Fransiya — Meksika munosabatlari

Fransiya — Meksika munosabatlari Fransiya va Meksika oʻrtasidagi diplomatik munosabatlardir. Ikkala davlat ham G-20 ning yirik iqtisodiy davlatlari, Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti va Birlashgan Millatlar Tashkilotiga aʼzo.

Tarixi

1821—1860-yillar

Meksika 1821-yilda Ispaniya imperiyasidan mustaqillikka erishgandan soʻng, Meksika imperatori Agustin de Iturbide oʻzining tashqi ishlar vazirini Fransiya qiroli Lyudovik XVIII saroyiga yangi mustaqil davlatni tan olish taklifi bilan yubordi; ammo qirol Lyudovik XVIII Ispaniya bilan ittifoq tuzgani uchun Meksikani tan olishdan bosh tortdi^[1]. 1826-yil 26-noyabrda Fransiya tan olish muammosini Meksika kompaniyasi bilan savdo aloqalarini oʻrnatish yoʻli bilan hal qilishni taklif qildi va shu tariqa Meksika bilan norasmiy munosabatlar oʻrnatdi^[1]. Iyul inqilobi, Fransiya qiroli Karl X taxtdan majburan voz kechishi va Burbonlar sulolasining hokimiyatdan chetlatilishi ortidan 1830-yilning sentyabrida Fransiya Meksikani tan oldi va diplomatik munosabatlar oʻrnatdi. Oʻsha yili har ikki davlat mos ravishda har bir mamlakat poytaxtida doimiy diplomatik vakolatxonalarini ochdi^[1].

Diplomatik munosabatlarining dastlabki yillarida Meksika va Fransiya har doim ham doʻstona munosabatda boʻlmagan, xususan, Meksikaga birinchi fransuz aralashuvi sifatida tanilgan qandolatchilik urushi (1838-yil noyabr — 1839-yil mart) da Fransiya Meksika ustidan gʻalaba qozongan. Urushda Fransiya Meksika kuchlari tomonidan shikastlangan yoki talon-toroj qilingan mol-mulk uchun qayta tovon undirish sababi bilan Meksikaga bostirib kirdi. Urush paytida Fransiya (AQSh koʻmagida) Meksika portlarini blokirovka qilib, iqtisodni zaiflashtirdi. Uch oydan soʻng Meksika yengilganini tan olib, Fransiyaga 600 ming peso tovon puli toʻlashga rozi boʻldi^[2].

1861—1867-yillar

Meksikaga ikkinchi fransuz intervensiyasi 1861-yil dekabrida imperator Napoleon III Meksika tashqi qarzini toʻlashdan bosh tortdi degan bahona bilan Meksikaga bostirib kirgach boshlandi. (Aslida imperator Lotin Amerikasida oʻz hukmronlik hududlarini kengaytirish uchun Amerikadagi fuqarolar urushidan foydalanmoqchi boʻlgan)^[1]. Fransiyaning Meksikani muvaffaqiyatli egallaganidan soʻng, Napoleon III oʻzining avstriyalik amakivachchasi, Gabsburglar xonadoni vakili meksikalik Maksimilian I ni 1864-yilda Meksika imperatori etib tayinladi^[3].

Bir necha yil davomida meksikalik isyonchilar prezident Benito Juares va Qoʻshma Shtatlarning qoʻshimcha yordami bilan fransuz qoʻshinlariga qarshi kurashdilar^[1]. AQShgi Ittifoqi 1865-yilda Amerika fuqarolar urushida gʻalaba qozonganidan soʻng, AQSh prezident Juarez tarafdorlariga ochiqchasiga qurol va oʻq-dorilarni sotib olishga ruxsat berdi hamda Parijga qattiqroq ogohlantirishlar berdi. Amerika Qoʻshma Shtatlari general William Tekumse Shermanni 50 000 jangovar faxriylar bilan birga fransuz aralashuvi davri tugaganini taʼkidlash uchun Meksika chegarasiga yubordi. Napoleon III sharmandalik bilan oʻzining koʻp sonli qoʻshinini olib chiqishdan boshqa chorasi qolmadi. Imperator Maksimilian surgundan bosh tortdi. Meksika hukumati tomonidan 1867-yilda Keretaroda qatl qilindi. Shu bilan Ikkinchi Meksika imperiyasi tugadi^[3].

1860-yilgi voqealar Fransiyada ham, Meksikada ham shu kungacha nishonlanadi. Meksikada Sinko de Mayo meksikaliklarning Puebla jangida fransuz qoʻshinlari ustidan qozongan gʻalabasini nishonlaydi (1862-yil 5-may); fransuzlarning yana bir magʻlubiyati — Kamaron jangida (1863-yil 30-aprel) yuz bergan. Kichik, ammo qahramon hisoblangan fransuz xorijiy legionining yoʻq qilinishi — har yili Fransiya xorijiy legioni tomonidan „Kamaron kuni“ sifatida nishonlanadi.

XX asr

1911-yilda Meksika prezidenti Porfirio Dias, Meksikaga ikkinchi fransuz aralashuvi paytida fransuzlarga qarshi kurashgan sobiq general Meksikadan surgun qilingan shaxs sifatida Parijga joʻnab ketdi va 1915-yilda oʻsha yerda vafot etdi. Porfirio Dias Monparnas qabristoniga dafn qilingan.

1926-yil dekabr oyida Meksika hukumati du-President-Vilson avenyusi va Rue de Longchamp koʻchasidagi mulkni sotib oldi. Hududlar hozirgi Meksikaning Parijdagi rezidensiyasi va elchixonasi hisoblanadi^[1]. 1940-yilda, Ikkinchi Jahon urushi paytida, Meksika Vichi Fransiyada Meksika vakili boʻlish uchun Marselda konsullik ochdi va konsullikka Gilberto Bosques Saldivar rahbarlik qildi^[4]. Konsul sifatida Bosques Saldivar Meksikaga qochgan yahudiylar va ispan respublikachilariga taxminan 40 000 vizalar bergan. 1943-yilda Bosques, oilasi va 40 nafar konsullik xodimi gestapo tomonidan hibsga olindi va 1944-yilda ozodlikka chiqarilgunga qadar bir yil davomida Germaniyada hibsda saqlandi^[4].

1942-yilda Meksika Vichi Fransiya hukumati bilan diplomatik munosabatlarni uzdi va buning oʻrniga Londonda general Sharl de Goll boshchiligidagi surgundagi fransuz hukumati (shuningdek, Erkin Fransiya deb ham ataladi) bilan diplomatik aloqalarni saqlab qoldi^[1]. 1945-yilda Yevropadagi urush oxirida ikki davlat oʻrtasida toʻliq diplomatik munosabatlar tiklandi.

XXI asr

2005-yil dekabr oyida Florence Cassez ismli fransuz fuqarosi Meksikada hibsga olingan va odam oʻgʻirlash, uyushgan jinoyatchilik va oʻqotar qurol saqlashda ayblangan. Meksika sudi uni aybdor deb topdi va 60 yillik qamoq jazosiga hukm qildi. Cassez har doim oʻzining aybsizligini takrorlab kelardi. Bu Meksika va Fransiya oʻrtasidagi diplomatik nizoni boshladi. Oʻshanda prezident Nikolya Sarkozi Meksika hukumatidan Cassezning Fransiyada jazoni oʻtashiga ruxsat berishni soʻragan, biroq bu soʻrovlar rad etilgan^[5].

2009-yilda Meksika oʻzining 2011-yildagi „Fransiyada Meksika yili“ (350 ta tadbir, filmlar va simpozium rejalashtirilgan) da ishtirokini bekor qildi, chunki Fransiya prezidenti Sarkozi bu yil davom etadigan tadbir Cassezga bagʻishlanishini eʼlon qildi^[6]. 2013-yil yanvar oyida Meksika Oliy sudi uni ozod qilishga qaror qildi va Cassez darhol Fransiyaga qaytarildi. Ozod qilinganidan beri Fransiya prezident Enrike Penya Nietoning iltimosiga binoan Meksika jandarmeriyasiga yordam berishga vaʼda berdi^[7].

2017-yil 6-iyul kuni prezidentlar Enrike Penya Nieto va Fransiya prezidenti Emmanuel Makron Germaniyaning Gamburg shahrida boʻlib oʻtadigan G-20 sammiti oldidan Parijda uchrashdilar. Uchrashuvda liderlar savdo, koʻp tomonlamalik, terrorizmga qarshi kurash va iqlim oʻzgarishi masalalari boʻyicha fikr almashdilar^[8].

2021-yil iyul oyida Meksika tashqi ishlar vaziri Marselo Ebrard Fransiyaga tashrif buyurib, hamkasbi Jan-Iv Le Drian va prezident Emmanuel Makron bilan uchrashdi. Tashrif chogʻida har ikki davlat COVID-19 pandemiyasini muhokama qildilar va ikki davlat oʻrtasida madaniy boyliklarning noqonuniy aylanishi va talon-toroj qilinishini himoya qilish va oldini olish mexanizmlarini aniqlash maqsadida Meksikadan noqonuniy olib kelingan va keyinchalik sotilgan madaniy boyliklarning talon-toroj qilinishi boʻyicha hamkorlikni kuchaytirdilar^[9].

Yuqori darajadagi tashriflar

Fransiyadan Meksikaga yuqori darajadagi tashriflar^[1]

Prezident Sharl de Goll (1964)
Prezident Valeri Jiskar d’Esten (1979)
Prezident Fransua Mitteran (1981)
Prezident Jak Shirak (1998, 2002, 2004)
Prezident Nikolya Sarkozi (2009)
Prezident Fransua Olland (2012, 2014)

Meksikadan Fransiyaga yuqori darajadagi tashriflar

Prezident Adolfo Lopes Mateos (1963)
Prezident Luis Echeverria Alvares (1973)
Prezident Xose Lopes Portillo (1980)
Prezident Migel de la Madrid Xurtado (1985)
Prezident Karlos Salinas de Gortari (1989, 1992)
Prezident Ernesto Zedillo (1997)
Prezident Visente Foks (2001-yil, 2002-yil may va noyabr, 2003-yil)
Prezident Felipe Kalderon (2007, 2011)
Prezident Enrike Penya Nieto (2015-yil iyul va noyabr, 2017-yil iyul va dekabr)

Ikki tomonlama shartnomalar

Ikkala davlat ham bir nechta ikki tomonlama shartnomalarni imzoladilar, masalan, Doʻstlik, savdo va navigatsiya toʻgʻrisidagi shartnoma (1886); Mualliflik huquqini himoya qilish toʻgʻrisidagi bitim (1950); Savdo shartnomasi (1951); Havoda tashish boʻyicha shartnoma (1952); Ilmiy-texnikaviy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1965); Iqtisodiy hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (1981); Pemex va Total SA oʻrtasidagi hamkorlik shartnomasi (1981); Salvadordagi siyosiy zoʻravonlik boʻyicha Franko-Meksika deklaratsiyasi (1981); Ish va dam olish vizalari boʻyicha kelishuv (2011); Yadro energiyasidan tinch maqsadlarda foydalanish boʻyicha hamkorlik toʻgʻrisidagi bitim (2015); Ijtimoiy taʼminot toʻgʻrisidagi bitim (2015); Oʻzaro akademik tan olish toʻgʻrisidagi bitim (2015); Aeronavigatsiya shartnomasi (2015) va Fransiya va Meksika universitetlari oʻrtasidagi hamkorlik shartnomasi (2015)^[8].

Turizm va transport

2016-yilda 250 ming fransuz fuqarosi Meksikaga turizm uchun tashrif buyurgan. Oʻsha yili 477 000 Meksika fuqarosi sayyohlik uchun Fransiyaga tashrif buyurdi^[10]. Fransiya va Meksika oʻrtasida quyidagi aviakompaniyalar bilan toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud: Aeromeksiko va Air France; Kankun va Mexiko city xalqaro aeroportlaridan Parij Sharl de Goll aeroportiga toʻgʻridan-toʻgʻri reyslar mavjud.

Chegaradagi nizolar

Fransiya va Meksika hozirda quruqlik chegarasiga ega emaslar, lekin XVIII asrda fransuz Luiziana Yangi Ispaniya bilan chegaradosh boʻlgan.

Fransiyaning Tinch okeanidagi Klipperton oroliga eng yaqin yer Meksika boʻlib, ikki davlat orolning egaligi toʻgʻrisida bir necha oʻn yillar davomida bahslashgan, oxir-oqibat xalqaro arbitraj orolni 1931-yilda Fransiyaga bergan.

Savdo aloqalari

1997-yilda Meksika Yevropa Ittifoqi (Fransiyani oʻz ichiga oladi) bilan Erkin savdo shartnomasini imzoladi. 2018-yilda Fransiya va Meksika oʻrtasidagi ikki tomonlama savdo hajmi 4 milliard AQSh dollarini tashkil etdi^[11]. Fransiyaning Meksikaga asosiy eksporti quyidagilardan iborat: dori-darmon, emlashlar, avtomobil qismlari, vertolyotlar, samolyotlar, parfyumeriya, pardoz va elektr jihozlari. Meksikaning Fransiyaga asosiy eksport mahsuloti quyidagilardan iborat: telefonlar, neft mahsulotlari, kompyuterlar, tibbiy asboblar, turbinalar, kabellar va avtomobil qismlari^[8]. 1999—2017-yillarda fransuz kompaniyalari Meksikaga 7 milliard dollardan ortiq sarmoya kiritdilar^[8]. Meksika Fransiyaning Lotin Amerikasidagi ikkinchi yirik savdo sherigi (Braziliyadan keyin). Meksikada 500 dan ortiq fransuz kompaniyalari va Fransiyada bir nechta Meksika transmilliy kompaniyalari ishlaydi.

Doimiy diplomatik vakolatxonalar

Fransiyaning Mexiko shahrida elchixonasi va Monterreyda bosh konsulligi bor^[12].
Meksikaning Parijda elchixonasi va Strasburgda aloqa idorasi mavjud^[13].

Fransiyaning Mexiko shahridagi elchixonasi
Parijdagi Meksika elchixonasi
Parijdagi Meksika Bosh konsulligi

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 „Bilateral relations between Mexico and France (in Spanish)“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.
↑ „The Pastry War (Mexico vs. France, 1838-1839)“. 2009-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.
↑ ^3,0 ^3,1 „Emperor Maximilian of Mexico“. 2016-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.
↑ ^4,0 ^4,1 Gilberto Bosques y el consulado de México en Marsella (1940—1942) (in Spanish)
↑ Florence Cassez released in Mexico
↑ Franceʼs dispute with Mexico over Florence Cassez moves from diplomatic arena to cultural stage
↑ „Peña formaliza apoyo de Francia para crear Gendarmería Nacional (in Spanish)“. 2014-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 Bilateral relations between Mexico and France (in Spanish)
↑ Concluye gira de trabajo del canciller Marcelo Ebrard en Francia (in Spanish)
↑ México, un país con mucho potencial para el turismo de Francia (in Spanish)
↑ Mexican Ministry of the Economy: France (in Spanish)
↑ „Embassy of France in Mexico City“. 2016-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.
↑ Embassy of Mexico in Paris

Adabiyotlar

Bancroft, Frederik. „Meksikadagi fransuzlar va Monro taʼlimoti“. Siyosatshunoslik choraklik 11.1 (1896): 30-43. JSTOR da
Barker, Nensi Nikols. Meksikadagi fransuz tajribasi, 1821-1861: Doimiy tushunmovchiliklar tarixi (1979), fransuz bosqiniga qadar boʻlgan munosabatlar. onlayn
Barker, Nensi Nikols. „Meksikadagi fransuz tajribasida“ irq „faktori, 1821-1861“ Hispanic American Historical Review, 59#1 (1979), 64-80.
Blumberg, Arnold. „Meksika imperiyasining diplomatiyasi, 1863-1867“. Amerika falsafiy jamiyatining operatsiyalari 61.8 (1971): 1-152.
Case, Lin M. Ikkinchi imperiya davridagi urush va diplomatiya haqidagi fransuz fikri (1954)
Kanningem, Mishel. Meksika va Napoleon III ning tashqi siyosati (2001) onlayn PhD versiyasi
Dabbs, Jek Otri. Meksikadagi fransuz armiyasi, 1861-1867: harbiy hukumat boʻyicha tadqiqot (Gaaga, Mouton, 1963).

Grinfild, Jerom. „1862-1867 yillardagi Meksika ekspeditsiyasi va Fransiya Ikkinchi imperiyasining tugashi.“ Tarixiy jurnal 63.3 (2020): 660-685. onlayn

Xanna, Ketrin Abbey. „Fransiyaning Meksikaga aralashuvida janubning roli“. Janubiy tarix jurnali 20.1 (1954): 3-21.
Xanna, Alfred J. Napoleon III va Meksika; Amerika monarxiya ustidan gʻalaba qozondi (1971) onlayn bepul qarz olish
Ibsen, Kristine. Maksimilian, Meksika va imperiya ixtirosi (Vanderbilt UP, 2010).
Kelli, Patrik J. „1860-yillardagi Shimoliy Amerika inqirozi“. Fuqarolar urushi davri jurnali 2.3 (2012): 337-368.
Mahoney, Garri Tayer va Marjori Lokk Mahoni. Meksika va Konfederatsiya, 1860-1867 . (1998).

Martin, Persi F. Maksimilian Meksikada; fransuz aralashuvi hikoyasi (1861—1867) (1914) onlayn

Ridli, Jasper. Maksimilian va Xuares (1992). onlayn
de la Rosa, Mikel. „Meksika va fransuzlarning imperiyaning „eng buyuk fikri“ haqidagi qarashlari.“ Napoleon III davrida fransuz liberalizmi va imperializmida (Palgrave Makmillan, Cham, 2022) 137-184-betlar.

Skoulz, Valter Vinton. Xuares rejimi davridagi Meksika siyosati, 1855-1872 (1969).
Shokross, Edvard. Fransiya, Meksika va Lotin Amerikasidagi norasmiy imperiya, 1820-1867: Yangi dunyoda muvozanat (Palgrave Macmillan, 2018) onlayn sharh^{[sayt ishlamaydi]}

[SRE-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 „Bilateral relations between Mexico and France (in Spanish)“. 2016-yil 3-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.

[2] „The Pastry War (Mexico vs. France, 1838-1839)“. 2009-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.

[Maximilian-3] 3,0 ^3,1 „Emperor Maximilian of Mexico“. 2016-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.

[Marseille-4] 4,0 ^4,1 Gilberto Bosques y el consulado de México en Marsella (1940—1942) (in Spanish)

[5] Florence Cassez released in Mexico

[6] Franceʼs dispute with Mexico over Florence Cassez moves from diplomatic arena to cultural stage

[7] „Peña formaliza apoyo de Francia para crear Gendarmería Nacional (in Spanish)“. 2014-yil 29-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.

[Bosques-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 ^8,3 Bilateral relations between Mexico and France (in Spanish)

[9] Concluye gira de trabajo del canciller Marcelo Ebrard en Francia (in Spanish)

[10] México, un país con mucho potencial para el turismo de Francia (in Spanish)

[11] Mexican Ministry of the Economy: France (in Spanish)

[12] „Embassy of France in Mexico City“. 2016-yil 19-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 5-noyabr.

[13] Embassy of Mexico in Paris

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Fransiya–Meksika munosabatlari



Fransiya	Meksika