Kontent qismiga oʻtish

Foydalanuvchi:This.is.winner/Uyg'urlarni genotsidi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
This.is.winner/Uyg'urlarni genotsidi

Uyg'ur genotsidi (uyg.) Xitoy hukumati tomonidan uyg'urlar va Shinjon uyg'ur avtonom viloyatidagi boshqa etnik va diniy ozchiliklarga qarshi inson huquqlarining bir qator buzilishi. [1] [2] Ushbu harakatlar Shinjonning majburiy assimilyatsiyasi va etnotsid yoki madaniy genotsid sifatida tavsiflangan. [3]

Hikoya

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uyg'urlar Shinjon-Uyg'ur avtonom tumanida Xitoyda hukmron etnik guruh bo'lgan xannikidan farq qiladi. Uyg'urlar Xitoyda ikkinchi yirik musulmon etnik guruh bo'lib, Islom uyg'ur o'ziga xosligining muhim jihati hisoblanadi. Taxminan 10 million kishi uyg'ur tilida gaplashadi va u mintaqadagi boshqa ozchilik tillari bilan baham ko'riladi.

Uygʻurlar ham, asosan Xan hukumati ham Shinjonga hududga daʼvo qiladi . Bu sabab bo'ldi uyg'urlar ko'proq muxtoriyatga intilgani sababli qarshilik va vaqti-vaqti bilan zo'ravonlik bilan millatlararo to'qnashuvlar.

Ilya Falkovskiy "Davlat boshqalikni o'ziga xoslikka aylantirishga harakat qilmoqda"

Tavsif

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2014-yildan beri Xitoy hukumati bir milliondan ortiq xitoylik musulmonlar (asosan uyg‘urlar) “ qayta tarbiyalash lagerlari ” deb atalgan joylarda sudsiz hibsga olingan siyosatni amalga oshirdi [4] [5] [6] . Bu Ikkinchi jahon urushidan beri etnik va diniy ozchiliklarning eng katta ommaviy qamoqqa olinishi [7] [8] .

Minglab masjidlar vayron qilingan yoki vayron qilingan, yuz minglab bolalar majburan ota-onalaridan ayirib, internatlarga yuborilgan [9] [10] [11] . Uyg'urlarga qarshi choralar, shuningdek, majburiy mehnat [12] [13], an'anaviy diniy urf-odatlarni bostirish [14], singdirish [15], suiiste'mol qilish [16], majburiy sterilizatsiya [17] va kontratseptsiya [18] [19], majburiy abort [20] [21] .

Xalqaro reaktsiya

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xitoyning uyg'urlarga nisbatan siyosatiga norozilik namoyishi

Xalqaro munosabat turlicha bo'ldi. Ayrim hukumatlar, faollar, mustaqil nohukumat tashkilotlar, inson huquqlari boʻyicha ekspertlar, akademiklar va muhojirlikdagi Sharqiy Turkiston hukumati Genotsid konventsiyasi [22] [23] [24] [25] boʻyicha buni genotsid deb atadi. Birlashgan Millatlar Tashkilotiga a'zo bo'lgan ba'zi davlatlar Inson huquqlari kengashida Xitoy siyosatini qoralagan bayonotlar bilan chiqishdi, boshqalari esa Xitoyni qo'llab-quvvatladi [26] . 2020 yil dekabr oyida Xalqaro jinoiy sudi gumon qilinayotgan jinoyatlarning aksariyati boʻyicha Xitoy ustidan yurisdiktsiyaga ega emasligi sababli tergovdan bosh tortdi [27] [28] .

2021-yil 19-yanvarda Qo‘shma Shtatlar bu voqeani genotsid deb tan olgan birinchi davlat bo‘ldi, biroq Davlat departamentining yuridik idorasi dalillar yetarli emas degan xulosaga keldi. Ba'zi mamlakatlarning qonun chiqaruvchi organlari Xitoyning harakatlarini genotsid deb baholadilar ( Kanada jamoatlar palatasi, Niderlandiya general shtatlari, Buyuk Britaniya jamoatlar palatasi, Litva Seymi ). Yangi Zelandiya [29], Belgiya [30] va Chexiya [31] kabi boshqa parlamentlar Xitoyning uygʻur siyosatini inson huquqlarining jiddiy buzilishi yoki insoniyatga qarshi jinoyat sifatida qoraladi.

2022-yil may oyida BMTning Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari Mishel Bachelet Shinjon-Uyg‘ur avtonom rayoniga tashrif buyurdi va erishilgan natijalar yuzasidan matbuot anjumani o‘tkazdi. Xususan, yuqori martabali amaldorlarning har yili oʻtkaziladigan uchrashuvlari va qashshoqlikka qarshi kurash, terrorizmga qarshi kurashish, inson va ozchiliklar huquqlarini himoya qilish, sud-huquq himoyasini taʼminlash masalalarini muhokama qilish boʻyicha ishchi guruh tuzish toʻgʻrisida kelishuvga erishildi [32] [33] . Tashrif Xalqaro Amnistiya, Campaign for Uyghurs[en] va Jahon Uyg‘ur Kongressi [34] [35] [36] kabi gumanitar tashkilotlar, The Guardian va The Washington Post muharrirlari tomonidan tanqid qilindi [37] [38], shuningdek, yuqori martabali AQSh va Yevropa mamlakatlari [39] [40] [41] [42] .

2022-yil avgust oyida BMT Inson huquqlari boʻyicha Oliy komissarligi idorasining hisoboti eʼlon qilindi, unda uygʻurlar va boshqalarning oʻzboshimchalik bilan hibsga olinishi koʻlami “cheklovlar va umuman asosiy huquqlardan, ham shaxsiy, ham jamoaviy huquqlardan mahrum qilish” kontekstida aytilgan., xalqaro jinoyatlarni, xususan, insoniyatga qarshi jinoyatlarni tashkil qilishi mumkin” [43] .

Shuningdek qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Uyg'ur tribunali

Eslatmalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „США первыми в мире обвинили Китай в геноциде уйгуров. За миллион человек в концлагерях, пытки и принудительную стерилизацию.“.
  2. ↑ „Участницы пикета в Алматы потребовали прекратить геноцид в Китае“.
  3. ↑ „Как выглядят лагеря, куда Китай согнал уйгуров, и что там творится?“.
  4. ↑ „One million Muslim Uighurs held in secret China camps: UN panel“. Al Jazeera. 2021-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-sentyabr.
  5. ↑ Welch, Dylan; Hui, Echo; Hutcheon, Stephen. „The China Cables: Leak reveals the scale of Beijing's repressive control over Xinjiang“. ABC News (Australia)[en]. 2021-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-sentyabr.
  6. ↑ „UN: Unprecedented Joint Call for China to End Xinjiang Abuses“. Human Rights Watch. 2019-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ Finley, Joanne (2020). "Why Scholars and Activists Increasingly Fear a Uyghur Genocide in Xinjiang". Journal of Genocide Research[en] 23 (3): 348–370. doi:10.1080/14623528.2020.1848109. 
  8. ↑ Kirby, Jen. „Concentration camps and forced labor: China's repression of the Uighurs, explained“. Vox (2020-yil 25-sentyabr). 2020-yil 6-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 31-yanvar. „It is the largest mass internment of an ethnic-religious minority group since World War II.“.
  9. ↑ Khatchadourian, Raffi. "Surviving the Crackdown in Xinjiang". The New Yorker. Archived from the original on 2021-04-30. https://web.archive.org/web/20210430005741/https://www.newyorker.com/magazine/2021/04/12/surviving-the-crackdown-in-xinjiang. Qaraldi: 2021-09-16. Foydalanuvchi This.is.winner/Uyg'urlarni genotsidi]]
  10. ↑ Feng, Emily. „Uighur children fall victim to China anti-terror drive“. The Financial Times. 2019-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 16-sentyabr.
  11. ↑ Adrian Zenz. "Break Their Roots: Evidence for China's Parent-Child Separation Campaign in Xinjiang.". The Journal of Political Risk 7 (7). Archived from the original on 2021-05-25. https://archive.today/20210525232757/https://www.jpolrisk.com/break-their-roots-evidence-for-chinas-parent-child-separation-campaign-in-xinjiang/. Qaraldi: 2021-09-16. Foydalanuvchi This.is.winner/Uyg'urlarni genotsidi]]
  12. ↑ Turdush, Rukiye; Fiskesjö, Magnus. "Dossier: Uyghur Women in China's Genocide". Genocide Studies and Prevention: An International Journal 15 (1): 22–43. doi:10.5038/1911-9933.15.1.1834. 
  13. ↑ Sudworth, John. „China's 'tainted' cotton“. BBC News. 2021-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-sentyabr.
  14. ↑ Congressional Research Service. "Uyghurs in China". Congressional Research Service. Archived from the original on 18 December 2020. https://web.archive.org/web/20201218075723/https://fas.org/sgp/crs/row/IF10281.pdf. 
  15. ↑ „Muslim minority in China's Xinjiang face 'political indoctrination': Human Rights Watch“. Reuters. 2020-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-sentyabr.
  16. ↑ „Responsibility of States under International Law to Uyghurs and other Turkic Muslims in Xinjiang, China“. Bar Human Rights Committee. 2020-yil 21-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  17. ↑ „China cuts Uighur births with IUDs, abortion, sterilization“. Associated Press. 2020-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-sentyabr.
  18. ↑ „China Forces Birth Control on Uighurs to Suppress Population“. Voice of America. 2021-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-sentyabr.
  19. ↑ Samuel, Sigal. „China's genocide against the Uyghurs, in 4 disturbing charts“. Vox. 2021-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-sentyabr.
  20. ↑ „China: Uighur women reportedly sterilized in attempt to suppress population“. Deutsche Welle. 2021-yil 16-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-sentyabr.
  21. ↑ „China 'using birth control' to suppress Uighurs“. BBC News. 2020-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-sentyabr.
  22. ↑ „Uighurs: 'Credible case' China carrying out genocide“. BBC News (2021-yil 8-fevral). 2021-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-yanvar.
  23. ↑ Alecci, Scilla „British lawmakers call for sanctions over Uighur human rights abuses“. International Consortium of Investigative Journalists (2020-yil 14-oktyabr). 2020-yil 5-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 18-dekabr.
  24. ↑ „Legal expert: forced birth control of Uighur women is genocide – can China be put on trial?“. The Conversation (2020-yil 14-iyul). 2021-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 5-sentyabr.
  25. ↑ Falconer, Rebecca. „Report: "Clear evidence" China is committing genocide against Uyghurs“. Axios (2021-yil 9-mart). 2021-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-yanvar.
  26. ↑ „Human Rights Council Adopts 21 Texts and Rejects One Draft Decision, Extends Mandates on Older Persons, Right to Development, Arbitrary Detention, Mercenaries, Slavery, Indigenous Peoples, Safe Drinking Water and Sanitation“ (en). Human Right Council (2022-yil 6-oktyabr).
  27. ↑ Griffiths, James. „China avoids ICC prosecution over Xinjiang for now, but pressure is growing“. CNN. 2021-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 31-yanvar.
  28. ↑ „Report on Preliminary Examination Activities 2020“. International Criminal Court, The Office of the Prosecutor (2020-yil 14-dekabr). 2021-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 19-dekabr.
  29. ↑ Manch, Thomas. „Parliament unanimously declares 'severe human rights abuses' occurring against Uyghur in China“. Stuff (2021-yil 5-may). 2021-yil 19-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-yanvar.
  30. ↑ „Belgian MPs warn of 'risk of genocide' of China's Uyghurs“. Alarabiya. AFP (2021-yil 15-iyun). 2022-yil 8-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-yanvar.
  31. ↑ Gerlin, Roseanne. „Belgium, Czech Republic Legislatures Pass Uyghur Genocide Declarations“. Radio Free Asia (2021-yil 15-iyun). 2022-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 9-yanvar.
  32. ↑ „Заявление Верховного комиссара ООН по правам человека Мишель Бачелет по итогам официального визита в Китай“ (ru). OHCHR. 2022-yil 6-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  33. ↑ „Мишель Бачелет пообещала развивать отношения между ООН и КНР в сфере прав человека“ (ru). Новости ООН (2022-yil 30-may). 2022-yil 30-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  34. ↑ „China: UN visit falls short of addressing crimes against humanity in Xinjiang“ (en). Amnesty International (2022-yil 28-may). 2022-yil 31-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 31-may.
  35. ↑ Allen-Ebrahimian, Bethany „Advocates denounce UN official's China visit as "ultimate betrayal"“ (en). Axios (2022-yil 31-may). 2022-yil 31-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 31-may.
  36. ↑ Seytoff, Alim. „Uyghur groups urge resignation of UN rights chief for ‘Potemkin-style’ Xinjiang tour“. Radio Free Asia (2022-yil 31-may). 2022-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  37. ↑ „The Guardian view on the UN in Xinjiang: a grave error“ (en). The Guardian (2022-yil 31-may). 2022-yil 31-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 31-may.
  38. ↑ „Truth emerges about Chinese repression of Uyghurs — no thanks to the U.N.“. The Washington Post (2022-yil 29-may). 2022-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  39. ↑ „Blinken criticises Chinese ‘manipulation’ of high-profile UN visit to Xinjiang“ (en). the Guardian (2022-yil 29-may). 2022-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  40. ↑ „West demands publication of UN’s long-awaited Xinjiang report | Xinjiang | The Guardian“. amp.theguardian.com. 2022-yil 2-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  41. ↑ „Блинкен выразил обеспокоенность тем, как прошел визит представителя ООН в КНР“. ТАСС (29 мая 2022). 2022-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  42. ↑ „МИД Британии заявил о намерении привлечь Китай к ответственности за нарушения прав уйгуров“. ТАСС (24 мая 2022). 2022-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
  43. ↑ „Доклад ООН: КНР несет ответственность за «серьезные нарушения прав человека» в провинции Синьцзян“. ООН (31 августа 2022). 2022-yil 1-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 1-sentyabr.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

[[Turkum:Uygʻurlar tarixi]] [[Turkum:Pages with unreviewed translations]] 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:This.is.winner/Uyg%27urlarni_genotsidi&oldid=3914914" dan olindi