Kontent qismiga oʻtish

Foydalanuvchi:Xatchiman/Ruhiy muvozanatsizlik holati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Ruhiy muvozanatsizlik holati – bu shaxslararo munosabatlarning sezilarli beqarorligi, oʻzlikni anglashning buzilishi va kuchli hissiy javoblarning keng tarqalgan, uzoq muddatli namunasi bilan tavsiflanadigan shaxs buzilishi[1][2][3]. Ruhiy muvozanatsizlik holati tashxisi qoʻyilgan odamlar koʻpincha oʻziga zarar yetkazish xatti-harakatlarini namoyon qiladilar va birinchi navbatda sogʻlom, barqaror boshlangʻich darajaga qadar hissiy holatlarni tartibga solish muammolari tufayli xavfli harakatlar bilan shugʻullanadilar[4][5][6]. Taʼsirlangan shaxslarda dissotsiatsiya (voqelikdan ajralib qolish hissi), umuman boʻshliq tuygʻusi va tark etilishdan kuchli qoʻrquv kabi alomatlar keng kuzatiladi[7].

Boshlanishiga ruhiy muvozanatsizlik holati alomatlari boshqalar tomonidan oddiy deb qabul qilinishi mumkin boʻlgan hodisalar bilan boshlanishi mumkin[8]. Kasallik odatda erta balogʻat yoshida namoyon boʻladi va turli vaziyatlarda davom etadi[9]. Ruhiy muvozanatsizlik holati koʻpincha modda isteʼmoli buzilishlari[10], depressiya va ovqatlanish buzilishlari bilan birga kechadi[11]. Ruhiy muvozanatsizlik holati oʻz joniga qasd qilish xavfi bilan chambarchas bogʻliq[12][13]. Bu holat bilan ogʻrigan insonlarning taxminan 8-10 foizi oʻz joniga qasd qiladi, bunda erkaklar ayollarga nisbatan ikki barobar koʻproq zarar koʻradi[14]. Ogʻirligiga qaramay ruhiy muvozanatsizlik holati ommaviy axborot vositalarida ham, psixiatriya sohasida ham sezilarli stigmatizatsiyaga duch keladi, bu esa uning notoʻgʻri tashxislanishiga olib kelishi mumkin[15].

Belgi va alomatlari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
BPDning alomatlaridan biri — hissiy tark etilishdan kuchli qoʻrquv.

Ruhiy muvozanatsizlik holati, DSM-5 da koʻrsatilganidek toʻqqizta alohida alomatlar bilan namoyon boʻladi va tashxis quyidagi mezonlardan kamida beshtasiga javob berishi talab etiladi:


1. Haqiqiy yoki xayoliy hissiy tark etilishdan qochish kabi oʻzini bilmaydigan harakatlar.

2.Noturgʻun va xaotik shaxslararo munosabatlar, koʻpincha „ajralish“ deb ham ataladigan ideallashtirish va qadrsizlanish ekstremallari oʻrtasida almashinish qonuniyati bilan tavsiflanadi.

3.Oʻziga xoslikning sezilarli darajada buzilganlik hissi va shaxsiyatning buzilishi.

4.Beixtiyor yoki oʻylamay qilingan xatti-harakatlar, jumladan, nazoratsiz sarf-xarajatlar, xavfli jinsiy aloqalar, giyohvand moddalarni isteʼmol qilish, oʻylamay ixtiyoriy tezlikda haydash va ortiqcha ovqatlanish.

5.Takroriy oʻz joniga qasd qilish gʻoyalari yoki oʻziga zarar yetkazish xatti-harakatlari.

6.Intensiv emotsional disregulyatsiyaning tez oʻzgarishi.

7.Surunkali boʻshliq hissi.

8.Boshqarish qiyin boʻlishi mumkin boʻlgan nooʻrin, kuchli gʻazab.

9.Tranzitor, stress bilan bogʻliq paranoid ideatsiya yoki jiddiy dissotsiativ alomatlar.

Ruhiy muvozanatsizlik holatining oʻziga xos xususiyatlari shaxslararo munosabatlarda va oʻz-oʻziga boʻlgan munosabatlarda beqarorlikning keng tarqalgan namunalaridir. Bularga boshqalarni ideallashtirish va qadrsizlantirishning haddan tashqari keskinliklari oʻrtasida tez-tez tebranishlar, kayfiyatlarning oʻzgaruvchanligi va intensiv hissiy reaksiyalarni tartibga solishning qiyinligi kiradi. Xavfli yoki impulsiv xatti-harakatlar odatda ruhiy muvozanatsizlik holati bilan bogʻliq.

Qoʻshimcha alomatlar oʻz shaxsiyati, qadriyatlari, axloqi va eʼtiqodlari haqidagi noaniqlikni oʻz ichiga olishi mumkin. Stress ostida paranoid fikrlarni boshdan kechirish, depersonalizatsiya epizodlari, oʻrtacha va ogʻir holatlarda stress tufayli voqelik bilan uzilishlar yoki psixoz epizodlari ham shular jumlasidandir. Shuningdek, ruhiy muvozanatsizlik holati bilan ogʻrigan odamlarda depressiv yoki bipolyar buzilishlar, giyohvand moddalarni isteʼmol qilishdagi buzilish, ovqatlanish buzilishi, travmadan keyingi stress va diqqat yetishmasligi giperaktivligi buzilishi kabi komorbid holatlar keng tarqalgan[16].

Ogohlantirish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ruhiy muvozanatsizlik holati haqida xabardorlik ortib bormoqda, AQSH Vakillar palatasi 2008-yilda may oyini Ruhiy muvozanatsizlik holati xabardorlik oyligi deb eʼlon qilgan[17]. Ruhiy muvozanatsizlik holati bilan ogʻrigan odamlar bu holatdan xabardorlikni oshirish uchun ijtimoiy tarmoqlarda kasallik bilan yashash boʻyicha shaxsiy tajribalarini baham koʻrishadi[18].

Janubiy Koreyalik qoʻshiqchi Lee Sun-mi kabi jamoat arboblari kasallik bilan bogʻliq shaxsiy tajribalari haqida gapirib, uning odamlar hayotiga taʼsiriga koʻproq eʼtibor qaratib oʻtishgan[19].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ American Psychiatric Association 2013, ss. 645, 663–6
  2. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  3. ↑ "Borderline personality disorder and emotion dysregulation". Development and Psychopathology (Cambridge University Press) 31 (3): 1143–1156. August 2019. doi:10.1017/S0954579419000658. PMID 31169118. https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S0954579419000658/type/journal_article. Qaraldi: 5 April 2020. Foydalanuvchi Xatchiman/Ruhiy muvozanatsizlik holati]]
  4. ↑ "The Role of Trauma in Early Onset Borderline Personality Disorder: A Biopsychosocial Perspective". Frontiers in Psychiatry 12: 721361. 23 September 2021. doi:10.3389/fpsyt.2021.721361. PMID 34630181. PMC 8495240. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8495240. 
  5. ↑ "The Role of Trauma in Early Onset Borderline Personality Disorder: A Biopsychosocial Perspective". Frontiers in Psychiatry 12: 721361. 23 September 2021. doi:10.3389/fpsyt.2021.721361. PMID 34630181. PMC 8495240. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=8495240. 
  6. ↑ „Borderline Personality Disorder“. The National Institute of Mental Health (2017-yil dekabr). — „Other signs or symptoms may include: [...] Impulsive and often dangerous behaviors [...] Self-harming behavior [...]. Borderline personality disorder is also associated with a significantly higher rate of self-harm and suicidal behavior than the general public.“. 2023-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 25-fevral.
  7. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  8. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  9. ↑ American Psychiatric Association 2013, ss. 645, 663–6
  10. ↑ "Alcohol Use Disorder and Antisocial and Borderline Personality Disorders". Alcohol Research: Current Reviews 40 (1): arcr.v40.1.05. 2019. doi:10.35946/arcr.v40.1.05. PMID 31886107. PMC 6927749. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6927749. 
  11. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  12. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  13. ↑ „Borderline Personality Disorder“. NIMH. 2016-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-mart.
  14. ↑ Sometimes I Act Crazy. Living With Borderline Personality Disorder. Wiley & Sons, 2004 — 206-bet. ISBN 978-0-471-22286-6. 
  15. ↑ "Borderline personality disorder, stigma, and treatment implications". Harvard Review of Psychiatry 14 (5): 249–256. 2006. doi:10.1080/10673220600975121. PMID 16990170. 
  16. ↑ ((DSM-5 Task Force)). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders : DSM-5. American Psychiatric Association, 2013. ISBN 978-0-89042-554-1. OCLC 863153409. Qaraldi: 2020-yil 23-sentyabr. 
  17. ↑ „BPD Awareness Month – Congressional History“. BPD Today. Mental Health Today. 2011-yil 8-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 1-noyabr.
  18. ↑ „When is BPD Awareness Month?“. BPD-Aware.
  19. ↑ „선미 고백한 '경계선 인격장애' 뭐길래?“ [What is the 'borderline personality disorder' that Sunmi confessed to?] (Korean). Naver TV (2020-yil 16-dekabr). 2021-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 16-dekabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:Xatchiman/Ruhiy_muvozanatsizlik_holati&oldid=5285502" dan olindi