Kontent qismiga oʻtish

Bazofillar

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Bazofilning 3D tuzilishi

Bazofillar - oq qon hujayralari (leykotsitlar)ning bir turi. Bazofillar granulotsitlarning eng kam tarqalgan turi boʻlib, ular aylanib yuruvchi oq qon hujayralarining taxminan 0,5% dan 1% gachani tashkil qiladi.[1] Biroq, ular granulotsitlarning hajm jihatdan eng katta turidir. Ular immun reaktsiyasi paytida yalligʻlanish reaksiyalari, shuningdek, oʻtkir va surunkali allergik kasalliklar, jumladan, anafilaksiya, astma, atopik dermatit va pichan isitmasi shakllanishida javobgardir.[2] Bazofillar, shuningdek, immun javoblarini muvofiqlashtiruvchi birikmalar, jumladan, yalligʻlanishni mediatorlari: gistamin va serotonin, qon ivishiga toʻsqinlik qiluvchi geparin[3] (ammo semiz hujayralarga nisbatan kamroq)[4] ishlab chiqaradi. Bir vaqtlar semiz hujayralar qondan oʻzlarining doimiy toʻqimalariga (biriktiruvchi toʻqima) koʻchib oʻtadigan bazofillar deb hisoblangan, ammo hozir ular turli xil hujayralar ekanligi ma'lum.[5] Bazofillar 1879-yilda nemis shifokori Pol Erlix tomonidan topilgan, u bir yil oldin toʻqimalarda mavjud boʻlgan hujayra turini topib, uni mastzellen (hozirgi semiz hujayralari) deb atagan.[6] Erlix oʻzining ishlari uchun 1908-yilda fiziologiya va tibbiyot boʻyicha Nobel mukofotiga sazovor boʻldi. Bazofil nomi leykotsitlarning bazofil, ya'ni rasmda koʻrsatilganidek, ishqor tabiatli boʻyoqlar bilan boʻyalishga moyil boʻlganligidan kelib chiqadi. 

Tuzilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bazofillarning boshqa leykotsitlardan farq qilishi

Bazofillarning hujayra tuzilishi xuddi neytrofil va eozonofillarga oʻxshaydi. Yadrosi ikki yoki uch segmentli, xromatin iplari bilan bogʻlangan. Sitoplazmasi bazofil boʻlib, koʻk rangga boʻyaladi[7]. Sitoplazmada juda ko’p, yirik granulalar boʻlib, yadroni siqib qoʻygan. Granulalar tarkibida gistamin, serotonin, geparin kabi biologik aktiv moddalarini tutadi. Bazofillarda katta sitoplazmatik granulalar mavjud boʻlib, ular boʻyalganida mikroskop ostida hujayra yadrosini yashiradi. Biroq, boʻyalmagan boʻlsa, yadro koʻrinadi va odatda ikkita boʻlakdan iborat[8]. Bazofillar semiz hujayra va boshqa granulotsitlarga tashqi koʻrinishi va funksiyasi jihatidan oʻxshash. Ikkala hujayra turi ham gistaminni saqlaydi, bu kimyoviy modda hujayra "maxsus antigenlar" hujayrani qoʻzgʻatganidagina hujayra tomonidan chiqariladi. Biroq, ular gemopoezning turli tarmoqlaridan kelib chiqadi va semiz hujayralari odatda qon oqimida aylanmaydi, aksincha, biriktiruvchi toʻqimada joylashgan. Barcha harakatdagi granulotsitlar singari, bazofillar kerak boʻlganda qondan toʻqimalarga olinishi mumkin.

Gistamin

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gistamin organik azotli birikma boʻlib, mahalliy immunitet reaksiyalarida ishtirok etadi, shuningdek, ichakdagi fiziologik funksiyalarni tartibga soladi va miya, orqa miya va bachadon uchun neyrotransmitter sifatida ishlaydi.[9][10] Gistamin 1910-yilda kashf etilganidan beri u mahalliy gormon (avtokoid) deb hisoblanadi, chunki uni ajratish uchun klassik ichki sekretsiya bezlari yoʻq, ammo, soʻnggi yillarda, gistamin markaziy neyrotransmitter sifatida tan olingan[11]. Gistamin yalligʻlanish reaksiyasida ishtirok etadi va qichishish vositachisi sifatida markaziy rol oʻynaydi[12]. Begona patogenlarga qarshi immunitet reaktsiyasining bir qismi sifatida gistamin bazofillar va yaqin atrofdagi biriktiruvchi toʻqimalarda joylashgan semiz hujayralari tomonidan ishlab chiqariladi. Gistamin kapillyarlarning oq qon hujayralari va baʻzi oqsillarga oʻtkazuvchanligini oshiradi, bu ularning infeksiyalangan toʻqimalarga oʻtib patogenlarni fagositoz qilishiga imkon beradi[13]. U etilamin zanjiriga biriktirilgan imidazol halqasidan iborat; fiziologik sharoitda yon zanjirning amino guruhi protonlanadi.

Geparin

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fraksiyalanmagan geparin (UFH) sifatida ham tanilgan geparin dorivor va tabiiy glikozaminoglikandir. Geparinlar antitrombin faolligiga bogʻliq boʻlgani uchun ular antikoagulyantlar hisoblanadi. Xususan, u yurak xuruji va nostabil stenokardiyani davolashda ham qoʻllanadi. U tomir ichiga yoki teri ostiga inyeksiya qilinadi. Boshqa hollarda foydalanish uchun probirkalar va buyrak dializ apparatlari ishlatiladi. Keng tarqalgan nojoʻya ta'sirlar orasida qon ketishi, inyektsiya joyida ogʻriq va qon trombotsitlarining kamayishi kiradi. Jiddiy nojoʻya ta'sirlarga geparin sabab boʻlgan trombotsitopeniya kiradi. Buyrak funksiyasi zaif boʻlganlarda geparinni qoʻllashda koʻproq ehtiyot boʻlish kerak. Geparin SARS-CoV-2 ga qarshi emlashdan keyin vaksinadan kelib chiqqan protrombotik immun trombotsitopeniya (VIPIT) shubhali holatlarida kontrendikedir, chunki geparin anti-PF4/geparin kompleksi autoimmun usulda qon ketish xavfini yanada oshirishi mumkin. Muqobil antikoagulyant dorilar (masalan, argatroban yoki danaparoid). Geparin homiladorlik va emizish davrida foydalanish uchun nisbatan xavfsiz koʻrinadi. Geparin barcha sutemizuvchilarda bazofillar va semiz hujayralari tomonidan ishlab chiqariladi. Geparinning kashf etilishi 1916-yilda e'lon qilingan. U Jahon sogʻliqni saqlash tashkilotining asosiy dori vositalari roʻyxatiga kiritilgan. Past molekulyar ogʻirlikdagi geparin deb nomlanuvchi geparinning fraksiyalangan versiyasi ham mavjud.

Vazifasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fagositoz

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofillarda fagostlik xususiyati juda sekin kechadi.

Allergik reaksiyalardagi ahamiyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofillar toʻqima hujayralari orasiga oʻtgandan keyin yalligʻlanish mediatorlarini, masalan: gistamin, serotonin, sekin rivojlanuvchi anafilaksiya omili, bradikinin va sitokinlarni ishlab chiqaradi. Bu moddalar oʻz navbatida maxsus antigenlarni IgE bilan bogʻlaydi hamda allergik reaksiyalarni namoyon qiladi.[3]

Allergik yalligʻlanish reaksiyalarini oldini olishdagi ahamiyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofillar allergik reaksiyalar vaqtida eozinofillar sezgirligini oshiruvchi xemotaktik moddalar ishlab chiqadi. Eozinofillar esa fagositoz orqali antigen – antitana bogʻlanishlarini yoʻq qilib, mahalliy yalligʻlanishni oldini oladi.[3]

Geparinning ajratilishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofillar qonga geparin moddasini ajratib, uning ivib qolishini oldini oladi. Shuningdekб geparin yogʻli ovqatlar bilan ovqatlanganda qonga koʻp miqdorda lipoprotein lipazasini ajralishini ta’minlaydi. Bazofillar koʻplab oʻziga xos yalligʻlanish reaksiyalarida, ayniqsa allergik simptomlarni keltirib chiqaradiganlarida namoyon boʻladi. Bazofillar antikoagulyant geparinni oʻz ichiga oladi, bu qonning juda tez ivishini oldini oladi. Ular shuningdek, toʻqimalarda qon oqimini taʻminlaydigan vazodilatator gistaminni oʻz ichiga oladi. Ularni ektoparazit infektsiyasi joylashgan joylarda juda koʻplab miqdorda topish mumkin. Eozinofillar singari, bazofillar ham parazitar infeksiyalarda, ham allergiyada rol oʻynaydi.[14] Ular allergik reaksiyalar yuzaga keladigan toʻqimalarda topiladi va ehtimol bu reaksiyalarning ogʻirligiga hissa qoʻshadi. Bazofillarning hujayra yuzasida makroparazitlarni himoya qilish va allergiya bilan shugʻullanadigan immunoglobulin IgE ni bogʻlaydigan oqsil retseptorlari mavjud. Aynan bogʻlangan IgE antigeni bu hujayralarning atrof-muhit moddalariga, masalan, gulchang oqsillari yoki gelment antigenlariga selektiv javobini beradi. Sichqonlarda olib borilgan soʻnggi tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, bazofillar T hujayralarining xatti-harakatlarini tartibga solishi va ikkilamchi immun javobning kattaligiga vositachilik qilishi mumkin.[15]

CD200

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofil funktsiyasi CD200 tomonidan inhibe qilinadi. Herpesvirus-6, herpesvirus-7 va herpesvirus-8 CD200 gomologini ishlab chiqaradi, bu ham bazofil funktsiyasini ingibitsiya qiladi.  Bu shuni koʻrsatadiki, bazofillar ushbu viruslarga qarshi immunitet reaksiyasida rol oʻynashi mumkin. Bu viruslarga immun javob berishda bazofillarning roli CD200 retseptorlari aylanib yuruvchi boshqa leykotsitlarga qaraganda bazofillarda tez-tez ifodalanishi haqidagi dalillar bilan tasdiqlanadi.

Sintezlanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofillar suyak iligida paydo boʻladi va yetiladi. Faollashganda bazofillar gistamin, proteoglikanlar (masalan, geparin va xondroitin) va proteolitik fermentlarni (masalan, elastaza va lizofosfolipaza) chiqarish uchun degranulyatsiya qilinadi. Ular, shuningdek, leykotrienlar (LTD-4) va bir nechta sitokinlar kabi lipid mediatorlarini chiqaradilar. Gistamin va proteoglikanlar hujayra granulalarida oldindan saqlanadi, boshqa ajratilgan moddalar esa yangi hosil boʻladi. Ushbu moddalarning har biri yalligʻlanishga hissa qoʻshadi. Soʻnggi dalillar shuni koʻrsatadiki, bazofillar sitokin, interleykin-4 ning muhim manbai boʻlib, ehtimol T hujayralariga qaraganda muhimroqdir. Interleykin-4 allergiya rivojlanishida va immunitet tizimi tomonidan IgE antitelolarini ishlab chiqarishda muhim sitokinlardan biri hisoblanadi. Bazofillarni sekretsiya qilish uchun faollashtiradigan boshqa moddalar ham borki, bu hujayralar yalligʻlanishda boshqa rollarga ega ekanligini koʻrsatadi[16]. Bazofillarning degranulyatsiyasini in vitroda oqim sitometriyasi va bazofil faollashtirish testi (BAT) yordamida tekshirish mumkin. Ayniqsa, allergiya diagnostikasi, shu jumladan dori reaksiyalari (masalan, kontrastli vosita tomonidan qoʻzgʻatilgan) BAT katta ta'sir koʻrsatadi[17]. Oddiy bazofillar soni juda past boʻlgani uchun basopeniyani (past bazofil soni) koʻrsatish qiyin; Bu autoimmun urtiker (surunkali qichishish holati) bilan bogʻliqligi haqida xabar berilgan. Bazofiliya ham kam uchraydi, lekin leykemiya yoki limfomaning ayrim shakllarida kuzatilishi mumkin.

Bazofil miqdorining oʻzgarishi                

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofiliya[3]

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofil absolyut miqdorining ortishi (>/100 mm3). Sabablari:

virusli yuqumli kasalliklar: gripp, suvchechak, chinchechak                                            

allergik kasalliklar

miyeloid leykemiya

Bazopeniya[3]

[tahrir | manbasini tahrirlash]

kortikosteroidlarni qoʻllash

giyohvandlik

oʻtkir piogen infeksiyalar

Klinik ahamiyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Immunofenotiplash

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sichqonlar va odamlarning bazofillari FcjRI+, CD123, CD49b(DX-5)+, CD69+, Thy-1.2+, 2B4+, CD11bdull, CD117(c-kit)−, CD24−, CD19−, CD80 kabi izchil immunofenotiplarga ega.  CD14−, CD23−, Ly49c−, CD122−, CD11c−, Gr-1−, NK1.1−, B220−, CD3−, gdTCR−, abTCR−, a4 va b4-integrin manfiy.[18] Yaqinda Heneberg[19] bazofillar CD13, CD44, CD54, CD63, CD69, CD107a, CD123, CD164, CD193/CCR3, CD203c, TLR-4 va FcERI uchun ijobiy hujayra populyatsiyasi sifatida aniqlanishi mumkinligini taklif qildi. Faollashtirilganda, ba'zi qoʻshimcha sirt belgilari yuqori tartibga solinishi (CD13, CD107a, CD164, CD63 va ektoenzim CD203c) mumkin.[19]

Allergiya diagnostikasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bazofillar venoz qondan osongina ajratiladi va shubhali allergen stimulyatsiyasidan keyin CD63 va/yoki CD203c kabi faollashuv belgilarining koʻtarilishi asosida IgE vositachiligida allergik reaksiyaning yaxshi "indikator hujayralari" hisoblanadi. Shuning uchun BAT anamnez, teri testi yoki maxsus IgE natijalariga asoslangan klassik testlarning noaniq natijalaridan soʻng IgE vositachiligidagi allergiyani tasdiqlash uchun xizmat qiladi. Yaqinda BAT allergenga doimiy javob bermasligi sababli qisqa muddatli desensitizatsiyani farqlash uchun muvaffaqiyatli allergen immunoterapiyasini (desensibilizatsiya) monitoring qilish uchun ham qoʻllandi.[20]

Semiz hujayralar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toʻqima semiz hujayralari – bazofillarga oʻxshash funksiyalarni bajaradi. Semiz hujayralar toʻqimaning granulyatsiyalangan hujayralari boʻlib, granulalarida proteoglikanlar, gistamin va koʻplab proteazalar mavjud.[3]

Vazifasi

Semiz hujayralar bazofillar kabi allergik reaksiyalarda muhim ahamiyatga ega.[3] Allergenlar IgG bilan qoplangan semiz hujayra bilan bogʻlanganda ularda degranulyatsiya sodir boʻladi va biologik aktiv moddalar ajralib chiqadi. Semiz hujayralar orttirilgan immunitet shakllanishida ahamiyatga ega. Ular antitanaga bogʻliq boʻlmagan holda bakteriya mahsulotlariga nisbatan oʻsmani nekrozga uchratuvchi omil – alfa (tumours nekrosis factor-α / TNF-α)ni ishlab chiqaradi. Bundan tashqari bazofillarda tomirlar devorining oʻtkazuvchanligi taʼsir etuvchi gialuron kislata, trombotsitlarni faollashtiruvchi omil, tromboksanlar, leykotriyenlar va prostaglandinlar mavjud va mazkur fiziologik faol moddalar bazofillar tomonidan qonga chiqariladi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ "Blood differential test". Medline Plus. U.S. National Library of Medicine. Archived from the original on 21 April 2016. Retrieved 22 April 2016.
  2. ↑ Mukai K, Galli SJ (2013). "Basophils". eLS. Vol. Online.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Khurana (2009). Textbook Of Medical Physiology (2nd ed.). Elsevier. p. 180. ISBN 978-81-8147-850-4. Archived from the original on 2018-05-04.
  4. ↑ Stone KD, Prussin C, Metcalfe DD (February 2010). "IgE, mast cells, basophils, and eosinophils". The Journal of Allergy and Clinical Immunology. 125 (2 Suppl 2): S73-80. doi:10.1016/j.jaci.2009.11.017. PMC 2847274. PMID 20176269.
  5. ↑ Franco CB, Chen CC, Drukker M, Weissman IL, Galli SJ (April 2010). "Distinguishing mast cell and granulocyte differentiation at the single-cell level". Cell Stem Cell. 6 (4): 361–8. doi:10.1016/j.stem.2010.02.013. PMC 2852254. PMID 20362540.
  6. ↑ Blank U, Falcone FH, Nilsson G (September 2013). "The history of mast cell and basophil research - some lessons learnt from the last century". Allergy. 68 (9): 1093–101. doi:10.1111/all.12197. PMID 23991682. S2CID 31710697.
  7. ↑ Indu Khurana, Arushi Khurana: Textbook of medical physiology; 2nd edition, 2009.
  8. ↑ "Basophil". medcell.med.yale.edu.
  9. ↑ Marieb E (2001). Human anatomy & physiology. San Francisco: Benjamin Cummings. pp. 414. ISBN 0-8053-4989-8.
  10. ↑ Nieto-Alamilla G, Márquez-Gómez R, García-Gálvez AM, Morales-Figueroa GE, Arias-Montaño JA (November 2016). "The Histamine H3 Receptor: Structure, Pharmacology, and Function". Molecular Pharmacology. 90 (5): 649–673. doi:10.1124/mol.116.104752. PMID 27563055.
  11. ↑ Keppel Hesselink JM (December 2015). "The terms 'autacoid', 'hormone' and 'chalone' and how they have shifted with time". Autonomic & Autacoid Pharmacology. 35 (4): 51–8. doi:10.1111/aap.12037. PMID 27028114.
  12. ↑ Andersen HH, Elberling J, Arendt-Nielsen L (September 2015). "Human surrogate models of histaminergic and non-histaminergic itch". Acta Dermato-Venereologica. 95 (7): 771–7. doi:10.2340/00015555-2146. PMID 26015312.
  13. ↑ Di Giuseppe M, Fraser D (2003). Nelson Biology 12. Toronto: Thomson Canada. p. 473. ISBN 0-17-625987-2.
  14. ↑ Voehringer D (December 2009). "The role of basophils in helminth infection". Trends in Parasitology. 25 (12): 551–6. doi:10.1016/j.pt.2009.09.004. PMID 19782643.
  15. ↑ Nakanishi K (December 2010). "Basophils as APC in Th2 response in allergic inflammation and parasite infection". Current Opinion in Immunology. 22 (6): 814–20. doi:10.1016/j.coi.2010.10.018. PMID 21095110.
  16. ↑ Janeway CA Jr.; et al. (2001). Immunobiology (electronic full text via NCBI Bookshelf) (5th ed.). Garland Publishing. ISBN 978-0-8153-3642-6.
  17. ↑ Böhm I, Speck U, Schild HH (April 2011). "Pilot study on basophil activation induced by contrast medium". Fundamental & Clinical Pharmacology. 25 (2): 267–76. doi:10.1111/j.1472-8206.2010.00826.x. PMID 20412314. S2CID 20951263.
  18. ↑ Schroeder JT (2009). Basophils beyond effector cells of allergic inflammation. Adv Immunol. Advances in Immunology. Vol. 101. pp. 123–161. doi:10.1016/S0065-2776(08)01004-3. ISBN 9780123747938. PMID 19231594.
  19. ↑ 19,0 19,1 Heneberg P (November 2011). "Mast cells and basophils: trojan horses of conventional lin- stem/progenitor cell isolates". Current Pharmaceutical Design. 17 (34): 3753–71. doi:10.2174/138161211798357881. PMID 22103846.
  20. ↑ Paranjape A, et al. (2020). "Oral Immunotherapy and Basophil and Mast Cell Reactivity in Food Allergy". Frontiers in Immunology. 11: 3228. doi:10.3389/fimmu.2020.602660. PMC 7768812. PMID 33381123. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bazofillar&oldid=5192880" dan olindi