Ionlanish darajasi

Ionlanish darajasi (ionlanish rentabelligi) neytral zarrachalar, masalan, gaz yoki suvli eritmadagi ion zarrachalar nisbatini bildiradi. Elektrolitlar uchun kislota/asosning ionlash qobiliyati deb tushunish mumkin. Ionlanishning past darajasi baʼzan qisman ionlangan (zaif ionlangan) va yuqori darajadagi ionlanish toʻliq ionlashtirilgan deb ataladi. Biroq, toʻliq ionlashtirilgan ionning elektronlari qolmaganligini ham anglatishi mumkin^[1].

Ionlanish deganda atom yoki molekula oʻzining atom orbitalidan bir yoki bir nechta elektronni yoʻqotish yoki aksincha, erkin zarracha elektrondan (elektron biriktirilishi) qoʻshimcha elektron olish jarayonini anglatadi. Ikkala holatda ham atom yoki molekula neytral zarracha boʻlishni toʻxtatadi va zaryad tashuvchiga aylanadi. Agar atom bir yoki bir nechta elektronni yoʻqotsa, u musbat zaryadlanadi va musbat ion yoki kation deb ataladi. Aksincha, agar atom bir yoki bir nechta qoʻshimcha elektron olgan boʻlsa, u manfiy zaryadlanadi va manfiy ion yoki anion deb ataladi. Plazmadagi alohida erkin elektronlar va ionlar juda qisqa zaryad hosil qiladi, chunki ionlanish va rekombinatsiya, qo'zg'alish va bo'shashish uzluksiz jarayonlar hisoblanadi^[2].

Kimyoda foydalanilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dissotsilanish darajasi α (shuningdek, ionlanish darajasi deb ham ataladi) kislota kuchini ifodalash usuli. U ionlangan molekulalar soni va suvda erigan molekulalar sonining nisbati sifatida aniqlanadi. U son yoki foiz sifatida koʻrsatilishi mumkin. Kuchli kislotalarni ionlanish darajasi α < 30% dan yuqori, kuchsiz kislotalarni α > 30% dan past, qolganlarini esa belgilangan molyar konsentratsiyada oʻrtacha kislotalar boʻladi.

Fizikada foydalanilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Plazmada ionlanish darajasi $\alpha$ ionlangan neytral zarrachalar ulushini bildiradi.

\alpha ={\frac {n_{i}}{n_{i}+n_{n}}}

Bu yerda: $n_{i}$ ion zichligi va $n_{n}$ neytral zichlik (kubometr zarrachalari). Bu hisobsiz raqam boʻlib, baʼzan foiz sifatida ifodalanadi.

Atom haqida gap ketganda, „toʻliq ionlangan“ bog'langan elektronlar yuqligini anglatadi, natijada atomlari yuq yadro hosil boʻladi. Toʻliq ionlangan gazlarning alohida holati juda issiq termoyadroviy plazmalar boʻlib, yadroviy portlashlarda sunʼiy ravishda hosil boʻlgan yoki bizning Quyoshimizda va koinotdagi barcha yulduzlarda tabiiy ravishda hosil boʻlgan plazmalar hisoblanadi. Muntazam yulduzlar asosan vodorod va geliyni oʻz ichiga oladi, ular protonlarga (H⁺) va alfa-zarrachalarga (He²⁺) toʻliq ionlanadi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ionlashtirilgan modda birinchi marta tushirish trubkasida (yoki Crookes trubkasida) aniqlangan va 1879-yilda Sir William Crookes tomonidan koʻrsatilgan (u uni „nurli materiya“ deb atagan). Kruks trubasidagi „katod nurlar“ moddaning tabiati keyinchalik ingliz fizigi Ser J. J. Thomson tomonidan 1897-yilda aniqlangan^[3] va 1928-yilda Irving Langmur tomonidan^[4] „plazma“ deb nomlandi, ehtimol bu qon plazmasini anglatadi^[5].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Plazma fizikasi bo'yicha maqolalar ro'yxati

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Mochizuki, Y.; Takahashi, K.; Janka, H.-Th.; Hillebrandt, W.; Diehl, R. (2008). "Titanium-44: Its effective decay rate in young supernova remnants, and its abundance in Cas A". Astronomy and Astrophysics 346 (3): 831–842.
↑ Chapman, Brian. Glow Discharge Processes: Sputtering and Plasma Etching. New York: John Wiley & Sons, 25 September 1980. ISBN 978-0471078289. 2018-yil 7-aprelda qaraldi. (Wayback Machine saytida 2020-10-01 sanasida arxivlangan)
↑ Announced in his evening lecture to the Royal Institution on Friday, 30 April 1897, and published in Philosophical Magazine, 44, 293
↑ I. Langmuir, "Oscillations in ionized gases, " Proc. Natl. Acad. Sci. U. S., vol. 14, p. 628, 1928
↑ G. L. Rogoff, Ed., IEEE Transactions on Plasma Science, vol. 19, p. 989, Dec. 1991. See extract at „Coalition for Plasma Science - What is a plasma?“. 2006-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 24-may.

↑ ↑

↑ ↑
↑ ↑
↑ G. L. Rogoff, Ed., IEEE Transactions on Plasma Science, vol. 19, p. 989, Dec. 1991. See extract at „Coalition for Plasma Science - What is a plasma?“. 2006-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 24-may.

[ti44-1] Mochizuki, Y.; Takahashi, K.; Janka, H.-Th.; Hillebrandt, W.; Diehl, R. (2008). "Titanium-44: Its effective decay rate in young supernova remnants, and its abundance in Cas A". Astronomy and Astrophysics 346 (3): 831–842.

[Chapman_1980-2] Chapman, Brian. Glow Discharge Processes: Sputtering and Plasma Etching. New York: John Wiley & Sons, 25 September 1980. ISBN 978-0471078289. 2018-yil 7-aprelda qaraldi. (Wayback Machine saytida 2020-10-01 sanasida arxivlangan)

[3] Announced in his evening lecture to the Royal Institution on Friday, 30 April 1897, and published in Philosophical Magazine, 44, 293

[langmuir1928-4] I. Langmuir, "Oscillations in ionized gases, " Proc. Natl. Acad. Sci. U. S., vol. 14, p. 628, 1928

[5] G. L. Rogoff, Ed., IEEE Transactions on Plasma Science, vol. 19, p. 989, Dec. 1991. See extract at „Coalition for Plasma Science - What is a plasma?“. 2006-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 24-may.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]