Arpagʻon

Arpagʻon
Biologik klassifikatsiya
Olam:	Oʻsimliklar;
Tip:	Gulli oʻsimliklar;
Sinf:	Bir pallali oʻsimliklar;
Oila:	Bugʻdoydoshlar;
Tur:	Arpagʻon;

Arpagʻon (Eremopyrum) – bugʻdoydoshlar oilasiga mansub bir yillik oʻsimliklar turkumi.

Tasnifi

Arpagʻonning poyasi silliq, tuksiz, boʻyi 4 – 25 sm. Bargining eni 3-4 mm, tukli. Boshogʻi tuxumsimon, uz. 1,5 – 3 sm, eni 0,9 – 2 sm. Boshoqchasi 3 – 5 gulli. Arpagʻon aprel – may oylarida gullab, meva beradi. Asosan, qumloq va mayda toshli togʻ yon bagʻirlarida oʻsadi. Barcha turlar bir yillik oʻsimliklar boʻlib, zich, 2 qirrali, boshoqsimon toʻpgulga ega boʻladi va har bir tugunda 1 tadan boshoqchaga ega^[1]. Biologik xususiyatlariga koʻra, arpagʻon bahori va kuzgi turlarga boʻlinadi. Arpagʻon eng tezpishar donli ekinidir^[2]. Arpagʻon oʻzidan changlanuvchi oʻsimlik, guli yopiq. Juda erta quruq jazirama issiq boshlanmasidan oldin (mayning oxiri – iyun) pishib yetiladi. Arpagʻon zararkunandalari: shved pashshasi, gessen pashshasi, simqurtlar, arrakashlar, koʻkkoʻz va boshqalar. Kasalliklardan eng koʻp zararlaydigani qorakuya, zang kasalligi, unshudring, fuzarioz, bakterioz va boshqalar^[3]. Arpagʻonning ahamyati shundaki oʻsimlik zamonaviy qishloq xoʻjaligida foydalanish uchun xonakilashtirilmagan. Arpagʻon turli xil ekologik va biologik zararlanishlarga bardosh berish qobiliyati tufayli xozirda olimlar uni bugʻdoy bilan chatishtirish ishlarini olib bormoqda^[4]. U oson oʻstiriladigan oʻt boʻlib, unib chiqish tezligi ham yuqori^[5]. U boshqa oʻtlarga nisbatan tez oʻsadi^[6]. Arpagʻoning hosili bugʻdoynikiga qaraganda pastroq boʻlsada, bugʻdoyga nisbatan mazaliroq hisoblanadi^[7].

Tarqalishi

Arpagʻon – asosan Yevroosiyo va Shimoliy Afrika keng tarqalgan^[3]^[8]^[9]^[2]. Eremopyrum triticeum – deb nomlanadigan arpagʻonning bir turi Shimoliy Amerikaning ayrim qismlarida begona oʻt sifatida keng tarqalgan^[10].

Barcha turlar bir yillik oʻsimliklar boʻlib, zich, 2 qirrali, boshoqsimon toʻpgulga ega boʻladi va har bir tugunda 1 tadan boshoqchaga ega^[1].

Shuningdek bu arpagʻon turlari:

Eremopyrum bonaepartis - Jazoir, Marokash, Yaqin Sharq, Arabiston yarim oroli, Markaziy Osiyo, Eron, Pokiston, Shinjon

Eremopyrum distans - Rossiya, Kavkaz, Yaqin Sharq, Arabiston yarim oroli, Markaziy Osiyo, Eron, Pokiston, Shinjon, Moʻgʻuliston

Eremopyrum orientale - Jazoir, Marokash, Tunis, Ruminiya, Ukraina, Qrim, Rossiya, Kavkaz, Yaqin Sharq, Markaziy Osiyo, Eron, Pokiston, Shinjon, Tibet, Moʻgʻulistonda tarqalgan.

Oʻzbekistonda tarqalishi

Oʻzbekistonning barcha viloyatlarida, shuningdek Qoraqalpogʻistonda uchraydi. Arpagʻon – bahorgi eng yaxshi yemxashak oʻsimligi. Uning tarkibida 12 – 14% gacha protein va 24 – 27% kletchatka boʻladi. Arpagʻonni hammaqishloq xoʻjaligi hayvonlari yeydi.

Adabiyotlar

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 „Flora of China Vol. 22 Page 440 旱麦草属 han mai cao shu Eremopyrum (Ledebour) Jaubert & Spach, Ann. Sci. Nat., Bot., sér. 3. 14: 360. 1851“.
↑ ^2,0 ^2,1 Frederiksen, S. 1991. Taxonomic studies in Eremopyron (Poaceae). Nordic J. Bot. 11: 271–285
↑ ^3,0 ^3,1 „Kew World Checklist of Selected Plant Families“.
↑ Zhang J, Liu W, Han H, Song L, Bai L, Gao Z, Zhang Y, Yang X, Li X, Gao A, & Li L (2015). De novo transcriptome sequencing of Agropyron cristatum to identify available gene resources for the enhancement of wheat. Genomics 106(2):129-136.
↑ Plummer, A. P. 1977. Revegetation of disturbed intermountain area sites. Pages 302-339 IN: J. L. Thomas, ed. Reclamation and use of disturbed land in the southwest. The University of Arizona Press. Tucson, Ariz.
↑ Hafenrichter, A. L., J. L. Schwendiman, H. L. Harris, R. S. MacLauchlan, and H. W. Miller. 1968. Grasses and legumes for soil conservation in the Pacific northwest and great basin states. USDA Soil Conservation Service, Agriculture Handbook No. 339.
↑ Moss, E. H. 1983. Flora of Alberta (2nd edition). University of Toronto Press. Toronto, Ont
↑ „Ledebour, Carl Friedrich von. 1829. Flora Altaica 1: 112-114 in Latin“.
↑ „Jaubert, Hippolyte François & Spach, Édouard. 1851. Annales des Sciences Naturelles; Botanique, séries. 3, volume 14, page 360-362 in Latin“.
↑ „Biota of North America Program 2014 county distribution map“.

[:0-1] 1,0 ^1,1 „Flora of China Vol. 22 Page 440 旱麦草属 han mai cao shu Eremopyrum (Ledebour) Jaubert & Spach, Ann. Sci. Nat., Bot., sér. 3. 14: 360. 1851“.

[:1-2] 2,0 ^2,1 Frederiksen, S. 1991. Taxonomic studies in Eremopyron (Poaceae). Nordic J. Bot. 11: 271–285

[:2-3] 3,0 ^3,1 „Kew World Checklist of Selected Plant Families“.

[4] Zhang J, Liu W, Han H, Song L, Bai L, Gao Z, Zhang Y, Yang X, Li X, Gao A, & Li L (2015). De novo transcriptome sequencing of Agropyron cristatum to identify available gene resources for the enhancement of wheat. Genomics 106(2):129-136.

[5] Plummer, A. P. 1977. Revegetation of disturbed intermountain area sites. Pages 302-339 IN: J. L. Thomas, ed. Reclamation and use of disturbed land in the southwest. The University of Arizona Press. Tucson, Ariz.

[6] Hafenrichter, A. L., J. L. Schwendiman, H. L. Harris, R. S. MacLauchlan, and H. W. Miller. 1968. Grasses and legumes for soil conservation in the Pacific northwest and great basin states. USDA Soil Conservation Service, Agriculture Handbook No. 339.

[7] Moss, E. H. 1983. Flora of Alberta (2nd edition). University of Toronto Press. Toronto, Ont

[8] „Ledebour, Carl Friedrich von. 1829. Flora Altaica 1: 112-114 in Latin“.

[9] „Jaubert, Hippolyte François & Spach, Édouard. 1851. Annales des Sciences Naturelles; Botanique, séries. 3, volume 14, page 360-362 in Latin“.

[10] „Biota of North America Program 2014 county distribution map“.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]