Ibn Qayyum al-Javziyya

Shamsuddin Abu 'Abdulloh Muhammad ibn Abu Bakr ad-Dimashqiy, Ibn Qayyum al-Javziyya nomi bilan mashhur (arabcha ابن قيم الجوزية‎; 1292-yil 29-yanvar, Damashq — 1350-yil 16-sentabr, oʻsha yerda) — Musulmon tarjimoni, muhaddis, musulmon huquqidagi hanbaliy mazhabining koʻzga koʻringan vakili. „Ibn Qayyum al-Javziyya“ taxallusi Shamsuddinga berilgan, chunki u Damashqdagi Javziya madrasasi vasiyining (arabcha „qayyum“ (arabcha qyّm‎) soʻzini oʻzbekchaga „vakolatli“ yoki „vasiy“ deb tarjima qilish mumkin) oʻgʻli edi.

Biografiyasi

Uning toʻliq ismi Abu Abdulloh Shamsuddin Muhammad ibn Abu Bakr ibn Ayyub ibn Saʼd ibn Horiz ibn Makkiy Zaynuddin az-Zur’i ad-Dimashqiy. Hijriy 691 yil safar oyining yettinchi kuni Damashqda tugʻilgan. U chuqur dindorlar xonadonida taqvo va diyonat muhitida ulgʻaygan va tarbiyalangan. U yetti yoshga hali toʻlmagan vaqti, bolaligidanoq bilim olishni boshladi. Ibn Qayyum Damashqda otasidan boshlangʻich taʼlimni olgan. Soʻngra Damashqning mashhur alloma va ilohiyot olimlaridan huquq, kalom, arab tili va adabiyotini oʻrgangan. Oʻsha paytda bu shahar oʻzining ulamolari va ilohiyotshunoslari bilan mashhur edi. Keyinroq yosh Shamsuddin ilm izlab Misrga boradi. Ibn Qayyum har tomonlama yaxshi taʼlim olgan olimlardan edi. Shunday qilib, u hadis ilmini qozi Taqivuddin ibn Sulaymon, Ismoil ibn Maqtum, Fotima binti Javhar va boshqalardan olgan. U Ali ibn Abu al-Fath Baaliydan arab tilini oʻrgangan va uning rahbarligida Abu-l-Baqoʻaning „al-Mulaxhis“, „Jarjoniyya“, „Alfiya ibn Molik“ kitoblarini, shuningdek, „al-Kafiya va-sh-Shofiya“ va „Toshil“, „Alfiya ibn Molik“ kabi kitoblarni oʻrgangan. U usul (asoslar) va fiqh ilmlarini Safiuddin al-Hindiy va ibn Taymiyya kabi shayxlardan hamda Shayx Ismoil ibn Muhammad al-Xoroniydan olgan, uning rahbarligida Ibn Kudomaning „ar-Raud“, Amidiyyaning „al-Ahkom“ va boshqa kitoblarini oʻrgangan. Ibn Qayyum nomi Ibn Taymiyya bilan uzviy bogʻliqdir. Hijriy 712-yilda Taymiyyaning Misrda vaʼzgoʻylik faoliyati boshlanganidan beri u zotdan ajralmagan. 1326-yilda ikkalasi ham qamoqqa olingan. Ibn Qayyum hijriy 728-yilda Ibn Taymiyya vafotidan keyingina ozod qilindi; Ibn Qayyum qamoqda boʻlganida Qur’on oʻqish, tafakkur qilish bilan shugʻullangan. Milodiy 1340-yilda, Makkaga ziyorat qilgan. 1342-yilda Ibn Qayyum al-Javziyya Damashqdagi „Madrasa as-Sadriya“da birinchi maʼruzasini oʻqigan va 1350-yilda vafotigacha shu yerda dars bergan.

Uning shogirdlari orasida:

• Ibn Rajab — hofiz, imom, olim, zohid, hadis, fiqh, tarixga oid kitoblar muallifi; u vafotigacha ibn Qayyumdan ajralmas edi;
• Ibn Kasir — hofiz, tarixchi, muhaddis, koʻplab kitoblar muallifi, ulardan eng mashhurlari „Tafsir ibn Kasira“ (Qur’on tafsiri) va „al-Bidoya van-Nihoya“ („Ibtido va intiho“) kitobidir.;
• Fayruz Abadiy „al-qomus al-muhit“ — arab tilining izohli lugʻatini tuzuvchidir

Teologik qarashlari

Ibn Qayyum Ibn zamondoshlari orasida Taymiyaning eng mashhur shogirdi sanaladi. U Ibn Taymiya asarlarini ommalashtirish uchun bor kuchini sarflagan va deyarli barcha masalalarda Ibn Taymiyaga ergashgan. Uning sharofati bilan Ibn Taymiya gʻoyalari keng tarqalgan. U ustozidan koʻp narsani oʻrgangan, lekin eng muhimi quyidagilardan iborat: Alloh taoloning kitobiga va Muhammad paygʻambarning sahih sunnatlariga daʼvati; kundalik hayotda ularga amal qilish; Qur’on va Sunnatga oʻzlarining solih ajdodlari kabi amal qilish. Ibn Qayyum Qur’on tafsiri boʻyicha mutaxassis, hadis ilmi va ularning uslubiyati boʻyicha mutaxassis boʻlgan, kalom va arab tilining nozik jihatlarini mukammal bilgan. Uning asarlarida antropomorfizmga (tashbih-tajsim) yaqin hukmlarni uchratish mumkin. U tavhidni uch turga (uluhiyya-rububiya-asma va sifat) ajratishni tan olgan: Yaratuvchi sifatida Allohning birligini (tavhid ar-rububiyya) tan olish, Allohni ibodatning yagona ob’ekti (tavhid al-uluhiyya) deb tan olish va Uni sifatdosh ismlar sohibi (tavhid al asmo va-s-sifat) deb tan olish. U Muhammad s.a.v. paygʻambar, azizlar va avliyola) qabriga maxsus ziyorat qilishni taqiqlangan deb hisoblagan. Uning koʻplab qoidalari ortodoks sunniylar tomonidan qattiq tanqid qilingan. Ibn Taymiya singari u ham diniy hokimiyatlarga koʻr-koʻrona amal qilishni rad etgan va turli aqidaviy va huquqiy masalalarda faqat islomning birlamchi manbalaridan aniq dalillarga murojaat qilishni zarur deb bilgan; ayni paytda hanbaliy huquq maktabi metodologiyasidan keng foydalangan. U ijmoning qonuniyligini ham inkor etgan. Ibn Qayyum maʼnaviyatga, uning dindagi oʻrniga katta ahamiyat bergan. Ibn Taymiyadan farqli oʻlaroq, u tasavvufning ancha kuchli taʼsirini boshidan kechirgan.

Asarlari

Olimning koʻp qirrali ilmiy izlanishlari samarasi koʻplab kitoblar boʻldi. Ibn Qayyum Qur’on tafsiri, huquq, hadis, kalom kitoblarining muallifi. Uning 100 ga yaqin asarlari maʼlum. Quyida ulardan bir nechtasi keltirilgan:

• „Goʻzal soʻzlarning muborak yomgʻiri“ (arab. الوابل الصيب من الكلم الطيب‎, — Al-Vabil us-sayyib min al-kalim it-tayyib)
• „Kasallik va dori“ (arabcha الداء والدواء‎, Ad-Da va ad-dava)
• „Katta gunohlar“
• „ Sahih va zaif hadislar yuqori minorasi (ajratish uchun)“ (arab. المنار المنيف في الصحيح والضعيف‎, Al-Manar ul-munif fis sahih vad doif)
• „Ruh“ (arab. الروح‎, ‎Ar-Rux)
• "Kasallar uchun shifo. Taqdir masalalari, uning hikmati va sabablari "(arab. شفاء العليل في مسائل القضاء والحكمة والقدر والتعليل‎, Shifa ul-alil fi masail il-qada val hikma val qadr vat taʼalil)
• „Qutqarilgan guruh haqida keng qamrovli shifobaxsh javob“ (arab. الكافية الشافية في الانتصار للفرقة الناجية‎, Al-Kafiyat ush-sharia fil intisar lil firqat in-nadjiya)
• „Baxt maskani kaliti“ (arab. مفتاح دار السعادة‎, Miftahu dar is-saʼada)
• „Hikmat“ (arab. الفوائد‎,Al-Fawaid)
• „Jannatning taʼrifi va uning aholisining lazzatlari“

Nashrlar

rus tilida

• Ibn Qayyum al-Javziyya. Favaid = Foydali koʻrsatmalar / Mas’ul muharrir. Shayx Bakr ibn Abdulloh Abu Zayd; arab tilidan tarjima E. Sorokoumova. — M.: Umma, 2013. — 480 b. — ISBN 978-5-94824-208-8.

Eslatmalar

• Alizoda A. Ibn al-Qayyum al-Javziyya // Islom entsiklopedik lugʻati — M.: Ansor, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8
• Laoust, H., 1986 yil.
• Ibn Qayyum al-Javziyyaning tarjimai holi (koʻrish mumkin boʻlmagan havola) islamhouse.org saytida
• Baranov X. K. Arabcha-ruscha lugʻat: taxminan 42 000 soʻz. — 3-nashr. — M., 2001. — 667-bet.
• Alizoda, 2007 yil.

Manbalar

Adabiyot

• Ali-zoda A. A. Ibn al-Qayyum al-Javziyya // Islom ensiklopedik lugʻati. — M. : Ansor, 2007. — ISBN 978-5-98443-025-8. (CC BY SA 3.0)
• Ibn Qayyum al-Javziyya / Laoust, H. // Islom entsiklopediyasi. 2-nashr: [Inglizcha]: 12 jildda. / B. Lyuis tomonidan tahrirlangan; V. L. Menage; J. Schacht[en] va Ch. Pelat. C. Dumont, E. van Donzel va G. R. Hawting[en] tomonidan assistentlik qilishdi. — Leyden: E. J. Brill, 1986. jild. 3. — B. 811-812. (toʻlangan)