Kino sanʼati

Kino sanʼati – kinematografiya ning texnik vositalar asosida shakllangan badiiy ijod turi; ekran sanʼatining muhim tarkibiy qismi; real borliqni aynan yoki badiiy-hujjatli obrazlar, multiplikatsiya vositalari yordamida suratga olish; kinofilmlarning omma orasida keng tarqalishi uchun xizmat qiladigan televideniye, videokasseta va videodisklarni ham oʻz ichiga oladi. Kino sanʼati kinematograf bilan bir vaqtda paydo boʻldi. Kinematograf esa fan va texnika taraqqiyoti bilan bogʻliq holda yuzaga keldi va asta-sekin zamonaviy iqtisod, sanʼat va madaniyatning eng zarur sohasiga aylandi.

Kino 1895-yil 28-dekabrda Parijda (ixtirochilar aka-uka O. va L. Lyumyerlar) yuzaga kelgan. Uning yuzaga kelishi, oʻz navbatida, insoniyatning badiiy madaniyati tarixida obyektiv qonuniyat bosqichi boʻldi. Kinoda adabiyot, teatr, tasviriy sanʼat va musiqa tajribalari, uning estetik jihatlari uygʻunlashtirilib, oʻziga singdirilgan holda voqelik oʻziga xos ifoda vositalarida fotografik tasvir orqali koʻrsatiladi. Kino sanʼatining ommani ijtimoiy-siyosiy va madaniy jihatdan tarbiyalashda, kishilar ongi, fikr va qarashlari, estetik did va his-tuygʻulari, umuman, maʼnaviy dunyosining shakllanishida gʻoyaviy-badiiy taʼsiri kuchlidir. Kino sanʼatining qaror topishida amerikalik kinorejissyor D. Griffitnit xizmatlari katta. Birinchi boʻlib, u yirik plan, parallel montaj, kengaytirilgan panorama kabi ifodali vositalarni qoʻllagan. Shuningdek, S. Eyzenshteyn, Ch. Chaplin, E. Shtrogeym, K.Dreyer, K. Vidor, R. Kler qabilar ham jahon kinosi rivojiga munosib hissa qoʻshdilar.

XX asrning 1-yarmida Kino sanʼatining janr tizimidan koʻproq komediya xarakteridagi sarguzasht hamda qoʻrqinchli filmlar oʻrin oldi. 1920-yillardan kinoda turli uslubiy izlanishlar boʻldi. Mas, „ekspressionizm“, „poetik kino“, „maxfiy kino“ harakati, „ochiq kino“ va boshqalar.

Keyinroq turli mavzular qatori kinohikoyalarga alohida eʼtibor berildi. Koʻproq maʼlum bir tarixni hikoya qiluvchi filmlar koʻpaydi. Urushdan keyingi yillarda rivojlangan mamlakatlarning ilgʻor kinematografchilari ishlagan filmlar, ayniqsa, Italiya neorealizmi ekran sanʼatining asosini tashkil etdi. 1950-yillarning oxirlari Kino sanʼatida kino va televideniyening oʻzaro bir-biriga taʼsiri, bir necha soat davom etadigan filmlar ishlash kabi muhim oʻzgarishlar yuz berdi. Ayni bir vaqtda kino sanʼati bilan bogʻliq teleekran ijodi paydo boʻldi va rivoj topdi.

Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi kabi koʻpgina mamlakatlarda yangi kinematografiyaning paydo boʻlishi, bir qator gʻarb davlatlarida oʻziga xos kinematografik maktablarning rivojlanishi kino mahsulotlarining xilma-xilligini taʼminladi. Kino sanʼati janr va uslub jihatdan boyidi. Ekran ijodida polifoniyaning turli shakllari qoʻllanila boshladi.

Rivojlangan mamlakatlarda eski janrlarning oʻziga xos qayta uygʻonish davri boshlandi. Birinchi navbatda, melodrama hamda kinematografik bayonda anʼanaviy shakllarning jonlanishi koʻzga tashlandi. Ayni vaqtda yangi televizion tizim (kabelli televideniye), yer yoʻldoshi orqali uzatiladigan koʻrsatuvlar, videomagnitofon, videokasseta, videodisklarning keng tarqalishi natijasida kino sanʼatining rivojlanishi murakkablashdi.

Kino sanʼati asarlari yozuvchi-dramaturg, rejissyor, aktyor, operator, rassom, kompozitor kabi ijodiy xodimlardan iborat jamoa mahsulidir. Kinoda rejissyor yetakchi rol oʻynaydi. Film yaratish 2 tomonni – ijod va ishlab chiqarishni oʻz ichiga oladi. Kino ishlab chiqarishning markazi – kinostudiya. Tayyor filmlar kinoprokat orqali tarqatiladi va ular kinoteatr, televideniyeda koʻrsatiladi. Ekran sanʼatining oʻziga xos ifoda vositalari bor: umumiy, oʻrta va yirik planda suratga olish, turli rakurslarda kameralar harakati, epizod va kadrlar montajining turli shakllari va boshqa Kino sanʼatining 4 asosiy turi mavjud: badiiy film, ilmiy-ommaviy kino, hujjatli kino va multiplikatsion kino. Shulardan badiiy film Kino sanʼatining asosiy turlaridan boʻlib, maxsus yozilgan ssenariy yoki qayta ishlangan badiiy adabiyot (hujjatli yoki badiiy proza, teatr dramaturgiyasi va boshqalar) asosida ijodning ijroiy vositalari yordamida haqiqiy yoki toʻqima voqealarning bayon etilishi; ilmiy-ommaviy kino tomoshabinlarni tabiat va jamiyat hayoti, ilmiy kashfiyot va ixtirolar bilan tanishtiradi. Kino sanʼatining yana bir muqim turi – animatsion film. Eng keng tarqalgan shakllari rasmli va qoʻgʻirchoqli filmlardir. Rassom chizgan rasmlar yoki maketlar, shuningdek, qoʻgʻirchoqlar harakatlantirilib kinotasmaga tushiriladi. Hujjatli film boʻlgan voqea va harakatlarni tasmaga tushiradi. Kino sanʼatining komediya, tarixiy, dramatik va sarguzasht filmlar kabi janrlari mavjud.

Oʻzbekistonda birinchi film 1897-yil „Eski joʻva“ maydonida koʻrsatilgan. 1908-yildan Toshkent, Samarqand, Qoʻqon va boshqa shaharlarda chet el filmlari namoyish etilgan. Oʻrta Osiyoda koʻrsatilgan kinolentalar, asosan, Amerika, Fransiyaning Sharq ekzotikasi tasvirlangan filmlaridan iborat boʻlgan. Oʻzbek milliy kino sanʼati XX asrning 20-yillarida vujudga keldi. Birinchi oʻzbek kinooperatori Xudoybergan Devonov oʻzining ilk hujjatli-xronikal filmlarida oʻzbek xalqining hayotini, urf-odatlarini, Xorazm manzaralarini aks ettirishga intilgan.

1924-yil rus-buxoro shirkati „Buxkino“, 1925-yil Toshkentda „Sharq yuldoʻzi“ (1936-yildan „Oʻzbekfilm“) kinofabrikasining tashkil boʻlishi oʻzbek kino sanʼati rivojini boshlab berdi. Lekin milliy kadrlarning yetishmasligi natijasida studiyani tashkil etishga urinish va „Buxkino“ shirkati qoshida muntazam suratga olishni tashkillashtirish muvaffaqiyatsiz boʻldi. Toshkent studiyasiga hali kino sohasida yaxshi tanilmagan rus kino arboblarining kelishi, ularning kasbiy saviyasining pastligi haqiqiy milliy mazmundagi kinolar yaratishga yoʻl qoʻymasdi. Ular yaratgan filmlar faqat ekzotik va tashviqiy xarakterda boʻlib, oʻzbeklar hayoti buzib koʻrsatilardi, oʻzbek ayollari rolini rus aktrisalari oʻynashi natijasida qahramonning ichki dunyosi, uning psixologik kechinmalari ochib berilmasdi (masalan, „Oʻlim minorasi“ (rejissyor V. Viskovskiy), „Musulmon qiz“ (D. Bassaligo), „Ikkinchi xotin“ (M. Doronin) va boshqalar). Kino ishlashda milliy proza va dramaturgiyadan foydalanishdan bosh tortish, oʻzbek hayotini bilmaydigan rus mutaxassislarning oʻzlari yozgan ssenariylari asosida film yaratishi milliy kino uchun juda katta yoʻqotish boʻldi, oʻzoq yillargacha oʻz shakl-shamoyiliga ega boʻlolmadi, uning „oʻzbek milliy kinosi“ sifatida shakllanishiga oʻtib boʻlmas toʻsiq boʻldi.

Ovozsiz filmlarda berilgan mazmun tomoshabinga koʻproq Yevropa mutaxassislari nuqtali nazarini ifodaladi, chunki milliy anʼanalarni bilishdan yiroq mualliflarning asarlari shu ruxda yaratilgan edi. 1920-yillarda yaratilgan „Soyabon arava“ (O. Frelix), „Ravot qashqirlari“ (K. Gertel), „Makrli changal“ (V. Kozlov), „Chodira“ (M. Averbax) kabi filmlar shular jumlasidan.

Ovozli kinoning yuzaga kelishi oʻzbek kino sanʼatining ham badiiy qiymatini oshirdi. Birinchi oʻzbek ovozli filmi „Qasam“ (1937, rejissyor A. Usolsev-Graf)da milliy aktyorlik madaniyati, oʻzbek hayoti va psixologiyasi mufassal aks etdi, ijtimoiy qarama-qarshiliklar asosiga qurilgan dramaturgiya namoyon boʻldi. Chunki barcha bosh rollarni oʻzbek aktyorlari oʻynagan edi. Lekin baribir asar ovozsiz kino davridagi eski kino madaniyati qoldiqlaridan xoli boʻlolmagani sababli oʻtmish va bugungi kun oʻrtasida arosatda boʻlib qoldi. Shu sababli, oʻsha davrda yaratilgan Gruziya, Ozarbayjon filmlari kabi eng yaxshi filmlar darajasiga koʻtarila olmadi.

Oʻzbek kinosining muboshiri boʻlgan „Nasriddin Buxoroda“ (1943, rejissyor Y. Protazanov) filmi xalq mavzusining haqiqiy imkoniyatlarini ochib berdi, tasviriy vositalar qatorini qanday chiroyli va ifodali qurish mumkinligini koʻrsatdi, yuqori darajadagi ijro uslubini oʻrgatdi. „Tohir va Zuhra“ (1945, rejissyor N. Gʻaniyev) filmi xalq ertaklari asosida yaratiladigan filmlar chegarasini „buzib“ oʻtgan holda tarixiy filmlar yaratishga asos soldi, milliy ruhdagi ifodali oʻyin imkoniyatlarining naqadar kengligini his etishga imkon berdi. Keyinroq yaratilgan „Alisher Navoiy“ (1947, rejissyor K. Yormatov) filmining yaratilishiga „Tohir va Zuhra“ kinosi muhim poydevor boʻlib xizmat qildi. Shuningdek, „Boy ila xizmatchi“, „Qutlugʻ qon“ (1953, 1957, rejissyor L. Fayziyev), „Shohi soʻzana“ (1954, A. Beknazarov) kabi badiiy asarlar ekranlashtirildi.

Oʻzbek kinosida yoshlarda zamon talablariga yangicha qarash shakllandi, eski qolip va taxminlardan uzoqlashdilar, dunyoga shoirona nazar tashlash imkoniyatlari namoyon boʻldi. Shu bilan birga hayot faqat sevish, xursandchilik qilish, qahvaxonalarda raqsga tushish, chiroyli kiyinishdan iborat deb bilgan shaharlik yigit va qizlar uchun tarbiyaviy ahamiyatga ega boʻlgan filmlar ham oʻzbek ekran sanʼatiga yangi bir sahifa boʻlib kirib keldi. Bu, ayniqsa, rejissyor E. Eshmuhamedov ijodida („Nafosat“ (1966), „Sevishganlar“ (1969) va boshqalar) yaqqol koʻzga tashlandi. „Maftuningman“ (1958, Y. Aʼzamov), „Mahallada duv-duv gap“, „Sen yetim emassan“, „Qalbingda quyosh“, „Toshkent – non shahri“ (1960, 1962, 1966, 1967, rejissyor Sh. Abbosov), „Sinchalak“, „Ulugʻbek yuldoʻzi“, „Natashaxonim“ (1961, 1965, 1966, rejissyor L. Fayziyev), „Oʻtgan kunlar“ (1969, rejissyor Y. Aʼzamov)va boshqa filmlar shular jumlasidan.

Milliy kino ijodkorlarining tashkiliy va ijodiy ishlar, toʻplangan tajribalarni yangicha koʻz bilan koʻrib chiqishi, ekran sanʼatiga talabchanlikni oshirishi natijasi oʻlaroq tarixiy-inqilobiy filmlar („Qora konsulning halokati“, rejissyor K. Yormatov; „Yettinchi oʻq“, A. Hamroyev va boshqalar) bilan bir qatorda zamonaviy mavzuda ham bir qancha filmlar ishlandi: „Shiddat“ (rejissyor U. Nazarov), „Yoz yomgʻiri“ (A. Qobulov), „Falokat oyoq ostida“ (Z. Sobitov), „Sevgi fojiasi“ (Sh. Abbosov), „Alangali soʻqmoqlar“ (Y. Aʼzamov), „Seni kutamiz, yigit“ (R. Botirov), „Achchiq danak“, „Oʻzganing baxti“ (Q. Kamolova), „Inson qushlar ortidan boradi“ (A. Hamroyev, Dehli xalqaro kinofestivalida „Kumush tovus“ mukofotini olgan, 1976), „Chinor ostidagi duel“ (Melis Abzalov) va boshqalar. Shuningdek, buyuk allomalar hayoti haqida soʻzlovchi „Nodirabegim“ (rejissyor K. Yormatov), „Abu Rayhon Beruniy“, „Olovli yoʻllar“ (Sh. Abbosov) hamda „Zulmatni tark etib…“ (Y. Aʼzamov), „Shum bola“ (D. Salimov) va boshqalar.

Oʻzbek kinosi izlanishlarni kengaytirishga, jamiyatda sodir boʻlayotgan ijtimoiy jarayonlarni yanada chuqur va yorqin ifodalovchi kinolentalar yaratishga intildi. Ekran son va sifat jihatdan yana bir pogʻona koʻtarildi, janrlar esa shakl va mazmun jihatdan kuchaydi, ularning xilma-xilligi oshdi, qolipga tushib qolgan odatiy mazmunlardan qochish sezildi.

„Alibobo va qirq qaroqchi“ (rejissyor L. Fayziyev, U. Mehra), „Mana oʻsha yigit qaytib keldi“ (R. Botirov), „Oltin junli qoʻy terisi“, „Uygonish“ (L. Fayziyev), „Boʻysunmas“ (A. Qobulov), „Qiyomat qarz“ (U. Nazarov), „Dahoning yoshligi“, „Karaxtlik“ (E. Eshmuhamedov), "Parol „Regina“ mehmonxonasi" (Y. Aʼzamov), „Armon“, „Suyunchi“, „Kelinlar qoʻzgʻoloni“, „Maysaraning ishi“ (M. Abzalov), „Orzular ogʻushida“ (F. Zaynutdinov) va boshqa filmlar estetik sifatini ustunligi va yangi-yangi shakllari bilan ajralib turadi.

Keyingi 10 yillikda milliy kino sanʼati rivojida keskin burilish davri boʻldi. Qiziqarli filmlar yaratgan M. Abzalov, 3. Musoqov, Y. Sobitov kabi rejissyorlarning filmlari zamon muammolari, yoshlar hayotining eng ogʻriqli jabhalariga qaratildi, uslublar xilma-xilligi taʼminlandi.

„Tongga qadar“ (Y. Azimov), „Ajdodlar ovozi“ (F. Shermuhamedov), „Ketma“ (Jasur Ishoqov, R. Saʼdullayev), „Sevgi qurbonlari“ (A. Ismoilov) kabi filmlar eʼtiborga molikdir. 1996-yil milliy kino uchun yangi muhim sana nuqtasi boʻldi. Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 12-iyul 247-qaroriga asosan, „Oʻzbekkino“ davlat aksionerlik kompaniyasi tashkil boʻldi. Farmon oʻzbek kinosini yangi izlanishlar, zamon bilan hamnafas boʻlish vazifalariga undadi, tomoshabinni jalb qila bilish yoʻllarini topishga, oʻz-oʻzini pul bilan taʼminlash, yangi texnik jihozlar bilan qurollanishga majbur etdi. Farmon natijasi oʻlaroq, „Kenja qiz“ (R. Kubayeva), „Atrof oppoq qor bilan qoplangan“ (Q. Kamolova), „Yuldoʻzimni ber osmon“ (F. Davletshin), „Buyuk sohibqiron“ (I. Ergashev, B. Sodiqov), „Otamdan qolgan dalalar“ (Sh. Abbosov), „Margʻiyona“ (H. Fayziyev), „Oʻtgan kunlar“ (M. Abzalov, H. Fayziyev), „Piyoda“ (R. Malikov), „Yaratganga shukur“ (Zulfiqor Musoqov), „Sevgi“ (I. Ergashev), „Yolgʻiz yodgorim“ (S. Nazarmuhamedov), „Tilsimoy – gʻaroyib qizaloq“ (M. Boymuhamedov) kabi yangicha talqindagi filmlar yuzaga keldi.

Hozirgi kunda kinoning ijtimoiy nufuzi oshdi, mavzu doirasi kengaydi, mahalliy yozuvchilar asarlarining koʻpayishi koʻzga tashlanadi. Folklor, tarixiy, zamonaviy va falsafiy mavzular qayta ishlab chiqildi. „Ayollar saltanati“ (Y. Roziqov), „Chayongul“ (S. Nazarmuhamedov), „Parimomo“ (M. Rajabov), „Oyijon“ (Z. Musoqov) va boshqa keyingi yillarning eng yaxshi filmlaridir.

Badiiy kinoni jaxrnga tanitgan, oʻzbek kinosining asoschisi Nabi Faniyev, xalq artisti Komil Yormatovlar ijodi oʻzbek kinosi tarixining yorqin sahifalari boʻlib qoladi. Shuningdek, Y. Aʼzamov, Sh. Abbosov, L. Fayziyev, 3. Sobitov, R. Botirov, A. Hamroyev, A. Qobulov, Q. Kamolova, Z. Musoqov, I. Ergashev, H. Fayziyev kabi rejissyorlar va H. Fayziyev, A. Pann, M. Krasnyanskiy, A. Mukarramov, M. Penson, D. Fatxullin, A. Ismoilov, L. Travitskiy, D. Abdullayev singari operatorlarning milliy kinoning kamol topishida va jahon kino sanʼati katoridan oʻrin olishida xizmatlari beqiyosdir.

Oʻ. Alixoʻjayev, Sh. Ergashev, R. Saʼdullayev, M. Rajabov, T. Shokirova, R. Adashev, D. Qambarova, B. Zokirov, D. Egamberdiyeva va boshqa eng yaxshi kino aktyorlardir.

Oʻzbekistonda „Oʻzbekfilm“dan tashqari „Vatan“, „Imon“, „Inson“, „Yogʻdu“, „Dostonfilm“, „Samarqandfilm“, „Shod“, „Yuldoʻz“ singari kinostudiyalar ishlab turibdi (2002).

Oʻzbek hujjatli kinosi, asosan, 30-yillardan boshlangan. F. Nazarov, N. Gasilov, V. Timkovskiy, K. Alikayev, M. Kovnat, N. Gʻaniyev, Y. Aʼzamov kabilar hujjatli kinoning dastlabki yillarida koʻtarinki ruh bilan ishladilar va maʼlum muvaffaqiyatlarga erishdilar. „Ishlab chiqarishda jismoniy tarbiya“ (rejissyor Y. Aʼzamov), „Ajoyib ish“ (N. Gʻaniyev), M. Qayumov suratga olgan „Oʻzbek paxtakorlarining gʻalabasi“, „Oʻzbek xalqining bayrami“ (Sh. Zohidov, O.Tursunov bilan hamkorlikda), „Katta Fargʻona kanali“, „Kuchli oqim“ filmlari yuqori baholandi. Ayniqsa, „Toshkent toʻqimachilar kombinati“ (1938) filmi Nyu-Yorkda oʻtkazilgan jahon koʻrgazmasida Oltin medalga sazovor boʻldi.

Urush yillari „Frontdagi doʻstlarga“ (rejissyor K. Yormatov), „Frontga sovgʻa“ (S. Muhamedov, Y. Aʼzamov), „5 respublika konserti“ (A. Speshnev, Z. Sobitov) kabi badiiy-hujjatli filmlar ishlandi.

Urushdan keyin hujjatli kino ijodkorlari gʻayrat va shijoat bilan oldinga yangi qadam tashlash bilan ijodini boshladi. „Toʻrt darvozali shahar“, „Oʻzbekistonimizga keling“, „Insoniyatning besh qoʻli“, „Farhod chiroqlari“ (hammasining rejissyori M. Qayumov), „Sovet Oʻzbekistoni“ (K. Yormatov) singari kinoyilnomalarning yorqin va hayotiy kinotasmalari yaratildi.

Keyinchalik yaratilgan hujjatli filmlarda Oʻzbekistonda qurilayotgan zavod va fabrikalar, GESlar, qoʻriq yerlarning oʻzlashtirilishi, fan va sanʼat fidoyilari hayoti va ijodi, sanoat yutuqlari, yirik xalqaro musobaqalar oʻz aksini topdi: „Bahordan bahorgacha“, „13 qaldirgʻoch“, „Zilzila“ (M. Qayumov), „Oʻqituvchi“ (N. Ataullayeva), „Oʻzbekiston gazi va kimyosi“ (N. Rahimboyev), „Moviy olov kishilari“ (R. Grigoryev), „Yoʻlda va ona yurtda“, „Ashurov voqeasi“, „Ochiq aytganda“, „Izlanish davom etmokda“ (hammasining rejissyori T. Nodirov) va boshqa shular jumlasidan.

M. Qayumovning koʻp yillik ijodi oʻzbek hujjatli kinosi tarixida alohida bir sahifa boʻlib qoladi. U bilan yonma-yon ijod qilgan Sh. Zohirov, T. Nodirov, A. Saidov, O. Tursunov, N. Ataullayeva, P.Rasulov, M.Arabov, A.Yoqubov, N.Rahimboyevlarning ham hujjatli kino ravnaqida xizmatlari katta.

Soʻnggi yillarda oʻzbek hujjatli kinosi oʻzini ancha oʻnglab oldi, mavzular doirasi kengaydi, hayot bilan hamnafas filmlar yaratildi. Katta avlod oʻrnini yangi yosh rejissyor, operator, ssenariychi va boshqa mutaxassislar egalladi. „Sharof Rashidov“, „Abdulla Qodiriy“, „Ogʻriq“ (Davron Salimov), „Islom Karimov. 21-asr boʻsagʻasida“ (Sh. Qurbonboyev), „Oʻzbekiston bahori“ (Sh. Qurbonboyev, E. Xachaturov), „Oʻzbekiston oltini“ (N. Mahmudov), „Non“ (Gʻ. Shermuhamedov), „Jahonga yoʻl“ (Sh. Maxmudov), „Oʻzbekiston qurolli kuchlari“, „Fitrat“ (Gʻ. Shodmonov) va boshqa keyingi yillardagi eng yaxshi filmlardir. Zamonaviy hujjatli kino rivojida Davron Salimov, B. Moʻzaffarov, Sh. Mahmudov, Sh. Qurbonboyev qabilarning oʻrni alohida.

Multiplikatsion kino Oʻzbekistonda 1960-yillardan boshlandi. Respublikada birinchi qoʻgʻirchoq film ijodkori Y. Petrov boʻldi. „6x6 kvadratida“ nomli birinchi filmni (Damir Salimov bilan hamkorlikda) yaratdi. Keyinchalik yaratilgan „Sehrli sandiq“ (Damir Salimov), „Rahim va qoʻngʻiz“ (Q. Kamolova), „Qishki ertak“ (Z. Royzman), „Shahar qurbaqalari“ (A. Akbarxoʻjayev), „Sehrli samovar“ (M. Maxmudov), „Olma haqida ertak“ (N. Toʻlaxoʻjayev) kabi multfilmlarda turli mavzular yoritildi.

Keyingi oʻn yillikda turli janrlarda yaratilgan multiplikatsion filmlar keyingi davr rivojini taʼminladi. „Bahrom va Dilerom“, „Qoziq“ (rejissyor M. Mahmudov), „Yangi koʻhna ertak“ (S. Murodxoʻjayeva), „Daladagi chechaklar“ (N. Toʻlaxoʻjayev), „Yanchar quyon“ (D. Vlasov), „Yangi shoxcha va ba-hor yomgʻiri haqida“ (S. Silka) va boshqa shular jumlasidan.

„Oʻzbekfilm“da koʻp yillardan buyon jahonning eng yaxshi filmlarini oʻzbek tiliga tarjima qilib, oʻzbek tomoshabiniga yetkazuvchi dublyaj guruhi xizmat qilib kelmoqda. Bu sohaning asoschilari va faol ishtirokchilaridan Q. Mirmuhamedov, M. Gʻaniyev, S. Saidov, B. Haydarov, S. Iskandarov, J. Obidov, V. Kutyukov, A. Sharapovlarni koʻrsatish mumkin.

Kino sanʼati masalalari bilan Sanʼatshunoslik ilmiy tadqiqot instituti shugʻullanadi. Kino ijodkorlari N. Gʻaniyev nomidagi kinotexnikum va Toshkent Sanʼat institutida tayyorlanadi. Oʻzbekiston kino arboblari birlashmasi (1962—1996-yillarda Oʻzbekiston kinematografchilar uyushmasi), 1966-yildan Kinochilar uyi, 1972-yildan Kino sanʼati muzeyi ishlab turibdi.

Adabiyotlar

• Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil.
• Abulkasimova X., Rojdeniye oʻzbekskogo kino, Toshkent, 1965-yil.
• Teshabayev J., Puti i poiski, Toshkent, 1972-yil.
• Teshabayev J., Oʻzbekskoye kino: traditsii, novatorstvo, Toshkent, 1979-yil.
• Hasanov B., Oʻzbek hujjatli kinosi, Toshkent, 1972-yil.
• Abul-Kasimova X.; Teshabayev J., M irzamuhamedo va M., Kino Oʻzbekistona, Toshkent, 1985-yil.