Dizpul

Dizpul
Dizpul; دزفول
	Shahar
	32°22′43″N 48°24′52″E / 32.37861°N 48.41444°E
Mamlakat	Eron
uston	Xuziston
shahriston	Dizpul
baxsh	Markaziy tuman
Hukumat
Markazi balandligi	150 m
Rasmiy til(lar)i	fors tili
Aholisi (2016)	264 709
Vaqt mintaqasi	UTC+3:30
Telefon kodi	+98 61
Pochta indeks(lar)i	646xx-xxxxx
	Dizpul

Dizpul — Eronning janubi-gʻarbidagi shahar. Diz daryosining soʻl sohilida. Xuziston ustoni tarkibida. Aholisi 202,6 ming kishi (1997). Dizpul yonidan xalqaro temir yoʻl va neft quvuri oʻtgan. Sholi oqlash, paxta tozalash va konserva zavodlari, teriga ishlov berish korxonalari bor. Hunarmandchilik (gilam toʻqish va boshqalar) rivojlangan. Teri va jun mahsulotlari bilan savdo qilinadi. Daryoga 22 ravoqli koʻprik-toʻgʻon qurilgan (7-asr). Shahar nomi ham shundan.

2006-yilgi Milliy aholini roʻyxatga olish vaqtida shahar aholisi 55 711 xonadonda yashovchi 228 507 kishini tashkil qilgan^[2]. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 66 715 ta xonadondan iborat 248 380 kishi bor edi^[3]. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olish vaqtida 78 348 ta xonadonga boʻlingan 264 709 kishi istiqomat qilgan^[1].

Dizpul mamlakat poytaxti Tehrondan 650 kilometr va viloyat markazi Ahvozdan 155 kilometr uzoqlikda. Shahar Fors koʻrfazidan 300 kilometr uzoqlikda va 143 metr balandlikda joylashgan.

Shahar Zagros togʻlari etagida joylashgan va Sosoniylar davriga borib taqaladigan tarixga ega. Dizpul atrofidagi hudud 5000 yil davomida tamaddunlar vatani boʻlib kelgan^[4].

Qadimgi tamaddunga borib taqaladigan tarixga ega boʻlgan shaharda milodiy 300-yilga oid koʻprik joylashgan^[5].

Etimologiyasi

Dizpul nomi ikki soʻz, diz (qal’a) + pul (koʻprik) birikmasidan olingan boʻlib, fors tilida maʼnosi „qal’a koʻprigi“ yoki „qoʻrgʻon koʻprik“ degan maʼnoni bildiradi^[6]. Shaharning asl nomi Dezhpul boʻlgan, ammo musulmonlar Forsni bosib olgandan soʻng, arab tilida „p“ va „zh“ tovushlari yoʻqligi sababli shahar Dezful deb oʻzgartirilgan.

Tarixi

Dizpul — Xuziston viloyatidagi eng qadimiy shaharlardan biri. Valter Xints qazishmalariga koʻra, Avon (birinchi Elam imperiyasining poytaxti) Dizpulda joylashgan. Koʻprik Edessa jangidan keyin koʻprik qurish uchun Rim harbiy asirlaridan foydalangan Shopur I davrida qurilgan^[7].

Odamlari

Dizpuliylar nomi bilan mashhur Dizpuli xalqi Dizpulga xos boʻlgan dizpuliy shevasi hamda baʼzan fors lahjalarining eng qadimiysi hisoblangan shushtariy tilida gaplashadi^[8].

Tarixiy jihatdan, Dizpul koʻp asrlar davomida Mandaean jamoasining uyi boʻlgan^[9]. Dizpulning eng mashhur aholisidan biri mandaelik ruhoniy Ram Zihrun edi^[10].

Geografiyasi

Dizpul Tehrondan Xuziston viloyatining markazi Ahvozga olib boradigan shimoliy-janubiy asosiy magistralda, Zagros togʻlari etaklarida joylashgan. Tehrondan Fors koʻrfaziga olib boradigan asosiy temir yoʻl Dizpuldan 15 km (9 milya) uzoqlikda, Diz daryosining qarama-qarshi tomonida joylashgan.

Iqlimi

Dizpul issiq yarim quruq iqlimga ega (Köppen iqlim tasnifi BSh), yozi juda issiq va qishi yumshoq. Yomgʻir Eron janubidagi aksar hududga qaraganda koʻproq, lekin deyarli faqat noyabrdan aprelgacha boʻlgan davrga toʻgʻri keladi, lekin baʼzida u oyiga 250 millimetr (9.8 in) yoki yiliga 600 millimetr (24 in) dan oshishi mumkin^[11] .

Bu shaharda qor yogʻishi juda kam uchraydigan hodisa. Ammo 2020-yilda Dizpul shahri birinchi marta qor yogʻishiga guvoh boʻldi va bu shahar aholisini mamnun qildi^[12].

Transporti

Tehrondan Dizpulga (va teskari yoʻnalishga) kuniga kamida ikki marta toʻgʻridan-toʻgʻri aviareyslar mavjud. Shuningdek, Dizpuldan Mashhadga haftalik reyslar mavjud. Dizpulga Eron temir yoʻllari orqali ham borish mumkin.

Avtobuslar Eronning deyarli barcha yirik shaharlaridan Dizpulga yoki unga tutash shaharlardan biriga borish mumkin. Trans-Eron temir yoʻli poyezdlari qoʻshni Andimeshk shahriga xizmat koʻrsatadi.

Qardosh shaharlari

Sur, Livan^[13]

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2019-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2011-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.
↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1390 (2011)“ (fa) (Excel). Syracuse University. The Statistical Center of Iran. 2023-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
↑ „"دزفول" شهری از سپیده دم تاریخ“.
↑ سايت اداره ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري شهرستان دزفول (Wayback Machine saytida 2008-10-13 sanasida arxivlangan)
↑ Everett-Heath, John. The Concise Oxford Dictionary of World Place Names (en-US). Oxford University Press, 2019-10-24. DOI:10.1093/acref/9780191882913.001.0001. ISBN 978-0-19-188291-3.
↑ Hartung, Fritz; Kuros, Gh. R. (1987), „Historische Talsperren im Iran“, in Garbrecht, Günther (muh.), Historische Talsperren, 1-jild, Stuttgart: Verlag Konrad Wittwer, 221–274 (232)-bet, ISBN 3-87919-145-X
↑ „Welcome to Encyclopaedia Iranica“.
↑ Buckley, Jorunn Jacobsen. The Mandaeans: ancient texts and modern people. Oxford University Press, 2002. ISBN 0-19-515385-5. OCLC 65198443.
↑ Buckley, Jorunn Jacobsen. The great stem of souls: reconstructing Mandaean history. Gorgias Press, 2010. ISBN 978-1-59333-621-9.
↑ „اداره کل هواشناسی استان چهارمحال و بختیاری“. www.chaharmahalmet.ir. Qaraldi: 2018-yil 2-aprel.
↑ „بارش برف در خوزستان مردم را غافلگیر کرد - تسنیم“ (fa). خبرگزاری تسنیم | Tasnim. Qaraldi: 2024-yil 29-fevral.
↑ „خبرگزاری صداوسیما | IRIB News“. 2015-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-noyabr.

Adabiyot

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Iran Census organization

Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

Havolalar

Fors tili va Dizpul turizmi (Wayback Machine saytida 24 February 2020 sanasida arxivlangan)
Azarkish Dezful
Dizpul turizmi (Wayback Machine saytida 11 August 2020 sanasida arxivlangan)
Dezful News Network (Wayback Machine saytida 17 January 2021 sanasida arxivlangan)
Dizpul jurnali (Wayback Machine saytida 14 May 2021 sanasida arxivlangan)
Dizpul norasmiy veb-sayti

[2016_census-1] 1,0 ^1,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2019-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.

[2006_census-2] „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2011-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.

[2011_census-3] „Census of the Islamic Republic of Iran, 1390 (2011)“ (fa) (Excel). Syracuse University. The Statistical Center of Iran. 2023-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.

[4] „"دزفول" شهری از سپیده دم تاریخ“.

[5] سايت اداره ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري شهرستان دزفول (Wayback Machine saytida 2008-10-13 sanasida arxivlangan)

[6] Everett-Heath, John. The Concise Oxford Dictionary of World Place Names (en-US). Oxford University Press, 2019-10-24. DOI:10.1093/acref/9780191882913.001.0001. ISBN 978-0-19-188291-3.

[7] Hartung, Fritz; Kuros, Gh. R. (1987), „Historische Talsperren im Iran“, in Garbrecht, Günther (muh.), Historische Talsperren, 1-jild, Stuttgart: Verlag Konrad Wittwer, 221–274 (232)-bet, ISBN 3-87919-145-X

[8] „Welcome to Encyclopaedia Iranica“.

[Buckley_2002-9] Buckley, Jorunn Jacobsen. The Mandaeans: ancient texts and modern people. Oxford University Press, 2002. ISBN 0-19-515385-5. OCLC 65198443.

[Buckley2010-10] Buckley, Jorunn Jacobsen. The great stem of souls: reconstructing Mandaean history. Gorgias Press, 2010. ISBN 978-1-59333-621-9.

[11] „اداره کل هواشناسی استان چهارمحال و بختیاری“. www.chaharmahalmet.ir. Qaraldi: 2018-yil 2-aprel.

[12] „بارش برف در خوزستان مردم را غافلگیر کرد - تسنیم“ (fa). خبرگزاری تسنیم | Tasnim. Qaraldi: 2024-yil 29-fevral.

[13] „خبرگزاری صداوسیما | IRIB News“. 2015-yil 10-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 16-noyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]