Burgut qalʼa
  Shown within Gʻarbiy va Markaziy Osiyo  Burgut qalʼa (Uzbekistan) | |
| Manzilgoh | Qoraqalpogʻiston, Oʻzbekiston |
|---|---|
| Koordinatalar | 41°55′37.9″N 61°49′19.8″E / 41.927194°N 61.822167°E |
| Turi | Manzilgoh |
| Hudud | 100×100 m |
| Balandligi | 10,5 m |
| Tarix | |
| Tashkil etilgan | VI-VIII asrlar |
| Makon qaydlari | |
| Qazish sanalari | 1937-yil, 1946-yil, 1953-1956-yillar |
| Arxeologlar | A. I. Terenojkin, Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi, Ye. Ye. Nerazik |
| Vaziyat | Vayron boʻlgan |
| Egalik | Davlat mulkiga tegishli |
Burgut qalʼa — Qoraqalpogʻistonning Toʻrtkoʻl tumanidagi Qirqqiz massivida, Burgut qalʼa vohasida joylashgan va uning markazi boʻlgan qadimiy shahar xarobasi. Yodgorlikning tarixi VI—VIII asrlarga borib taqaladi. U Xorazm viloyatidagi islomgacha boʻlgan eng boy qalʼalardan biri hisoblangan[1]. Obyekt hududi 1937-yilda A. I. Terenojkin, 1946-yilda Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi, 1953—1956-yillarda Ye. Ye. Nerazik tomonidan oʻrganilgan[2].
Hozirda Burgut qalʼa Qoraqalpogʻiston Respublikasi Madaniy meros boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida davlat mulkiga tegishlidir[3] va Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 2019-yil 4-oktyabrda Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan va davlat muhofazasiga olingan[4].
Tarixi va tuzilishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Burgut qalʼa vohasining koʻplab boshqa qalʼalari oʻlchamlari va dizayni boʻyicha turlicha boʻlib, Bergut qalʼa tomonga qaratib qurilgan. Burgut qalʼa vohasida qadimiy kanal boʻylab uzunligi 25 kilometr, kengligi 2—3 kilometr boʻlgan hududda 800 tadan ortiq mustahkam qalʼa va saroylar borligi aniqlangan. Shimolda Qirgʻiz qalʼa, janubda Teshik qalʼagacha boʻlgan hududda har 100—200 metrda oʻqsimon teshiklari boʻlgan baland mudofaa devorlari bilan oʻralgan dehqonlarning kichik qalʼalari va uylari joylashgan edi. Tadqiqotchilar bu yerdagi donjonli (qalʼa binosining oʻzi shunday nomlanadi), donjonsiz mulklar va alohida imoratlar, tashqaridagi qoʻrgʻonlar yoki biron bir maxsus maqsadda qurilgan binolarni ajratib koʻrsatadi[5].
Burgut qalʼa ark va shahristondan iborat. Ark tarhi kvadrat (100×100 m) boʻlib, 2,5 m qalinlikdagi (balandligi 10,5 m) paxsa devor bilan oʻralgan. Uning har tomonidagi 4 tadan 2 qavatli, nishon tuynukli burjlar 2 m balandlikdagi tagkursilar ustiga qurilgan. Qalʼaning janubi-sharqida mudofaa istehkomi — donjon (18×18 m) joylashgan. U balandligi 8 m li paxsa va gʻishtin tagkursi ustiga kurilgan. Gʻarbiy tomondan kirish eshigi boʻlgan tor yoʻlak binoni ikki qismga boʻlib turagan. Ark ichida zindon va bir necha xonalar ochilgan. Shahriston (maydoni 5 ga) burjlar bilan mustahkamlangan mudofaa devorlari bilan oʻralgan. Dastlabki Burgut qalʼaning tashqi devorlari ichki devorlari bilan bir xil qalinlikda — atigi 90 sm boʻlgan. Rekonstruksiya paytida ular shu qadar kengayganki, yangi devorlar ichida janub tomonga yoʻnalgan tor dumaloq yoʻlak bor edi. Qayta qurilgan qalʼa VIII asrga tegishli. Bu yerda turar joylar, bozor maydoni, ustaxonalar ochilgan, ulardan sopol idishlar, Xorazm mis tangalari, toshdan ishlangan muhrlar, bezak buyumlar, qurol-yarogʻlar va boshqa narsalar topilgan[2].
Yana qarang
[tahrir | manbasini tahrirlash]Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ Хмельницкий С. Г. Между Кушанами и Арабами. Архитектура Средней Азии V—VIII вв. — Берлин—Рига: GAMAJUN, 2000. — 288-bet.
- ↑ 2,0 2,1 OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- ↑ „MODDIY MADANIY MEROSNING KO‘CHMAS MULK OBYEKTLARI MILLIY RO‘YXATINI TASDIQLASH TO‘G‘RISIDA“. 2023-yil 13-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-oktyabr.
- ↑ „Тарихий, бадиий ёки ўзга маданий қимматлилиги туфайли гаров ва ипотека қўлланилиши мумкин бўлмаган объектлар рўйхати (ЎзР ВМ 05.12.2014 й. 335-сон қарорига илова) | Majburiyatlar va shartnomalar toʻgʻrisidagi umumiy qoidalar | Oʻz kuchini yoʻqotgan hujjatlar | Fuqarolik va oila qonunchiligi | OʻzR KonunchiligiMaʼlumotlar tizimi „Tarixiy, badiiy yoki oʻzga madaniy qimmatliligi tufayli garov va ipoteka qoʻllanishi mumkin boʻlmagan obʼektlar roʻyxati (OʻzR VM 05.12.2014 y. 335-son qaroriga ilova)“ | NRM.uz“. nrm.uz. Qaraldi: 2023-yil 17-oktyabr.
- ↑ Джаббаров И. Древний Хорезм — страна высокой культуры и уникальной духовности. (Этно-исторические очерки) / акад. АН РУз, д.и.н., проф. Ртвеладзе Э. В. и д.и.н. Дубова Н. А.. — М. : Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая РАН, 2014. — 304-bet.
 | Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
- Nerazik Ye. Ye., Selskiye poseleniya afrigidskogo Xorezma (Po materialam Berkutkalinskogo oazisa), M., 1966.