Foydalanuvchi:Ruhshona ozodova/qumloq
Chaco | |
|---|---|
| Province | |
 | |
 Bayroq  Gerb | |
| Mamlakat |
[[ Argentina]] |
| Hukumat | |
| • [[Governor]] | Leandro Zdero |
| Asos solingan | 8 August 1951 |
| Maydon | 99,633 km2 (38,469 kv mi) |
| Aholisi (2022 census) |
1,142,963 |
| Zichligi | auto kishi/km2 |
Chaco (ispancha pronunciation: [ˈtʃako]Ispaniyalik izoh: []; Uchi: To-kós-wet[1]), rasman Chaco viloyati (ispanispancha pronunciation: [ˈtʃako]cha: provincia del Chaco [pɾoˈβinsja ðel ˈtʃako]), Argentinaning 23 ta viloyatlaridan biridir. ispancha pronunciation: [ˈtʃako]Uning poytaxti va eng yirik shaharResistencia hisoblanadi. [2] U mamlakatning shimoli-sharqida joylashgan.
Gʻarbda Salta va Santyago del Estero, shimolda Formosa, sharqda Korrientes va janubda Santa Fe bilan chegaradosh [2]. Shuningdek, u Paragvayning Ñeembucú departamenti bilan xalqaro chegaraga ega. Chaco 99,633 km2 (38,469 kv mi) maydonga ega bo'lib , 2022- yil holatiga ko'ra aholisi 1,142,963 kisini tashkil etadi, u Argentinaning yigirma uchta provinsiyalari orasida eng keng tarqalganligi bo'yicha o'n ikkinchi va aholi soni bo'yicha o'n birinchi o'rinda turadi.
2010 yilda Chaco Argentinaning birdan ortiq rasmiy tilni qabul qilgan viloyatlar orasida ikkinchi o'rinda turadi.BularToba, Kom, Moqoit va Wichí tillaridir, ular Toba, Mocovi va Wichí xalqlari tomonidan ishlatiladi. Chaco tarixda Argentinaning eng kambag'al mintaqalari orasida bo'lgan va hozirda aholi boshiga bo'lgan IDP va Inson rivojlanish indeksi bo'yicha oxirgi o'rinni egallaydi.
Etimologiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Chaco so'zi Quechuacha chaku so'zidan kelib chiqqan bo'lib, Ink imperiyasidagi odamlar tomonidan ov hududini yoki ov usulini aytishda ishlatilgan.
Har yili o'ttiz minggacha ovchilardan iborat katta guruhlar hududga kirib,qabilar tashkil etishgan va ovlarini o'rab olishgan[3].Katolik missioner Pedro Lozanoning 1733 -yilda Ispaniyaning Kordobasida nashr etilgan "Chorographic Description of the Great Chaco Gualamba" kitobida shunday yozgan: "Uning etimologiyasi bu hududda yashovchi ko'plab xalqlarni ko'rsatadi. Ular ovga ketganda vicuñas va guanacos ko'plab joylardan to'planadi va bu olomon Peruda keng tarqalgan til Quechua tilida chacu deb ataladi, keyinroq ispanlar bu so'zni Chacoga almashtirishadi"[4].
Biroq, ushbu so'zning dastlabki ma'lumoti bir hujjatda 1589 yilda Peru Vitse-kralining Fernando Torres de Portugal y Mesía yozgan xatida, o'sha paytda Tucumán gubernatori Xuan Ramirez de Velasco tomonidan, u hududni Chaco Gualamba deb atalgan[5]. (Gulamba so'zi qayerdan kelib chiqqanligi noma'lum va u o'sha paytdan beri foydalanilmaydi[5]).
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chaco pravinsiyasi Gran Chaco viloyatining janubiy qismida joylashgan bo'lib, Argentina,Paragvay va Bolivia hududlarini qamrab olgan tekislik.
Chako provinsiyasi 99,633 km2 (38,469 kv mi) kishilik hududni qamrab oladi va Argentinaning o'n ikkinchi yirik provinsiyasi hisoblanadi. Viloyatdagi eng baland joy ham eng g'arbiy, Taco Pozo munitsipaliteti yaqinida, 272 m (892 ft) balandlikda joylashgan. dengiz sathidan yuqorida joylashgan[6].
Paraná va Paragvay daryolari Chaco pravinsiyasi Corrientes pravinsiyasidan va Parugvay respublikasidan ajratib turadi. Shimoliy tomonda Bermejo daryosi Chaco viloyatini Formosa viloyatidan ajratib turuvchi, boshqa tabiiy chegarani hosil qiladi.
Janubiy qismda chegara 28 ta parallel chegarani bosib o'tadi va bu hududni Santa Fe viloyati ajratib turadi, g'arbda esa Salta va Santiago del Estero bilan chegaradosh hisoblanadi.
Boshqa muhim daryolar: Negro, Tapenagá, Palometa va Salat, barchasi Parana daryosining irmoqlari yoki bo'linmalaridir.
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Provinsiyada subtropik iqlim mavjud[7].U ikki xil iqlim zonalariga bo'linadi: sharqda namroq va markaz va g'arbda quruq subtropik iqlim[8]. Provinsiyaning sharqiy qismlarida quruq mavsumsiz Namli subtropik iqlim mavjud(Köppen iqlim xaritasiga ko'ra) hech qanday qurg'oqchilik mavsumlarisiz[9]. Yog'ingarchilik past bo'lgan g'arbiy qismida chaco quruq qish bilan subtropik iqlimga ega va yog'ingarchalik kuchayganida evapotranspiratsiya tufayli yarim quruq iqlim (Köppen iqlim tasnifi bo'yicha BS) deb tanilgan. [9]
Yog'ingarchilik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Provinsiyaning eng nam (sharqiy) qismlarida yog'ingarchilik yil davomida qurg'oqchilik mavsumisiz bo'ladi[9]. Ushbu hududlarda yiliga taxminan 1400 mm (55 in) yomg'ir yog'adi [9]. Yomg'ir yog'ishi g'arbga qarab kamayadi va yozgi oylarda ko'proq zichlanadi[7][9].
Harorati
[tahrir | manbasini tahrirlash]O'rtacha yillik harorat 21 va 23 ° C (70 va 73 ° F) orasida bo'ladi, bu shimolidan janubiga qarab kamayadi[9]. Yozlar issiq bo'lib, viloyatning sharqiy qismlarida harorat 38 dan 41 °C gacha (100 dan 106 gacha bo'lishi mumkin[9].G'arbiy qismlar qit'a ta'siri tufayli haroratlarda ko'proq o'zgarishlarga duch keladi; yozdagi ekstremal haroratlar ko'pincha 40 °C (104 °F) ° C (104 ° F) dan oshadigan haroratlar bilan yanada ekstremalashadi[7][9]. Qish paytida janubiy qismdan sovuq, qutb havolari sovuq va haroratlar sovuqdan pastga tushishi mumkin[9]. Yozda quyosh nurining yuqori darajada bo'lgani sababli, yozda viloyatning ustidan past bosimli tizim hosil bo'ladi[9].
Namlik
[tahrir | manbasini tahrirlash]Namlik darajasi iqlim tufayli yuqori, ayniqsa, viloyatning eng namli qismi shimolida[9]. Nam havoni olib boradigan shamollarning aksariyati shimoldan va sharqdan keladi[9]. Qish - bu mavsum tez-tez tuman bilan tavsiflanganligi sababli eng nam mavsumdir (yuqori namlik tufayli)[9].
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hudud dastlab bir guruh ovchi jamoalar tomonidan Aslida bu hududda Mataco-Guaicru oilasining tillarida gapiradigan turli ovchi-qo'shuvchilar yashardi. Toba va Wichí kabi mahalliy qabilalar hududda omon qolmoqdalar va ushbu viloyatda va Formosa viloyati muhim jamoalarga ega.
1576 yilda Argentinaning shimolida joylashgan viloyat hokimi harbiylarga temirning ulkan miqdorini qidirishni buyurdi. Yerli aholi bu hududni "Sevdalik maydonlar" deb atagan va ispan tiliga Campo del Cielo deb tarjima qilingan. Ushbu hudud hozirda Chaco va Santiago del Estero viloyatlari chegarasida joylashgan himoyalangan hudud bo'lib, taxminan to'rt ming yildan besh ming yil oldin Holosene uchrashganida temir meteoritlar guruhi tushib ketgan. 2015 yilda politsiya to'rt nafar ta'sirkorni hibsga oldi. Ular bir tonna meteor temirini o'g'irlashga harakat qilishgan.[10]
Birinchi Yevropa qarorgohi 1585 yilda ispan konkistador Alonso de Vera y Aragon tomonidan tashkil etilgan va u Concepción de Nuestra Señora deb nomlangan. 1632 yilda u tashlab ketilgan. U hududdagi eng muhim shaharlardan biri bo'lgan, ammo mahalliy hindistonlarning hujumlari aholisiga ko'chib ketishga majbur qildi. 17-asrda San Fernando del Rio Negro Yezuitlar missiyasi zamonaviy Resistencia shahrida tashkil etilgan, ammo u o'n besh yildan keyin tashlab ketilgan.
Gran Chaco mintaqalari 19 asr oxirlariga qadar Evropaliklar yoki argentinalliklar tomonidan ko'p jihatdan kashf etilmagan va yashar bo'lmagan, uchta ittifoq urushida Argentina va Paragvay o'rtasida ko'plab janglar bo'lganidan keyin. San Fernando harbiy avpost sifatida qayta tashkil etildi va 1876 yilda Resistencia deb nomlandi.
Gran Chaco milliy hududi 1872 yilda tashkil etilgan. Hozirgi Formosa viloyati va hozirgi Paragvayda joylashgan yerlar o'z ichiga olgan ushbu hudud 1884 yilda uning ma'muriy bo'linmasida Territorio Nacional del Chaco tomonidan o'rniga o'rnatiladi. [[Turkum:Argentina provinsiyalari]]
- ↑ „Lengua Wichi (Mataco). Diccionario Mataco - Español“. pueblosoriginarios.com. Qaraldi: 2020-yil 4-oktyabr.
- ↑ 2,0 2,1
Chisholm, Hugh, ed. (1911) "Chaco" Encyclopædia Britannica 5 (11chi nashri) Cambridge University Press p. 786
- ↑ „Chaco“. Fundación para el Desarrollo Sustentable del Chaco. 2009-yil 3-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-aprel.
- ↑ Lozano, Pedro. Descripción corográfica del Gran Chaco Gualamba. San Miguel de Tucumán: Universidad Nacional de Tucumán, 1989 — 486-bet.
- ↑ 5,0 5,1 Edelmiro Porcel. „Chaco Gualamba“. Periodico Domine. 2011-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-aprel.
- ↑ „23 Cumbres - Chaco“. 23 Cumbres. 2009-yil 24-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 8-aprel.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 „El cultivo del algodón en la cuenca media del Tapenaga. Fechas de siembra, rendimiento y precipitaciones“ (es). Universidad Nacional del Nordeste (2006). 2016-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 2-noyabr.
- ↑ „Provincia de Chaco“ (es). Administración Nacional de Laboratorios e Institutos de Salud. 2016-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 2-noyabr.
- ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 „Provincia de Chaco–Clima y Meteorologia“ (es). Secretaria de Mineria de la Nacion (Argentina). 2004-yil 13-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 2-noyabr.
- ↑ „Four arrested in Argentina smuggling more than ton of meteorites“. news.yahoo.com. Qaraldi: 2020-yil 4-oktyabr.
