Kontent qismiga oʻtish

Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi
Qisqartma BMGF
Turi xususiy jamgʻarma
Maqsadi butun dunyoda sog‘liqni saqlash tizimini takomillashtirish va o‘ta qashshoqlikni kamaytirish, AQShda ta’lim imkoniyatlarini kengaytirish hamda axborot texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini oshirish
Ishga tushgan sanasi 2000-yil
Joylashuvi Sietl, Vashington, AQSh
Hududiy xizmati butun dunyo boʻylab
Asoschi(lar)i Bill va Melinda Gates
Direktori Mark Suzman
Xoʻjayinlar Bill Gates, Melinda Gates, Warren Buffett
Daromad $75.2 milliard (2023)[1] holatiga koʻra
Ishchilar soni 2,026 (2023)[1]
Oʻziga tegishli tashkilotlar Kasalliklarni modellashtirish instituti
Vebsayti gatesfoundation.org
Til(lar)i ingliz

Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi – ilgari William H. Gates jamgʻarmasi sifatida tanilgan, Bill va Melinda Gates tomonidan asos solingan xususiy jamgʻarma. U 2000-yilda ishga tushirilgan va 2020-yil holatiga koʻra 69 milliard dollarlik aktivi bilan dunyodagi uchinchi eng yirik xayriya jamgʻarmasidir[2][3]. Jamgʻarmaning asosiy maqsadlari butun dunyoda sogʻliqni saqlash tizimini takomillashtirish va oʻta qashshoqlikni kamaytirish, shuningdek, AQShda taʼlim imkoniyatlarini kengaytirish hamda axborot texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini oshirishdan iborat. Jamgʻarma Vashington shtatining Sietl shahrida joylashgan boʻlib, uni uchta ishonchli vakil: Bill Gates, Melinda Gates va Warren Buffett boshqaradi. Xayriya ishlarida biznes usullarini qoʻllashga intilishi uni venchur xayriya sohasidagi yetakchilardan biriga aylantiradi[4]. 2007-yilda uning asoschilari AQShdagi ikkinchi eng saxovatli xayriyachilar deb topildi (birinchi oʻrinni Warren Buffett egallagan edi). 2018-yil holatiga koʻra, Bill va Melinda Gates jamgʻarmaga 36,8 milliard dollar xayriya qilgan[5].

Jamgʻarma tashkil etilganidan beri keng koʻlamli ijtimoiy, tibbiy va taʼlim ishlanmalarini qoʻllab-quvvatlab kelmoqda.

Tashkil topishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi shtab-kvartirasi 2022-yilda

Jamgʻarma 1994-yilda tashkil etilgan va dastlab William H. Gates jamgʻarmasi deb nomlangan. 1999-yilda nomi Bill va Melinda Gates jamgʻarmasiga oʻzgartirildi va 2000-yilda Gates Learning Foundation bilan birlashtirildi. BMGF Sietlda joylashgan boʻlib, 2023-yil 31-dekabr holatiga koʻra, taxminan 75,2 milliard dollarlik mablagʻga ega[1]. Bill va Melinda Gates (shuningdek, musiqachi Bono) xayriya ishlari uchun Time jurnalining 2005-yildagi „Yil odamlari“ deb topildi. 2010-yil iyun oyida Warren Buffett AQSh tarixidagi eng katta – 37 milliard dollarlik xayriyani amalga oshirdi. 

2018-yil holatiga koʻra, Bill Gates va Melinda French Gates jamgʻarmaga taxminan 36 milliard dollar xayriya qilishgan[6]. Jamgʻarma tashkil etilganidan beri ijtimoiy, sogʻliqni saqlash va taʼlim boʻyicha keng koʻlamli ishlanmalarni, jumladan, Kembrij universitetida Gates Kembrij stipendiyalarini tashkil etishni taʼminladi va qoʻllab-quvvatladi.

Faoliyati

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jamgʻarmaning asosiy maqsadi sogʻliqni saqlash tizimini qoʻllab-quvvatlash va takomillashtirish, shuningdek, qashshoq mamlakatlardagi ochlikni yengishdir. Jamgʻarma mablagʻlari OIV/OITS va sil kasalligining oldini olish hamda davolash dasturiga, bezgakka qarshi kurashishga, Hindiston va Afrikadagi bolalarni emlash boʻyicha loyihalarga, shu jumladan GAVI alyansi (global vaksina va immunizatsiya alyansi) doirasidagi loyihalarga va boshqa tashabbuslarga yoʻnaltirilgan.

Jamgʻarmaning Qoʻshma Shtatlardagi ustuvor yoʻnalishi taʼlim tizimini takomillashtirishdir. Shunday qilib, 2009-yilda jamgʻarma AQShda masofaviy taʼlim usullarini takomillashtirish, zamonaviy multimediali oʻquv materiallarini qoʻllab-quvvatlash va interfaol oʻquv xonalarini yaratish uchun 12,9 million dollar ajratish niyatida ekanligini maʼlum qildi[7]. 2009-yilning kuzida u Ukrainaga mingga yaqin jamoat kutubxonalarini kompyuterlashtirish uchun 25 million dollar miqdorida grant ajratdi[8].

2009-yildan beri Bill Gates Bill va Melinda Gates jamgʻarmasining rasmiy veb-saytida „Bill Gatesning yillik hisoboti“ni nashr etadi, unda xayriya tashkiloti yutuqlari haqida gapiradi, shuningdek, kelajak uchun rejalar tuzadi.

2014-yil yanvar oyida Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi ayollarning tugʻilish darajasini tartibga solish imkonini beruvchi tizimni ishlab chiqish uchun grant ajratdi.

2017-yil oktyabr oyida fond Mojaloop deb nomlangan blokcheyn loyihasini ishga tushirdi. Loyihaning maqsadi aholining eng kam taʼminlangan qatlamlarining moliyaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatini taʼminlashdan iborat. Loyiha Ripple Interledger protokoli yordamida amalga oshirildi[9].

2020-yil yanvar oyida Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi COVID-19 bilan kurashish uchun 10 million dollar xayriya qilishini eʼlon qildi. 2020-yil fevral oyida jamgʻarma bu miqdorni 100 million dollarga oshirishini xabar qildi[10]. Ushbu mablagʻning taxminan 20 million dollari kasallikni aniqlash, shuningdek, uni yuqtirganlarni izolyatsiya qilish va ularga gʻamxoʻrlik qilish uchun sarflanishi kerak, yana 20 millioni Janubiy Osiyo va Afrika sogʻliqni saqlash idoralariga shoshilinch markazlar va bemorlarni nazorat qilish choralarini ishlab chiqish uchun yuborilishi kerak. Qolgan 60 millioni vaksina yaratishga yoʻnaltirilishi rejalashtirilgan[11].

Tanqidlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2009-yilda nufuzli tibbiyot jurnali boʻlgan The Lancet jamgʻarmani tanqid qilib, uni sogʻliqni saqlashning haqiqiy ehtiyojlariga yetarlicha eʼtibor bermayotgani, shuningdek, tashkilot ajratmalarida shaffoflik yetarli emasligi uchun qoraladi[12]. Jamgʻarmaning faoliyatiga qilingan boshqa tanqidlar uning qisqa muddatli yoʻnalishlari va kambagʻal mamlakatlarning Gʻarbga qaramligini tobora orttirayotgani haqida edi.

Shuningdek, jamgʻarma hali taqsimlanmagan mablagʻlarini faqatgina kiritilgan sarmoyadan maksimal daromad olish tamoyili asosida investitsiya qiladi. Natijada, sarmoya kiritilgan kompaniyalar orasiga jamgʻarma qashshoqlikni kamaytirmoqchi boʻlgan aynan oʻsha rivojlanayotgan mamlakatlarda kambagʻallik darajasini oshirgani uchun tanqidga uchragan korxonalar ham kirib qoldi[13]. Bularga atrof-muhitni jiddiy darajada ifloslantiradigan korxonalar va rivojlanayotgan mamlakatlarda dori-darmonlarni sotishdan bosh tortadigan farmatsevtika kompaniyalari kiradi[14]. Matbuot tanqidiga javoban, jamgʻarma 2007-yilda oʻz investitsiyalarini tekshirishini eʼlon qildi[15]. Ammo keyinchalik tekshiruv bekor qilindi.

Gatesning davlat maktablarini isloh qilish dasturlari oʻqituvchilar, ota-onalar va islohot boʻyicha tadqiqotchilar tomonidan tanqid ostiga olindi, ular buni xalq taʼlimiga putur yetkazadi deb hisoblashdi. Islohotlar mahalliy maktablarni nodavlat taʼlim muassasalari foydasiga yopishni, oʻquvchilar, oʻqituvchilar va maktablarni baholash uchun standartlashtirilgan testlardan foydalanishni va oʻqituvchilar mehnatiga test asosida haq toʻlashni oʻz ichiga oladi. Tanqidchilar, shuningdek, Gates saylovchilar va soliq toʻlovchilar oldida hisobot berish majburiyati boʻlmagan holda, davlatning taʼlim sohasidagi siyosatiga haddan tashqari katta taʼsir koʻrsatmoqda, deb hisoblashadi[16][17].

Jamgʻarmaning faoliyati raqamlarda

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2020-yil 31-dekabr holatiga koʻra. Moliyaviy koʻrsatkichlar eng yaqin yuz millionga yaxlitlanadi:

  • jamgʻarma xodimlarining joriy soni: 2,026 nafar (2023);
  • tashkil etilganidan beri jami grant toʻlovlari (2020-yilning 4-choragigacha): 69 milliard dollar;
  • 2020-yilda toʻgʻridan-toʻgʻri grant oluvchining umumiy qoʻllab-quvvatlanishi: 5,8 milliard dollar (dastur bilan bogʻliq investitsiyalarni emas, grant toʻlovlari va toʻgʻridan-toʻgʻri xayriya shartnomalarini oʻz ichiga oladi);
  • jamgʻarma balansi quyidagi tarzda olingan ushbu xayriyalarni oʻz ichiga oladi:
Xayriyalar miqdori
Yil Miqdor (dollarda)
2006-yil 24-avgust 1,6 mlrd
2007-yil 11-iyul 1,8 mlrd
2008-yil 1-iyul 1,8 mlrd
2009-yil 1-iyul 1,3 mlrd
2010-yil 1-iyul 1,6 mlrd
2011-yil 7-iyul 1,5 mlrd
2012-yil 6-iyul 1,5 mlrd
2013-yil 8-iyul 2,0 mlrd
2014-yil 14-iyul 2,1 mlrd
2015-yil 6-iyul 2,2 mlrd
2016-yil 13-iyul 2,2 mlrd
2017-yil 17-iyul 2,4 mlrd
2018-yil 16-yil 2,6 mlrd
2019-yil 1-iyul 2,7 mlrd
2020-yil 8-iyul 2,2 mlrd
  • 2020-yilda fond 49 shtat va Kolumbiya okrugida grant oluvchilarni moliyalashtirdi. Xalqaro miqyosda 134 mamlakatdagi faoliyatni moliyalashtirdi[18];
  • 2021-yil 30-sentyabr holatiga koʻra, Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi AQShdagi davlat kompaniyalarining 23 milliard dollarga yaqin aksiyalariga egalik qiladi[19].

Quyidagi jadvalda BMGFning International Aid Transparency Initiative (Xalqaro yordam shaffofligi tashabbusi)ga oid qayd etilgan vaʼda qilingan mablagʻlari koʻrsatilgan.

Sarflangan mablagʻlar ($ million)
DAC 5 Raqamli Sektor[20] 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Yigʻindi
Yuqumli kasalliklarni nazorat qilish 256.9 720.3 462.8 528.7 1248.3 1271.8 1097.5 5586.4
Bezgak nazorati 324.5 101.7 133.6 75.5 302.4 377.6 140.8 1456.1
SPIDni nazorat qilish, shu jumladan OIV/OITS 175.5 26.9 291.4 199.7 184.4 264.4 165.7 1308.0
Silga qarshi kurash 69.2 211.1 59.5 273.9 135.3 100.1 244.8 1094.0
Reproduktiv salomatlikni saqlash 173.8 66.8 77.4 165.2 84.9 207.6 130.0 905.8
Qishloq xoʻjaligi tadqiqotlari 84.7 27.8 196.2 192.8 207.1 14.7 83.9 807.2
Oilani rejalashtirish 104.5 21.2 21.4 49.3 165.0 145.8 181.7 688.9
Sogʻliqni saqlash siyosati va maʼmuriy boshqaruv 119.3 14.3 145.7 75.5 61.1 113.4 130.3 659.5
Qishloq xoʻjaligini rivojlantirish 5.2 30.0 0.0 35.0 0.0 325.1 86.1 481.3
Qishloq xoʻjaligi siyosati va maʼmuriy boshqaruv 72.9 30.0 77.5 77.1 86.2 19.7 96.9 460.3
Rivojlanish boʻyicha xabardorlikni targʻib qilish 47.2 45.0 35.5 41.7 124.4 61.7 80.7 436.2
Birlamchi tibbiy yordam 22.3 23.9 43.7 73.2 1.7 45.6 206.3 416.7
Birlamchi ovqatlanish 19.2 15.7 40.9 51.5 63.7 55.9 148.2 395.2
Birlamchi sanitariya 10.1 34.9 82.9 74.9 59.1 48.7 64.9 375.5
Moliyaviy siyosat va maʼmuriy boshqaruv 29.0 18.4 9.8 8.9 70.1 32.9 53.4 222.5
Boshqa 487.5 273.8 2208.9 260.2 332.1 433.3 2195.7 6191.5
Jami 2002 1662 3887 2183 3126 3518 5107 21485

OECD maʼlumotlariga koʻra, Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi 2019-yilda rivojlanish uchun 4,1 milliard AQSh dollar ajratgan[21].

Mukofotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bill va Melinda Gates yana bir xayrli ish oldidan, 2014-yil
  • 2006-yilda jamgʻarma xalqaro hamkorlik uchun Asturiya shahzodasi mukofotiga sazovor boʻldi[22];
  • 2007-yilda Hindistonning oʻsha paytdagi prezidenti Pratibha Patil Bill va Melinda Gates jamgʻarmasiga tinchlik, qurolsizlanish va taraqqiyot yoʻlidagi xizmatlari uchun Indira Gandi mukofotini topshirdi[23];
  • jamgʻarmaning Hindistondagi xayriya faoliyati sababli Bill va Melinda Gates birgalikda 2015-yilda Hindistonning uchinchi eng yuqori fuqarolik mukofoti Padma Bhushanga sazovor boʻldilar[24];
  • 2016-yil 22-noyabrda Prezident Barack Obama Bill va Melinda Gateslarni xayriya saʼy-harakatlari uchun Prezidentning Ozodlik medali bilan taqdirladi[25].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Foundation Fact Sheet“ (en). Bill & Melinda Gates Foundation. 2021-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 27-iyul.
  2. ↑ „Bill & Melinda Gates Foundation Financial Statement 2020“. 2021-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-may.
  3. ↑ „Novo Nordisk Holdings Report 2020“. 2021-yil 28-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-may.
  4. ↑ „Warren Buffet xayriya rekordlarini yangiladi“. BBC News rus xizmati. Kirish sanasi: 2019-yil 17-yanvar.
  5. ↑ „Fond haqida tez- tez soʻraladigan savollar“. Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi.
  6. ↑ „Foundation FAQ“. Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi. 1994-yildan 2018-yilgacha Bill va Melinda xayriyaga 36,0 milliard dollardan koʻproq mablagʻ ajratdilar".
  7. ↑ „Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi Amerika taʼlimiga 12,9 million dollar sarmoya kiritadi“. (Wayback Machine saytida 2009-12-08 sanasida arxivlangan) CNews (2009-yil 4-dekabr). 
  8. ↑ „Bill Gates Ukraina kutubxonalariga Internet uchun pul berdi“. Lenta.ru (2009-yil 1-oktabr).
  9. ↑ „Gates jamgʻarmasi mobil toʻlov tizimi uchun Ripple Interledger texnologiyasidan foydalanadi“. (Wayback Machine saytida 2017-11-06 sanasida arxivlangan) CoinMarket. News (2017-yil 16-oktabr).
  10. ↑ „Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi Koronavirusga qarshi kurashga qoʻshimcha mablagʻ ajratadi“. Bill va Melinda Gates jamgʻarmasi veb-saytidagi press-reliz.
  11. ↑ „Bill va Melinda Gates fondi koronavirusga qarshi kurash uchun 100 million dollar xayriya qiladi“. Forbes.
  12. ↑ „Lancet Bill va Melinda Gates jamgʻarmasining moliyaviy siyosatini tanqid qildi“. MedPortal.ru (2009-yil 8-sentabr).
  13. ↑ „Hisobot: Gates jamgʻarmasi yaxshilik qilish uchun foydalanadigan puli bilan zarar ham keltirmoqda“. Demokratiya hozir!, 2007-yil 9-yanvar.
  14. ↑ „Gates jamgʻarmasining yaxshi ishlari ustidagi qora bulut“. Los-Angeles Times, 2007-yil 7-yanvar
  15. ↑ „Gates jamgʻarmasi investitsiyalarni koʻrib chiqadi“. The Seattle Times, 2007-yil 10-yanvar.
  16. ↑ Diane Ravitch. Buyuk Amerika maktab tizimining oʻlimi va hayoti: Asosiy kitoblar, 2010-yil.
  17. ↑ Filipp E. Kovacs. Gates jamgʻarmasi va AQSh „davlat“ maktablarining kelajagi. Routledge, 2011-yil
  18. ↑ Bill va Melinda Gates fondi faktlar varaqasi.
  19. ↑ 2021-yil Bill va Melinda Gates fondlari investitsiya fondi aksiyalari portfeli.[sayt ishlamaydi] SuperInvestors.ru (2021-18-11).
  20. ↑ „DAC 5 Raqamli Sektor“. IATI Standard.
  21. ↑ „Bill & Melinda Gates Foundation | Development Co-operation Profiles – Bill & Melinda Gates Foundation | OECD iLibrary“. www.oecd-ilibrary.org. 2020-yil 26-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 7-iyul.
  22. ↑ Bill va Melinda Gates fondi. (Wayback Machine saytida 2007-02-10 sanasida arxivlangan) 2008-yil 4-dekabrda Wayback mashinasida arxivlangan.
  23. ↑ Alex Park (2014-yil 8-dekabr). „Gates jamgʻarmasi hali ham xususiy qamoqxonalarga sarmoya kiritmoqdami?“. Ona Jons.
  24. ↑ PTI ​​(2015-yil 25-yanvar). „Advani, Bachchan, Dilip Kumar Padma Bxushanni oladi“.
  25. ↑ „Prezidentning Ozodlik medali“. whitehouse.gov. 2016-yil 23-noyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Bill_va_Melinda_Gates_jamgʻarmasi&oldid=5328542" dan olindi