Gumanitar fanlar
Gumanitar fanlar – insoniyat jamiyati va madaniyatining jihatlarini, shu jumladan insonlar tomonidan beriladigan asosiy savollarni oʻrganadigan akademik fanlar. Uygʻonish davrida „gumanitar fanlar“ atamasi din yoki „ilohiylik“ ni oʻrganishdan farqli oʻlaroq, klassik adabiyot va tilni oʻrganishni nazarda tutgan. Gumanitar fanlarni oʻrganish oʻsha davrda universitetlarda dunyoviy oʻquv dasturining asosiy qismi boʻlgan. Bugungi kunda gumanitar fanlar tabiiy fanlar, ijtimoiy fanlar, rasmiy fanlar (masalan, matematika) va amaliy fanlar (yoki kasbiy tayyorgarlik)dan tashqari har qanday taʼlim sohalari sifatida taʼriflanadi[1]. Ular asosan tanqidiy, spekulyativ yoki talqin qiluvchi va muhim tarixiy elementga ega boʻlgan usullardan foydalanadilar[1].
Gumanitar fanlar falsafa, din, tilshunoslik, chet tillari, tarix, til sanʼati (adabiyot, yozuv, notiqlik, sheʼriyat va boshqalar), sahna sanʼati (teatr, musiqa, raqs va boshqalar) va tasviriy sanʼat (rasm, haykaltaroshlik, fotografiya, kino sanʼati va boshqalar) fanlarini oʻz ichiga oladi[2].
Gumanitar fanlarning baʼzi taʼriflari til va madaniyatni oʻrganish kabi umumiy xususiyatlari tufayli huquq va dinni oʻz ichiga oladi[3]. Biroq, bu taʼriflar umumeʼtirof etilgan emas, chunki huquq va din koʻpincha gumanitar fanlar emas, balki professional fanlar qatoriga kiritiladi. Kasbiy fanlar, baʼzi ijtimoiy fanlar kabi, baʼzan liberal sanʼat va kasbiy rivojlanish taʼlimining bir qismi sifatida tasniflanadi, gumanitar fanlar esa odatda anʼanaviy liberal sanʼat taʼlimi sifatida eʼtirof etiladi. Sotsiologiya, antropologiya, arxeologiya, tilshunoslik va psixologiya gumanitar fanlar bilan oʻxshashliklarga ega boʻlsa-da, ular koʻpincha ijtimoiy fanlar qatoriga qoʻshiladi. Xuddi shunday, moliya, biznes boshqaruvi, siyosatshunoslik, iqtisod va global tadqiqotlar kabi fanlar gumanitar fanlardan koʻra ijtimoiy fanlarga yaqinroq.
Gumanitar fanlar bilimdonlari gumanitar fan olimlari yoki baʼzan gumanistlar deb ataladi[4]. Gumanist atamasi, shuningdek, gumanitar fanlarning antigumanist olimlari rad etadigan gumanizmning falsafiy pozitsiyasini ham tasvirlaydi. Uygʻonish davri olimlari va rassomlari gumanistlar sifatida ham tanilgan. Baʼzi oʻrta maktablarda odatda adabiyot, tarix, chet tili va sanʼatdan iborat gumanitar fan darslari mavjud boʻlgan.
Tarix va til kabi insoniy fanlar asosan qiyosiy metod[5] va qiyosiy tadqiqotdan foydalanadi. Gumanitar fanlarda ishlatiladigan boshqa usullarga germenevtika, manba tanqidi, estetik talqin va spekulyativ sabab mansubdir.
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ 1,0 1,1 "Humanity" 2.b, Oxford English Dictionary 3rd Ed. (2003)
- ↑ „Arts and Humanities Majors and Degrees – BigFuture“ (en). bigfuture.collegeboard.org. Qaraldi: 2023-yil 13-dekabr.
- ↑ Stanford University, Stanford University „What are the Humanities“. Stanford Humanities Center. Stanford University (2013-yil 16-dekabr). 2014-yil 29-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 16-iyul.
- ↑ "Humanist" Oxford English Dictionary. Oed.com (Wayback Machine saytida 2020-06-16 sanasida arxivlangan)
- ↑ Wallace and Gach (2008) p.28 (Wayback Machine saytida 2022-12-06 sanasida arxivlangan)
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash] |
Vikiomborda Gumanitar fanlar haqida turkum mavjud |
- Society for the History of the Humanities
- Institute for Comparative Research in Human and Social Sciences (ICR) – Japan (archived 15 April 2016)
- The American Academy of Arts and Sciences – US
- Humanities Indicators – US
- National Humanities Center – US (archived 7 July 2007)
- The Humanities Association – UK
- National Humanities Alliance
- National Endowment for the Humanities – US
- Australian Academy of the Humanities
- National
- American Academy Commission on the Humanities and Social Sciences (Wayback Machine saytida 2017-05-04 sanasida arxivlangan)
- "Games and Historical Narratives" by Jeremy Antley – Journal of Digital Humanities
- Film about the Value of the Humanities (Wayback Machine saytida 2019-11-07 sanasida arxivlangan)
 |
