Ise (Mie)
Ise 伊勢市 | |
|---|---|
| Shahar | |
 | |
 Bayroq  Gerb | |
| 34°29′15.0″N 136°42′33.5″E / 34.487500°N 136.709306°E | |
| Mamlakat | Yaponiya |
| Viloyat | Kansai |
| Prefektura | Mie |
| Hukumat | |
| • Mayor | Kenʼichi Suzuki |
| Maydon | 208.52 km2 (80.51 kv mi) |
| Rasmiy til(lar)i | yapon |
| Aholisi (2021-yil iyul) |
123 533 kishi |
| Zichligi | 590 kishi/km2 |
| Vaqt mintaqasi | UTC+9:00 |
| Telefon kodi | 0596-23-1111 |
Ise (yaponcha: 伊勢市 Ise-shi), Ilgari Ujiyamada (宇治山田) — Yaponiyaning Honsyu orolida joylashgan Mie prefekturasi markazidagi shahar. Ise shahrida Yaponiyadagi eng muqaddas Shinto ziyoratgohi boʻlgan Buyuk Ise ziyoratgohi oʻrnashgan. Shahar uzoq vaqtdan beri mavjud boʻlgan nomga ega — Shinto (神都) — bu taxminan „Muqaddas shahar“ degan maʼnoni anglatadi hamda tom maʼnoda „Kami poytaxti“ degan maʼnoni ham beradi. 2021-yil 31-iyul holatiga koʻra, shaharda 55.911 xonadonda 123.533 nafar aholi istiqomat qiladi va aholi zichligi har kvadrat kilometrga 590 kishidan toʻgʻri keladi[1]. Shaharning umumiy maydoni 208,53 kvadrat kilometr (80,51 mi²) ga teng.
Geografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ise uzoq sharqiy Mie prefekturasidagi Shima yarim orolining shimoliy yarmida joylashgan. Shaharning shimoliy qismi Tinch okeanining Ise koʻrfaziga qaragan tekislik hududiga toʻgʻri keladi. Janubda quruqlik koʻtarilib, balandligi 100 dan 500 metrgacha boʻlgan tepaliklar va togʻlarni hosil qiladi. Shaharning katta qismi Ise-Sima milliy bogʻining geografik chegaralarida oʻrnashgan.
Qoʻshni munitsipalitetlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mie prefekturasi
Iqlimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ise nam subtropik iqlimga ega (Köppen Cfa) boʻlib, yozi issiq va qishi salqin hamda qor yogʻmaydi. Ise shahrida oʻrtacha yillik harorat 15.6 °C (60.1 °F) ni tashkil etadi. Yillik oʻrtacha yogʻin miqdori 1,870.8 mm (73.65 in), sentyabr eng seryogʻin oy hisoblanadi. Avgustda eng yuqori harorat 27.2 °C (81.0 °F) atrofida va eng past harorati yanvarda, taxminan 4.8 °C (40.6 °F) boʻladi.
| Obata, Ise (1991-2020 normalari, ekstremal 1979-hozirgi) iqlimi | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Koʻrsatkich | Yan | Fev | Mart | Apr | May | Iyun | Iyul | Avg | Sen | Okt | Noy | Dek | Yil |
| Mutlaq maksimal, °C | 18,1 | 20,5 | 25,3 | 30,7 | 33,1 | 36,0 | 38,5 | 38,8 | 37,8 | 30,4 | 24,3 | 25,4 | 38,8 |
| Oʻrtacha maksimal, °C | 9,5 | 10,2 | 13,8 | 19,4 | 24,0 | 26,8 | 31,0 | 32,2 | 28,3 | 22,7 | 17,1 | 11,9 | 20,6 |
| Oʻrtacha harorat, °C | 4,8 | 5,2 | 8,5 | 13,8 | 18,7 | 22,2 | 26,3 | 27,2 | 23,7 | 17,9 | 12,1 | 7,0 | 15,6 |
| Oʻrtacha minimal, °C | 0,2 | 0,5 | 3,3 | 8,4 | 13,9 | 18,4 | 22,6 | 23,4 | 19,9 | 13,6 | 7,2 | 2,2 | 11,1 |
| Mutlaq minimal, °C | −5,7 | −6 | −3,9 | −1,8 | 4,8 | 10,0 | 15,7 | 160 | 10,2 | 3,1 | −1,7 | −4,9 | −6 |
| Yogʻingarchilik meʼyori, mm | 63,3 | 68,3 | 121,3 | 134,2 | 188,1 | 213,7 | 181,7 | 160,2 | 319,2 | 258,4 | 95,8 | 66,6 | 1 870,8 |
| Manba: Yaponiya Meteorologiya Agentligi[2][3] | |||||||||||||
Demografiyasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Yaponiya aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra[4], Ise aholisi soni soʻnggi 50 yil ichida nisbatan barqaror boʻlib qolgan.
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1960 | 123,311 | — |
| 1970 | 130,339 | +5.7% |
| 1980 | 137,296 | +5.3% |
| 1990 | 138,298 | +0.7% |
| 2000 | 136,173 | −1.5% |
| 2010 | 130,228 | −4.4% |
Tarixi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ise tarixi toʻgʻridan-toʻgʻri Ise ziyoratgohi bilan bogʻliq. Buyuk Ise ziyoratgohi ikkita asosiy qismga boʻlingan: ichki ziyoratgoh va tashqi ziyoratgoh hududi. Nomlarga qaramay, bular aslida bir-biridan taxminan olti kilometr masofada joylashgan ikkita jismonan alohida manzilgohlardir. Ise ikki ziyoratgoh atrofida paydo boʻlgan kichik aholi punktlaridan tashkil topgan. Edo davrida Ise „o-Ise-mairi“ (soʻzma-soʻz „Isega kelish“) deb nomlangan ziyoratchilar uchun asosiy manzilgoh boʻlgan va shu sababli bu aholi punktlari kattalashib, kichik qishloqlarga aylangan. Ichki ziyoratgoh atrofidagi qishloq Uji deb nomlangan va tashqi ziyoratgoh atrofidagi qishloq Yamada deb atalgan. Ise Buyuk maqbarasi diniy ahamiyatga ega boʻlgani sababli, Edo davrida Tokugava syogunati bu hududni siyosiy ahamiyatga ega deb hisoblagan hamda Yamada magistraturasini oʻrnatgan.
Meiji davrida bu ikki qishloq zamonaviy munitsipal tizimni oʻrnatish bilan birlashtirilib, Ujiyamada shahrini tashkil qildi. Shahar 1906-yil 1-sentyabrda shahar maqomiga koʻtarildi. 1909-yilda JNR ning oldingi rahbari Ujiyamadani poyezdda markaz bilan bogʻladi, keyin esa 1930-yilda Kintetsu temir yoʻli tashkil etildi. 1940-yilda Yaponiya imperiyasi tashkil topganining 2600 yilligini nishonlash uchun hukumat tomonidan homiylik qilingan marosimlarda, sakkiz millionga yaqin ziyoratchilar Ise Grand ziyoratgohiga tashrif buyurdi. Ise Grand ziyoratgohining davlat sintoizmi uchun ahamiyati Ujiyamadani Ikkinchi Jahon urushi davrida oltita havo hujumi nishoniga aylantirishiga sabab boʻldi. Ulardan eng kattasi 1945-yil 28-iyulda Yigirmanchi havo kuchlarining 93 ta Boeing B-29 Superfortress bombardimonchi samolyotlari yondiruvchi moddalarni tashlaganida sodir boʻlgan, natijada shahrning 39% yonib ketgan[5].
1955-yil 1-yanvarda Ujiyamada Toyohama, Kitahama, Shigo va Kida qishloqlarini oʻzlashtirib oldi hamda oʻz nomini Ise shahri deb oʻzgartirildi. Ushbu oʻzgarishning sababi, Kyoto prefekturasining keyinchalik tashkil etilgan Uji shaharlari va Fukuoka prefekturasining Yamada shahri (hozirgi Kama shahri) bilan chalkashishlikning oldini olish uchun edi. Aholi tomonidan „Ise“ nomi tanlandi, chunki u Ise Buyuk ziyoratgohi tufayli butun Yaponiyada allaqachon tan olingan shahrga aylangan edi. Biroq, nomni oʻzgartirish bosqichi shahar atrofida biroz vaqt talab qildi. Masalan, shahardagi asosiy JR stansiyasi Yamada stantsiyasining nomini Iseshi stansiyasiga oʻzgartirish uchun toʻrt yil kerak boʻldi. Baʼzi narsalarning nomi umuman oʻzgartirilmagan, masalan, Ujiyamada stansiyasi, Isening eng katta poezd stansiyasi hisoblanadi. Shuningdek, Ujiyamada yuqori maktabi, Isening birinchi yuqori maktabidir.
1959-yil 26-sentyabrda Yaponiyadagi eng kuchli qayd etilgan Ise-van tayfunu Ise va uning atrofidagi hududlarga katta ziyon yetkazdi.
2005-yil 1-noyabrda Ise shahri Futami va Obata shaharlarini va Misono qishlogʻini (barchasi Vatarai tumanidan) oʻzlashtirib oldi.
Hukumat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ise toʻgʻridan-toʻgʻri saylanadigan mer hamda 28 aʼzodan iborat bir palatali shahar kengashiga ega boʻlgan mer-kengash boshqaruv shakliga ega. Ise Mie prefekturasi assambleyasiga toʻrtta aʼzodan hissa qoʻshish huquqi mavjud. Milliy siyosat nuqtai nazaridan, shahar Yaponiya Diet quyi palatasining Mie 4-okrugi tarkibiga kiradi.
Iqtisodiyoti
[tahrir | manbasini tahrirlash]Mahsulotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Akafuku: Mochi shirin qizil loviya pastasi bilan tijorat qiladi.
- Ise Udon : Udon soya sousi ishlab chiqaruvchisi
- IseVashi : Ise Grand Shrine uchun Vashi (yapon qogʻozi) yetkazib beradi
Sanoat
[tahrir | manbasini tahrirlash]Zavodlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Yokohama kauchuk kompaniyasi
- Kyocera
- NGK
Taʼlim tizimi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ise shahrida 23 ta davlat boshlangʻich taʼlim maktabi va shahar hukumati tomonidan boshqariladigan oʻnta davlat oʻrta taʼlim maktabi hamda Mie prefekturasi taʼlim boshqarmasi tomonidan boshqariladigan oltita davlat yuqori taʼlim maktabi faoliyat yuritadi. Shaharda bitta xususiy oʻrta taʼlim maktab va toʻrtta xususiy yuqori maktab mavjud. Shintoga qarashli Kogakkan universiteti korpusi ham Ise shahrida joylashgan.
Transport
[tahrir | manbasini tahrirlash]Temir yoʻl
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ise Grand ziyoratgohining sayyohlik diqqatga sazovor joyi sifatida mashhurligi tufayli temir yoʻl orqali u yerga osongina borish mumkin. Kintetsu Kyoto, Osaka va Nagoyadan Isega toʻgʻridan-toʻgʻri tezyurar poezdlar (soatiga bir yoki ikki marta) va cheklangan tezkor poezdlar (odatda soatiga ikki marta) koʻrinishida toʻgʻridan-toʻgʻri xizmat koʻrsatiladi. Osakadan sayohat taxminan 135 daqiqa (cheklangan ekspressda 105 daqiqa), Nagoyadan sayohat taxminan 100 daqiqa davom etadi (cheklangan ekspressda 85 daqiqa). JR Central, Mie Rapidda soatiga bir marta Nagoyadan Isega toʻgʻridan-toʻgʻri borib-kelish xizmatini taklif qiladi, bu taxminan 90 daqiqa davom etadi.
Chiziqlar va stantsiyalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kintetsu temir yoʻli — Yamada liniyasi
- (<< Nagoya, Osaka uchun ) • Akeno • Obata • Miyamachi • Iseshi • Ujiyamada
Kintetsu temir yoʻli - Toba liniyasi
- (Ujiyamada • Isuzugava • Asama • (Kashikojima uchun >>)
.svg){kind=logo}
JR Tokai — Sangu liniyasi
- (<< Nagoya, Kameyama uchun ) • Miyagava • Yamada-Kamiguchi • Iseshi • Isuzugaoka • Futaminoura • Matsushita • Ikenoura Seaside • ( Toba uchun >>)
Avtobus
[tahrir | manbasini tahrirlash]Sanco Ise shahriga va Ise orqali boshqa shaharlarga boruvchi bir qator avtobuslarni boshqaradi. Shahardagi asosiy avtobus markazi Iseshi stansiyasining JR chiqishi oldida joylashgan. Sanco Ise atrofidagi tramvay xizmatini, xususan, Iseshi stansiyasidan Ichki ziyoratgohgacha boʻlgan „Shinto liniyasi“ deb nomlangan liniyani boshqargan. 1961-yilda u yopilgan va oʻrniga zamonaviy avtobuslar keltirilgan.
Yoʻllar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Tez yoʻllar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ise tezkor yoʻli Ise-nishi IC • Ise IC
Pullik yoʻllar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ise Futami Toba liniyasi
- Iseshima osmon chizigʻi
Milliy yoʻnalishlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Milliy yoʻnalish 23
- Milliy yoʻnalish 42
- Milliy yoʻnalish 167
Havo
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ise shahridan Markaziy Yaponiya xalqaro aeroportiga toʻgʻridan-toʻgʻri parom aloqasi mavjud.
Mahalliy diqqatga sazovor joylar
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Buyuk Ise ziyoratgohi : Baʼzan u eng muqaddas Shinto ziyoratgohi maqomini koʻrsatish uchun „ziyoratgohlar ziyoratgohi“ deb ataladi. Afsonaga koʻra, Yaponiyaning uchta muqaddas xazinasidan biri boʻlgan Yata no Kagami (Muqaddas koʻzgu) hududning markazida joylashgan. Butun ziyoratgoh har 20 yilda bir marta Isega olib kelingan yangi yogʻochdan foydalangan holda toʻliq qayta quriladi hamda keyin okixiki (お木曳) paytida ziyoratgohga ketayotganda tantanali ravishda koʻchalar boʻylab olib ketiladi. Ziyoratgoh 62-marotaba rekonstruksiya qilinmoqda, yaʼni bu anʼana kamida 1240-yil davomida amalga oshirilgan. Keyingi rekonstruksiya 2033-yilda amalga oshiriladi.
Tashqi ziyoratgoh ((外宮 gekū): Baʼzan toyouke-daijingū (豊受大神宮) deb ham ataladi, u oziq-ovqat, kiyim-kechak va boshpana (hayotning asosiy ehtiyojlari) maʼbudasi Toyouke-Ōmikami ga bagʻishlangan. Ziyoratchilar ichki ziyoratgohni ziyorat qilishdan oldin tashqi ziyoratgohni ziyorat qilishlari kerak. Tashqi ibodatxona Ise-shi stansiyasiga juda yaqin joylashgan. Stansiyadan JR tomonidan (Kintetsu tomoniga qarama-qarshi) chiqishga toʻgʻri keladi. Toʻgʻridan-toʻgʻri yoʻl boʻylab yurish va Tashqi ziyoratgohga besh daqiqa ichida yetib borish mumkin.
Ichki ziyoratgoh (内宮 naikū baʼzan kō-taijingū (皇大神宮) deb ham ataladi, u baʼzan "oliy kami " deb nomlanadigan quyosh maʼbudasi Amaterasu-Ōmikami ga bagʻishlangan. Bu ziyoratgohga har kuni Yaponiyaning turli burchaklaridan koʻplab ziyoratchilar tashrif buyuradi. Yangi yil mavsumida tashrifchilar sonida keskin oʻsish kuzatiladi. Odamlar anʼanaviy ravishda Yangi yil kuni ziyoratgohga tashrif buyurishadi, ammo bu yangi yilning birinchi tashrifi boʻlgani uchun ziyoratgohni tanlashga alohida eʼtibor beriladi. Baʼzi odamlar oʻz hududidagidan koʻra muhimroq boʻlishi mumkin boʻlgan ziyoratgohlarga sayohat qilishadi. Bu muqarrar ravishda odamlarni Buyuk Ise ziyoratgohiga, xususan, Ichki ziyoratgohga olib boradi. Ichki ziyoratgohdagi asosiy ziyoratgohning ichki makoniga tashrif buyurish taqiqlangan, shuning uchun faqat kami joylashgan binoning tomi koʻrinadi.
Madaniy obyektlar: Ushbu muassasalar Ise Grand Shrine haqida chuqurroq tushuncha beradi. Ularning barchasi tashqi ziyoratgoh va ichki ziyoratgoh oʻrtasidagi ziyorat yoʻlining bir qismi boʻlgan Kurata togʻining tepasida joylashgan.
Tarix muzeyi yoki Jingu Chokokan muzeyi (神宮徴古館 jingū-chōkokan) ziyoratgohning yaratilishi va rivojlanishi haqida hikoya qiladi.
Tasviriy sanʼat muzeyi (神宮美術館 jingū-bijutsukan) har 20 yilda bir marta oʻtkaziladigan rekonstruksiya marosimida sovgʻa qilingan rasmlar va rassomlarning asarlarini namoyish etiladi.
Qishloq xoʻjaligi muzeyi (jingū-nōgyōkan): Tashqi ziyoratgoh hayotning asosiy ehtiyojlari maʼbudasi Toyouke-Omikamiga bagʻishlanganligi sababli, ushbu muzey qishloq xoʻjaligi bu ehtiyojlarni qanday qondirishini oʻz ichiga oladi.
Kutubxona (神宮文庫 jingū-bunko) hududida Shinto va Ise ziyoratgohi haqidagi turli jildlar mavjud. Jamoat uchun ochiq, lekin odatda tadqiqotchilar va Shinto ruhoniylari tomonidan keng qoʻllanadi.
Festivallar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Ise festivali: Oktyabr oyining oʻrtalarida ikki kun davomida oʻtkaziladigan Isening eng katta festivali hisoblanadi.
Okixiki (お木曳): Buyuk Ise ziyoratgohini rekonstruksiya qilish uchun ishlatiladigan yogʻoch tantanali ravishda koʻchalarda olib boriladigan festival. Ise shahrining har bir mahallasi (yoki tumani) oʻz ulushini koʻtarish uchun javobgardir hamda marosim barcha mahallalarning ishtirok etishiga imkon berish uchun asosan dam olish kunlarida amalga oshiriladi. Ushbu festival faqat ziyoratgohni qayta qurishdan sakkiz yil oldin ketma-ket uch yil davomida oʻtkaziladi. Masalan, 2013-yilda navbatdagi ziyoratgohni qayta tiklash uchun Okixiki festivallari 2005-yil, 2006-yil va 2007-yillarda oʻtkazilgan. Tashqi ziyoratgoh uchun okixiki may oyida oʻtkaziladi hamda Miya daryosida boshlanadi. Ichki ziyoratgoh uchun okixiki iyul oyining oxirida oʻtkaziladi va Isuzu daryosi yaqinida boshlanadi.
Gilos gullari festivali Miya daryosida (Vatarai koʻprigi yaqinida) olcha gullash mavsumida oʻtkaziladi.
Miya daryosi boʻyidagi mushakbozlik iyul oyining oʻrtalarida oʻtkaziladi.
Tenno festivali odatda iyul oyining uch kunlik dam olish kunlarining yakshanbasida, kechqurun Kavasaki yaqinida oʻtkaziladi. Kechqurun oltin baliq otishmalari oʻtkazilishi bilan mashhur.
Taniqli odamlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Takao Fujinami (1932-2007), siyosatchi, vazirlar mahkamasi vaziri
- Hiroshi Fujivara (1964-yilda tugʻilgan), musiqachi
- Kon Ichikava (1915-2008), rejissyor.
- Tomoya Kanamori (1982 yilda tugʻilgan). Professional futbolchi
- Katue Kitasono (1902-1978), shoir, fotograf
- Shinichiro Koyama (1907-yilda tugʻilgan), professional beysbolchi
- Hiroki Mizumoto (1985-yilda tugʻilgan), futbolchi. Yaponiya milliy futbol jamoasida oʻynagan. Ise (Misono) shahrida tugʻilgan.
- Shun Morishita (1986-yilda tugʻilgan), professional futbolchi
- Yoko Natsuki (1952-yilda tugʻilgan), aktrisa
- Daisuke Nakai (1989-yilda tugʻilgan), professional beysbolchi
- Mizuki Noguchi (1978-yilda tugʻilgan), yuguruvchi. Afina 2004 Yozgi Olimpiya oʻyinlarining marafon oltin medali sovrindori. Ise shahrida oʻsgan.
- Eiji Savamura (1917-1944), beysbolchi (koʻza). Yaponiya beysbol shon-sharaf zali aʼzosi. Ise shahrida tugʻilgan.
- Ooka Tadasuke (1672-1752), samuray. Shogun Tokugava Yoshimune qoʻl ostida politsiya boshligʻi boʻlib ishlagan. Edo davrida Yamada (hozirgi Ise) magistri sifatida xizmat qilgan.
- Isao Takahata (1935-2018), rejissyor. Studio Ghibli hamraisi. Ise shahrida tugʻilgan.
- Naoki Hatta (1986-yilda tugʻilgan), professional futbolchi
- June Yamagishi (1953-yilda tugʻilgan), musiqachi
- Kenta Nishimoto (1994-yilda tugʻilgan), professional badmintonchi
- Atsushi Miyake (1999-yilda tugʻilgan), poyga haydovchisi
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ In waka rhetoric Makurakotoba, the word Kamikaze was used to introduce Ise.
- ↑ „ja:観測史上1～10位の値（年間を通じての値）“. JMA. Qaraldi: 2022-yil 11-aprel.
- ↑ „ja:気象庁 / 平年値（年・月ごとの値）“. JMA. Qaraldi: 2022-yil 11-aprel.
- ↑ Ise population statistics
- ↑ „USAAF Chronology: COMBAT CHRONOLOGY OF THE US ARMY AIR FORCES, JULY 1945“. 2020-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 7-dekabr.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Ise City official website (yaponcha)
- Akafuku Mochi
- [1] Ise Grand Shrine official website] (English)
- Ise city guide from the [2] Mie Guidebook] at Mie JETs
- „A Day Tripper’s Guide to Ise and Toba“[sayt ishlamaydi] by Zack Davisson, Japanzine
- Rakuraku Ise Moude (Official Ise City travel information)
| Maxsus shahar |  | |
|---|---|---|
| Shaharlar | ||
| Tumanlar | ||
