned airline“.
  4. ↑ "Contact Us." (Archive) Ariana Afghan Airlines.
  5. ↑ „Contact Us – Our Offices“. Ariana Afghan Airlines. 2012-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 16-aprel.
  6. ↑ https://www.flyariana.com/Corp/history
  7. ↑ 7,0 7,1 „World airlines 1970 – Ariana Afghan Airlines Co Ltd“. Flight International. 97-jild, № 3184. 26 March 1970. 11 December 2013da asl nusxadan arxivlandi.
  8. ↑ 8,0 8,1 „Air transport“. Flight International. 20 October 1979. 1262-bet. 7 April 2014da asl nusxadan arxivlandi. „Ariana Afghan Airlines took delivery of its first widebodied airliner, a McDonnell Douglas DC-10-30, on October 5.“
  9. ↑ „World airline directory – Ariana Afghan Airlines“. Flight International. 30 March 1985. 55-bet. 11 November 2012da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 18 August 2012.
  10. ↑ „On the Trail of a Man Behind Taliban's Air Fleet“. Los Angeles Times (2002-yil 19-may). 2014-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan.
  11. ↑ Rasheed, Zaheena; Varshalomidze, Tamila; Gadzo, Mersiha. „Kabul airport becomes 'crisis point' as Afghans try to flee“. Al Jazeera (2021-yil 16-avgust). Qaraldi: 2021-yil 16-avgust.
  12. ↑ „Kabul airport reopens to receive aid, domestic flights restart“. Reuters (2021-yil 4-sentyabr). 2021-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  13. ↑ „The EU Air Safety List“. European Commission (2023-yil 7-iyun). 2023-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-iyun.
  14. ↑ „Route Map“. www.flyariana.com. 2023-yil 20-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 31-avgust.
  15. ↑ „Airfleets aviation“. www.airfleets.net. Qaraldi: 2023-yil 16-iyul.
  16. ↑ „Ariana Afghan Airlines - Fleet“. Ariana Afghan Airlines - Fleet. 2014-yil 29-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ „Ariana Afghan Airlines accident record“. Aviation Safety Network. 2012-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 22-oktyabr.
  18. ↑ „Ariana Afghan crash“. Flightglobal. Flight International (1998-yil 1-aprel). 2014-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Ariana_Afghan_Airlines&oldid=4930487" dan olindi