Kontent qismiga oʻtish

Hafttepa

Koordinatalari: 32°04′44″N 48°19′35″E / 32.07889°N 48.32639°E / 32.07889; 48.32639
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tojikistonning Hisor tumanidagi Haftteppa dahasi bilan adashtirib yubormang.
Hafttepa
Hafttepa is located in Iran
Hafttepa
Shown within Iran
Muqobil nomlar Kabnak
Manzilgoh Xuziston, Eron
Koordinatalar 32°04′44″N 48°19′35″E / 32.07889°N 48.32639°E / 32.07889; 48.32639
Turi Settlement
Tarix
Madaniyatlar Elam
Makon qaydlari
Qazish sanalari 1908, 1965-1979, 2003-2013
Arxeologlar Jak de Morgan, Izzat Negahban, Behzod Mofidiy
Vaziyat xaroba holatida

Hafttepa (shuningdek, Haft Tepe, Haft Tape) – Eronning janubi-gʻarbidagi Xuziston ustoni, qadimiy Suza shahridan 15 kilometr janubi-gʻarbda joylashgan arxeologik manzilgoh. Ushbu joy Elamning Kabnak shahri oʻrniligini anglatishi mumkin boʻlgan qoldiqlari 1908-yilda topilgan va qazishmalar hanuzgacha olib borilmoqda.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kabnak shahri miloddan avvalgi 15-asrda hukmronlik qilgan Kidinuiylar sulolasining soʻnggi shohi Elam hukmdori Tepti-Ahar davrida muhim siyosiy markaz sifatida tilga olingan. U ham shaharda dafn etilgan boʻlishi mumkin. Hafttepadagi qabrdan topilgan ikkita muhrdan maʼlum boʻlgan yana bir hukmdor Inshushinak-sarru-(rabu)-ilani edi[1]. Tepti-Ahar oʻlimidan soʻng hokimiyat markazi eski poytaxt Suzaga qaytdi, shu bilan birga Kabnak qachondir haqiqiy hokimiyatga ega boʻlganligi haqida aniq dalillar yoʻq. Bu davrdagi notinchliklar tufayli, Tepti-Ahar Suza ustidan nazoratni yoʻqotganidan keyin Kabnak qurilishi zarur boʻlgan boʻlishi mumkin, ammo bu nazariya ishonchli dalillar bilan toʻliq tasdiqlanmagan[2]. Bir necha asrlar oʻtib, Chogʻa Zanbil oʻrnida yana bir shahar qurildi.

Hafttepa muzeyidagi elamiy dafn idishi

Hafttepada olib borilgan qazishmalarda Tepti-Ahar tomonidan asos solingan, Kirvashir (Kirmasir) xudosi sharafiga qurilgan katta dafn majmuasi aniqlangan. Unda gʻishtdan yasalgan ikkita yirik platforma, ustaxona maydoni va ehtimol saroy bor edi. Katta toʻrtburchaklar hovli ostida podshoh va uning oilasi uchun moʻljallangan yer osti dafn marosimi majmuasi yotardi[3]. Ikki qabr, jumladan, podshohning qabri, gipsli ohak bilan pishgan gʻishtdan qurilgan, oval gumbazli tomga ega boʻlgan. Tepti-Ahar qabrining uzunligi 10 metr, eni 3,25 metr va balandligi 3,75 metrni tashkil etgan[4]. Qabrdan skelet qoldiqlari topilgan, ammo ular podshohlik oilasiga tegishli ekanligi aniq emas[5] [6]. Bu joydan topilgan yana bir yirik inshoot, ehtimol, zikkuratning poydevori, shuningdek, hovlilar va xonalar toʻplamidir. Dafn marosimi majmuasi bronza plitalar va devor rasmlari bilan bezatilgan[7]. Odatda „vanna tobutlari“ deb ataladigan terakota sarkofagining bir qancha namunalari topilgan[8]. Shuningdek, bir qancha yirik tosh stelalar topilgan boʻlib, ulardan biri zamonaviy bobil tilida yozilgan, dafn marosimlari va burchlari, shu jumladan xudoning aravasi va Tepti-Ahar oldidagi qurbonliklar haqida batafsil maʼlumot berilgan[9]. Bu yerda Tepti-Ahar hukmronligiga oid maʼmuriy matnlar ham topilgan[10].

Arxeologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Hafttepadagi qirollik maqbarasi

Bu joy 1,5 km dan 800 metrgacha boʻlgan 14 tepalikdan iborat boʻlib, eng balandi 17 metr balandlikda[11]. Hafttepa birinchi marta 1908yilda fransuz arxeologi Jak de Morgan tomonidan oʻrganilgan. Bu joy 1965-yildan 1979-yilgacha Tehron universiteti Arxeologiya institutining eronlik arxeologi Izzat Negahban boshchiligidagi guruh tomonidan qazilgan[12][13][14]. Oʻsha paytda gʻayrioddiy boʻlgan silindrli muhr bilan muhrlangan yuridik hujjat topildi:

„Suza shahrining shohi Išme-karāb, utukku jinni va Suza shahrini yomon koʻrar edi, u oʻz eshiklaridan tashqariga chiqib ketishiga sabab boʻlganida, muhrni berdi va keyin unga kuch berdi. U yoki sudda uning raqibi, agar ular kelishuvga yana bir bor eʼtiroz bildirsalar, Napiriša va Inšušinakning kidinnusi haqida gap ketgan Išme-karāb uning boshiga qoʻysin“[15].

Sopol dafn haykali, Elam davriga oid. Tax. mil. avv. 1750-yil. Hafttepadan topilgan

2003-yildan beri qazishmalar nemis-eroniy arxeologlar guruhi, jumladan Mayns universiteti, Kil universiteti va Behzod Mofidiy boshchiligidagi Eron Madaniy meros tashkiloti tomonidan 2013-yilgacha oʻn mavsumda olib borildi[16][17][18][19].

2006-yilgi mavsumda bir qancha mixxat yozuvli maʼmuriy lavhalar topildi va hozirda ular nashr etilgan. Ular birinchi navbatda inventardir[20]. Bitta lavha Suza shohi Tepti-Aharning shoh muhri bilan muhrlangan va yil nomi „(mahalliy) podshoh Kadašman-dkur.galni qaytargan/quvib chiqargan yil“ deb yozilgan. Bu kimga tegishli ekanligi haqidagi taxminlar kassitlar hukmdori Kadashman-Enlil II yoki Kadashman-Harbe I dan tortib hatto Kassitlar sulolasiga kirmagan mahalliy kassitlar hukmdorigacha boʻlgan[21][22].

Hafttepadan topilgan sopol buyumlar. Urmiya buyumlari, tax. mil. avv. 1750-yil

Fransuz arxeologlari Suzada ishlayotganida, ishchilar oʻzlari topgan narsalarni topshirishdi. Baʼzilari, xususan quyidagi yozuvli gʻisht Hafttepaga tegishli deb oʻylamaydilar:

„Suza shohi Tepti-ahar oʻziga va oʻzi inoyatli boʻlgan choʻrilariga hamda oʻzi uchun va u muruvvat koʻrsatgan choʻrilariga shafoat qiladigan shafoatchi ayollarga haykal yasadi; u pishiq gʻishtdan bir uy qurdi va uni hojasi Inšušinakka berdi, Inšušinak umri davomida unga iltifot koʻrsatsin. Kech tushganda, uyning qoʻriqchilaridan toʻrt ayol… Ular oltinni talashmasliklari uchun birgalikda harakat qilmasliklari kerak; ularning kiyimlari iplar bilan bogʻlangan boʻlishi kerak; ular kirib, lamassu- va karibu-figuralarning oyoqlari ostida uxlashlari kerak; ular kerak…“[23]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Mofidi-Nasrabadi, Behzad, "The Grave of a puhu-teppu from Haft Tappeh." Akkadica 132.2, pp. 151-161, 2011
  2. ↑ Van De Mieroop, Marc, "A History of the Ancient Near East, ca. 3000-323 BC", Blackwell Publishing, 2007 ISBN 1-4051-4911-6
  3. ↑ Carter, Elizabeth, "Landscapes of Death in Susiana During the Last Half of the 2nd Millennium B.C.", Elam and Persia, edited by Javier Álvarez-Mon and Mark B. Garrison, University Park, USA: Penn State University Press, pp. 45-58, 2011
  4. ↑ Negahban, E.O., "Architecture of Haft Tepe", Akten des VII. Internationalen Kongresses für Iranische Kunst und Archeologie, Archaologische Mitteilungen aus Iran 6, pp. 9-28, 1979
  5. ↑ Clare Goff, et al., "Survey of Excavations in Iran, 1967-8", Iran, vol. 7, pp. 169–93, 1969
  6. ↑ [1]Farnaz Khatibi Jafari, "Human remains from Haft Tepe, Iran, 2012-2013", Bioarchaeology of the Near East, vol. 12, pp. 55-60, 2018, ISSN 1899-962X
  7. ↑ Alvarez-Mon, Javier, "Aspects of elamite wall painting: new evidence from Kabnak (Haft Tappeh)", Iranica antiqua 40, pp. 149-64, 2005
  8. ↑ Laflı, Ergün, and Maurizio Buora, "Terracotta sarcophagi from the eastern Mediterranean", Mediterranean Archaeology, vol. 34/35, pp. 83–116, 2021
  9. ↑ C. L. Goff, et al., "Survey of Excavations in Iran during 1965-66", Iran, vol. 5, pp. 133–49, 1967
  10. ↑ P. Herrero, "Tablettes administratives de Haft Tépé", Cahiers de la Délégation archéologique francaise en Iran, vol. 6, pp. 93–116, 1976
  11. ↑ Ezat O. Negahban, Haft Tepe Roundels: An Example of Middle Elamite Art, American Journal of Archaeology, vol. 88, no. 1, pp. 3-10, 1984
  12. ↑ Abbas Alizadeh, "Review of 'Negahbaran, Ezat O., Excavations at Haft Tepe, Iran'", Journal of Near Eastern Studies, 54(4), pp. 293-296, 1995
  13. ↑ Negahban, E.1991Excavations at Haft Tepe. University Museum Monographs 70. Philadelphia: University Museum, University of Pennsylvania
  14. ↑ Negahbaran, Ezat O. 1994 The Artist’s Workshop of Haft Tepe. Pp. 31–41 in Cinquante-deux reflexions sur le proche-orient ancien. Offertes en hommage à Léon De Meyer,ed. H. Gasche, M. Tan-ret, C. Janssen & A. Degraeve. Mesopotamian History and Environment, Occasional Publications II. Genth: University of Genth
  15. ↑ Katrien De Graef., "The Seal of an Official or an Official Seal? The Use of Court Seals in Old Babylonian Susa and Haft Tepe", Journal of the American Oriental Society, vol. 138, no. 1, pp. 121–42, 2018
  16. ↑ B. Mofidi-Nasrabadi, Archäologische Untersuchungen in Haft Tape (Iran), Archäologische Mitteilungen aus Iran und Turan, vol. 35-36, pp. 225-239, 2003-04
  17. ↑ Behzad Mofidi-Nasrabadi, Vorbericht der archäologischen Ausgrabungen der Kampagnen 2005-2007 in Haft Tappeh (Iran), Verlag, 2010, ISBN 978-3-89688-418-3
  18. ↑ Mofidi-Nasrabadi, B, Vorbericht der archäologischen Untersuchungen in den Kampagnen 2008, 2009 und 2010 in Haft Tappeh (Iran), Elamica, vol. 2, pp. 55-159, 2012
  19. ↑ Mofidi-Nasrabadi, B, Vorbericht der archäologischen Untersuchungen in den Kampagnen 2012-2013 in Haft Tappeh (Iran), Elamica, vol. 4, pp. 67-167, 2014
  20. ↑ Prechel, D., Die Tontafeln aus Haft Tappeh 2005-2007, in: B. Mofidi-Nasrabadi, Vorbericht der archäologischen Ausgrabungen der Kampagnen 2005-2007 in Haft Tappeh (Iran), Münster, pp. 51-57, 2010
  21. ↑ Roaf, Michael. "Kassite and Elamite Kings", Volume 1 Karduniaš. Babylonia under the Kassites 1, edited by Alexa Bartelmus and Katja Sternitzke, Berlin, Boston: De Gruyter, pp. 166-195, 2017
  22. ↑ Cole, S. W., & De Meyer, L., "Tepti-ahar, King of Susa, and Kadašman-dKUR.GAL", Akkadica, 112, pp. 44-45, 1999
  23. ↑ E. Reiner, "Inscription from a Royal Elamite Tomb", Archiv für Orientforschung, vol. 24, pp. 87–102, 1973

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Amiet, Pierre, "Observations sur les sceaux de haft-tepe (Kabnak)", Revue d’Assyriologie et d’archéologie Orientale, vol. 90, no. 2, pp. 135–43, 1996
  • Álvarez-Mon, Javier, and Yasmina Wicks, "Elamite war chariots and military equipment at ancient Kabnak (ca. 1400 BCE)", Journal of Cuneiform Studies 73.1, pp. 121-134, 2021
  • [2]Beckman, G., "A stray tablet from Haft Tépé", IrAnt 26, pp. 81–83, 1991
  • Daneshmand, Parsa, "An Extispicy Text from Haft-Tappe", Journal of Cuneiform Studies, vol. 56, pp. 13–17, 2004
  • Glassner, J. J., "Les textes de Haft Tépé, la Susiane et l’Élam au II millénaire", pp. 109–126 in Mesopotamie et Elam,ed. L. De Meyer & H. Gasche. Mesopotamian History and Environment, Occasional Publications I. Genth: University of Genth, 1991
  • P. Herrero and J. J Glassner, "Haft-Tépé: Choix de textes I", Iranica Antiqua, vol. 25, pp. 1–45, 1990
  • P. Herrero and J. J Glassner, "Haft-Tépé: Choix de textes II", Iranica Antiqua, vol. 26, pp. 39–80, 1991
  • P. Herrero and J. J Glassner, "Haft-Tépé: Choix de textes III", Iranica Antiqua, vol. 28, pp. 97–135, 1993
  • P. Herrero and J. J Glassner, "Haft-Tépé: Choix de textes IV", Iranica Antiqua, vol. 31, pp. 51–82, 1996
  • Mofidi-Nasrabadi, Behzad, "Ergebnisse der C14-Datierung der Proben aus Haft Tappeh", Elamica 5, pp. 7-36, 2015
  • Mofidi-Nasrabadi, Behzad, "Some chronological aspects of the building structures at Haft Tappeh", Susa and Elam. Archaeological, Philological, Historical and Geographical Perspectives. Brill, pp. 161-172, 2013
  • Izzat Allāh Nigāhbān, "Excavations at Haft Tepe", Iran, University of Pennsylvania Museum of Archaeology, 1991, ISBN 0-934718-89-X
  • Oudbashi, Omid, and S. Mohammadamin Emami, "A Note on the Corrosion Morphology of Some Middle Elamite Copper Alloy Artefacts from Haft Tappeh, South-West Iran", Studies in Conservation, vol. 55, no. 1, pp. 20–25, 2010
  • Rafiei-Alavi, Babak, Faranak Bahrololoumi, and Sabine Klein, "Three Women from Elam: A Revision of the Haft Tappeh Metal Plaque", Bulletin of the American Society of Overseas Research 387.1, pp. 171-180, 2022
  • Tamm, Alexandr, "Pie Crust rattles of the Ancient Near East with a focus on the find from Haft Tappeh (Iran)", Elamica 3, pp. 133-170, 2013
  • Mofidi Nasrabadi, B, "Chronological order of the Elamite pottery from Haft Tappeh", Elamica 6, pp. 97-118, 2016

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Hafttepa&oldid=4344257" dan olindi