Ixtiyoriy eksport cheklovi

Ixtiyoriy eksport cheklovi yoki ixtiyoriy eksportni cheklash (VER) import qiluvchi mamlakat hukumati tomonidan eksport qiluvchi mamlakat hukumat yoki raqobatdosh sanoatiga qoʻllovchi bir tomonlama yoki oʻzaro eksport hajmini cheklashga qartilgan choradir.

Ushbu taʼrifga koʻra, VER atamasi eksportni cheklash boʻyicha ikki tomonlama kelishilgan barcha choralarni qamrab oladi. Ular „Eksport vizalari“ deb ham ataladi. Cheklov – oldindan belgilangan chegara, eksport qilinadigan kvotani kamaytirish yoki toʻliq cheklash boʻlishi mumkin.

Odatda ixtiyoriy eksport cheklovlari sanoat korxonalari maʼlum mamlakatlardan import qilinadigan raqobatdosh mahsulotlardan himoyalanishga intilganda paydo boʻladi . Keyin eksport qiluvchi mamlakat tomonidan import qiluvchi mamlakatni tinchlantirish va uni aniq savdo toʻsiqlarini qoʻyishdan toʻxtatish uchun VER taklif etiladi .

VERni amalga oshirish 1994—yilda Tariflar va savdo boʻyicha bosh kelishuviga kiritilgan oʻzgartirishlar meʼzonlari boʻyicha taqiqlangan. (11-modda)

Umumiy maʼlumot

Ixtiyoriy eksport cheklovlari odatda import qiluvchi mamlakatlarning bosimi bilan bogʻliq. Shu sababli, eksport cheklovlarini „ixtiyoriy“ deb hisoblash mumkin. Chunki eksport qiluvchi mamlakatlar bunday cheklovlarni import qiluvchi mamlakatlar oʻrnatishi mumkin boʻlgan muqobil savdo toʻsiqlaridan koʻra maʼqul deb topishlari mumkin. Bundan tashqari, raqobatbardosh boʻlmagan, ayniqsa, oligopolistik tarmoqlarda eksport qiluvchi kompaniyalar ixtiyoriy eksport cheklovlari boʻyicha muzokaralar olib borish ular uchun foydali ekanligini biladilar.

Agar ixtiyoriy eksport cheklovlari hukumat oʻrtasidagi kelishuvlarni oʻz ichiga olsa, ular odatda bozorda eksportni boshqarish qoidalarini, muzokaralar huquqlarini va savdo oqimlarini nazorat qilishni belgilaydi. Baʼzi mamlakatlarda, xususan, AQSHda tuzilgan marketing tartiblari qatʼiy belgilangan ixtiyoriy eksport cheklovlaridan qonuniy jihatdan farq qiladi. Ixtiyoriy eksport cheklovlarining ushbu shakllari oʻrtasidagi farq asosan qonuniy va tom maʼnoda boʻlib, ixtiyoriy eksport cheklovlarining iqtisodiy taʼsiri bilan hech qanday aloqasi yoʻq.

Oddiy ixtiyoriy eksport cheklovi tovarning turi, mamlakati va kvotadan kelib chiqqan holda eksport mahsulotlarini yetkazib berishga cheklovlar qoʻyadi. Tariflar va savdo qoidalari toʻgʻrisidagi bosh kelishuv, hukumatning savdoga taʼsiri boʻyicha normal sharoitlarda eksport cheklovlarini taqiqlaydi; eksport cheklovlari tasdiqlangan boʻlsa, bu cheklovlar kamsituvchi boʻladi va faqat tariflar, soliqlar va yigʻimlar orqali amalga oshirilishi mumkin. Biroq, hukumatning eksportni ixtiyoriy cheklashda ishtiroki har doim ham aniq emas. Bundan tashqari, ixtiyoriy eksport cheklovlari har doim ham bozor ulushi boʻyicha aniq bandlarga ega emas. Masalan, ular eksport prognozlari shaklida boʻlishi mumkin.

Xususiyatlari

Eksportni ixtiyoriy cheklash odatda maʼlum bir mamlakatdan boshqasiga eksport qilishda qoʻllanadi. VERlar taxminan 1930-yillardan beri qoʻllanilgan va toʻqimachilik va poyabzaldan tortib poʻlat, dastgohlar va avtomobillargacha boʻlgan mahsulotlarga nisbatan qoʻllanilgan . Ular 1980-yillarda himoya qilishning mashhur shakliga aylanadi. Ular amaldagi Tariflar va savdo boʻyicha bosh kelishuv (GATT) boʻyicha mamlakatlar kelishuvlari qoidalariga mos kelgan . 1994—yilda yakunlangan GATTning Urugvay bosqichi natijasida Jahon savdo tashkiloti (JST) aʼzolari har bir import qiluvchi mamlakatda bitta sektor uchun beriladigan istisnolardan tashqari, toʻrt yil davomida hech qanday yangi VERni joriy qilmaslik va mavjudlarini bosqichma-bosqich bekor qilishga kelishib oldilar. VERning baʼzi misollari 1980—yillarning boshlarida Yaponiyadan avtomobil eksporti va 1950–1960-yillarda toʻqimachilik eksporti bilan sodir boʻlgan.

Import kvotalari bilan bir qatorda ixtiyoriy eksport cheklovlari (VER) tarifsiz savdo toʻsiqlarining bir shaklidir . Import kvotalari va VERlar ikkita asosiy sohada farqlanadi. Tariflar singari, import kvotalari oʻrnatilgan tovarga boʻlgan talabni sunʼiy ravishda cheklaydi, VER esa taklifni sunʼiy ravishda cheklaydi.

Bundan tashqari, import kvotalari va tariflari oʻrnatilganda, mamlakat yoki yetkazib beruvchidan qatʼi nazar, ichki bozordagi barcha importlarga taʼsir qiladi. Eksportni ixtiyoriy cheklashlar mahsulotning yetkazib beruvchi ulushi yoki eksport cheklovlarini rad etish kabi omillarga asoslanib, ayrim eksport qiluvchi mamlakatlar yoki yetkazib beruvchilarni istisno qilish uchun kelishib olinishi mumkin. Ushbu asosiy farqlar tufayli import kvotasi yoki tarifini belgilashda tovarning ichki narxiga nisbatan iqtisodiy natija VERni qoʻllashdan farq qiladi. VERni joriy etish quyidagi hollarda tovarning ichki narxlarining oshishiga olib keladi:

• Barcha bozorlar raqobatdosh
• Mahalliy ishlab chiqarish monopollashtirilgan
• Import yoki eksport monopollashtirilgan va baʼzi eksportchilar VER shartnomasiga kiritilmagan

Qoʻllash sabablari

Umuman olganda, savdoni cheklash choralari odatda ikkita maqsadda qoʻllanadi: toʻlov balansi holatini himoya qilish yoki yaxshilash va xorijiy raqobatdan salbiy taʼsir koʻrsatadigan tarmoqlarga yordam berish va shu bilan ularga raqobatbardoshlikni tiklash uchun zarur tuzatishlarni amalga oshirish imkonini beradi.

VER odatda ikkinchi sababga koʻra amalga oshirildi va boshqa protektsionistik siyosatlar bilan solishtirganda, ular hech boʻlmaganda himoyachi mamlakat nuqtai nazaridan bir qator afzalliklarga ega.

Masalan, Tariflar va savdo boʻyicha bosh kelishuv (GATT) qoidalariga muvofiq proteksionistik choralarni qoʻllashdan farqli oʻlaroq (1994-yilgacha oʻzgartirilgan), protektsionistik mamlakat, VER joriy etilgan taqdirda, eksport qiluvchi yoki tovon toʻlash boʻyicha muzokaralar olib borishi kutilmagan. Agar u buni uddalamasa, keyingi oʻch olish yuz berishi mumkin. Buning sababi, VER allaqachon ijara toʻlovi (yaʼni, mahsulot tanqisligidan kelib chiqadigan yuqori daromad) koʻrinishidagi oʻrnatilgan kompensatsiyani oʻz ichiga olgan. Bu eksport qiluvchi tomonning qabul qilish ehtimolini oshiradi va qasos olish ehtimoli kamroq boʻldi.

VERni joriy etishning yana bir sababi shundaki, xorijiy tovarlarga tarif yoki kvotalar qoʻyish siyosiy jihatdan xavfli boʻlishi mumkin, chunki bunday choralarning xarajatlari jamoatchilik tomonidan tan olinishi mumkin. VER xorijiy tashkilot tomonidan amalga oshirilgan harakat boʻlganligi sababli, ichki qonunchilik kurashidan qochish mumkin. Bundan tashqari, proteksionizm bilan bogʻliq maʼmuriy xarajatlar shu tarzda qisqartirildi va eksport qiluvchi mamlakatga oʻtkazildi.

Uchinchi sabab shundaki, VER mahalliy sanoatni buzayotgan bir yoki bir nechta arzon yetkazib beruvchilarga qatʼiy murojaat qilib, mahalliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish jarayonida uchinchi mamlakatga zarar yetkazish ehtimolini yoʻq qiladi.

Shu sabablarga koʻra, ichki siyosatchilar koʻpincha muqobil choralardan koʻra VERni afzal koʻrishadi. U import raqobati tahdidi ostida boʻlgan sanoatga nisbatan tez, siyosiy jihatdan arzon yordam taklif qiladi.

Afzallik va kamchiliklari

Oʻrnatilgan ixtiyoriy eksport cheklovi bilan import qiluvchi mamlakatdagi ishlab chiqaruvchilar farovonlikning oʻsishini boshdan kechiradilar, chunki raqobat pasaygan boʻlsa, bu yuqori narxlar, foyda va bandlikka olib kelishi kerak. VERlar mamlakatlar oʻrtasidagi siyosiy munosabatlarga kamroq zarar koʻrsatishi ham qayd etilgan va ularni olib tashlash ham nisbatan oson.

Biroq, ishlab chiqaruvchilar va mehnat bozori uchun bunday imtiyozlar baʼzi muhim oʻzgarishlar bilan birga keladi. VERlar salbiy savdo taʼsirini, salbiy isteʼmol buzilishlarini va salbiy ishlab chiqarish buzilishlarini yaratish orqali milliy farovonlikni pasaytiradi.

1950-1960 yillardagi Amerika va Yevropada toʻqimachilik boʻyicha ixtiyoriy eksport cheklovi

1950- va 1960-yillarda Amerika toʻqimachilik ishlab chiqaruvchilari Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari tomonidan kuchayib borayotgan raqobatga duch kelishdi. Shu sababli, AQSh hukumati ushbu Osiyo mamlakatlarining koʻpchiligi tomonidan VERlarni oʻrnatishni talab qildi va buni amalga oshirishda muvaffaqiyat qozondi. Eyzenxauer maʼmuriyati davrida Amerika Qo‘shma Shtatlari hukumati Yaponiya toʻqimachilik ishlab chiqaruvchilari bilan Yaponiya ishlab chiqarilgan paxta mahsulotlari, shu jumladan baxmal importini cheklash uchun ixtiyoriy ravishda eksportni cheklash boʻyicha muzokaralar olib bordi. Paxta matolari va bluzkalar eksport boʻyicha 1955-yilda tarixdagi eng yuqori koʻrsatkichga erishdi. Kelishuv amerikalik toʻqimachilik ishlab chiqaruvchilarini qoniqtirmadi, bu esa turli davlatlarni import qilinadigan yapon toʻqimachilik mahsulotlariga kamsituvchi belgilar qoʻyishga olib keldi. 1957-yil yanvar oyida yangi ikki tomonlama VER shartnomasi boʻyicha muzokaralar olib borildi va eʼlon qilindi, u Yaponiyadan toʻqimachilik importini 235 million kvadrat yardga cheklab qoʻydi, bu oʻsha paytdagi Amerika toʻqimachilik sanoati mahsulotining taxminan 1,5% ga teng edi. VER natijasida 1956-yilda jami 84 million dollarga va 1961-yilda 69 million dollarga yapon paxta eksporti qisqardi. Amerika toʻqimachilik ishlab chiqaruvchilari qoʻshimcha VER va import kvotalari uchun qoʻshimcha lobbichilikni davom ettirdilar va Gonkong va Hindistonning cheklanmagan past maoshli raqobatchilariga qarshi import kvotalarini Yaponiya importining qisqarishi tufayli AQSh bozoridagi boʻshliqni toʻldirdilar. Ikki tomonlama ixtiyoriy eksportni cheklash natijasida yapon toʻqimachilik ishlab chiqaruvchilari uchun AQSh bozoridagi yoʻqotishlar Yaponiya va Qoʻshma Shtatlar oʻrtasidagi keskin savdo munosabatlariga sabab boʻldi.

Yevropadagi toʻqimachilik ishlab chiqaruvchilari 1950-va 1960-yillarda oʻzlarining amerikalik hamkasblariga oʻxshash muammolarga duch kelishdi va natijada eksportni ixtiyoriy ravishda cheklash boʻyicha muzokaralar olib borishdi. Oxir-oqibat, toʻqimachilik sanoati doirasida eksport qiluvchi va import qiluvchi tomonlar oʻrtasida kelishuvga erishildi, bu 1970-yillarda „Koʻp tolali kelishuv“ning shakllanishiga olib keldi. Bu kelishuv mohiyatan koʻp tomonlama ixtiyoriy eksport cheklovlarini tartibga solish edi. U 2005-yilda 1994-yildagi GATTdan beri oʻn yillik oʻtish davri tugaganidan keyin tugatilgan.

Adabiyotlar

* Automotive News Europe (2001), „Why the Japanese canʼt get going in Europe“, Automotive News Europe, available at: www.autonewseurope.com/ stories0604/japanese604.htm, No.4 June, .

* Berry, S., Levinsohn, J., Pakes, A. (1999), „Voluntary export restraints on automobiles: evaluating a trade policy“, The American Economic Review, Vol. 89 No.3, pp. 400–30.

* Boonekamp, C. F.J. (1987), „Voluntary export restraints“, Finance & Development, Vol. 24 No.4, pp. 2–5.

* Caves, R. E. (1982), Multinational Enterprise and Economic Analysis, Cambridge University Press, Cambridge, .

* Crandall, R. W. (1987), „The effects of US trade protection for autos and steel“, Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 1 No.1, pp. 271–88.

* Denzau, A. T. (1988), „The Japanese automobile cartel: made in the USA“, Regulation, Vol. 12 No.1, pp. 11–16.

* European Commission (1991), Press Statement European Commission: Statement by Mr Andriessen, Vice-President of the Commission of the European Communities concerning the results of conversations between the Commission and Japan on motor vehicles. Brussels, 31 July, .

* Feast, R. (2002), „Local production didnʼt help the Japanese“, Automotive News Europe, Vol. 7 No.17, pp. 26–7.

* Hindley, B. (1986), „EC imports of VCRs from Japan – a costly precedent“, Journal of World Trade, Vol. 20 No.2, pp. 168–84.

* Hizon, E. M. (1994), „The safeguard/VER dilemma: the Jekyll and Hyde of trade protection“, Northwestern Journal of International Law & Business, Vol. 15 No.1, pp. 105–38.

* Holloway, N. (1992), „If you canʼt beatʼem: Europe tries softer approach to Asian business“, Far Eastern Economic Review, Vol. 155 No.40, pp. 70–2.

* – (1995), in Hünerberg, H., Heise, K., Hoffmeister, H. (Eds),Internationales Automobilmarketing: Wettbewerbsvorteile durch marktorientierte Unternehmensführung, Gabler, Wiesbaden, .

* Kent, J. (1989), „Voluntary export restraint: political economy, history and the role of the GATT“, Journal of World Trade, Vol. 23 No.39, pp. 125–40.

* Kostecki, M. M. (1991), „Marketing strategies and voluntary export restraints“, Journal of World Trade, Vol. 25 No.4, pp. 87–100.

* Kumlicka, B. B. (1987), „Steel goes to Washington: lessons in lobbying“, Ivey Business Quarterly, Vol. 52 No.2, pp. 52–3.

* Magee, S. P., Brock, W. A., Young, L. (1989), Black Hole Tariffs and Endogenous Policy Theory. Political Economy in General Equilibrium, Cambridge University Press, New York, NY, .

* Naumann, E., Lincoln, D. (1991), „Non-tariff barriers and entry strategy alternatives: strategic marketing implications“, Journal of Small Business Management, Vol. 29 No.2, pp. 60–70.

* Preusse, H. G. (1991), „Voluntary export restraints – an effective means against a spread of neo-protectionism?“, Journal of World Trade, Vol. 25 No.2, pp. 5–17.

* – (1992), „Freiwillige Selbstbeschränkungsabkommen und internationale Wettbewerbsfähigkeit der europäischen Automobilindustrie: Zu den potentiellen Auswirkungen der Vereinbarung der Europäischen Gemeinschaft mit Japan“, Aussenwirtschaft, Vol. 47 No. III, pp. 361–88.

* Schuknecht, L. (1992), Trade Protection in the European Community, Harwood Academic Publishers, Chur, .

* Scott, R. E. (1994), „The effects of protection on a domestic oligopoly: the case of the US auto market“, Journal of Policy Modeling, Vol. 16 No.3, pp. 299–325.

* Seebald, C. P. (1992), „Life after the voluntary restraint agreements: the future of the US steel industry“, George Washington Journal of International Law and Economics, Vol. 25 No.1, pp. 875–905.

* Wells, L. T. (1998), „Multinationals and the developing countries“, Journal of International Business Studies, Vol. 29 No.1, pp. 101–14.

* Wolf, M. (1989), „Why voluntary export restraints? An historical analysis“, The World Economy, Vol. 12 No.3, pp. 273–91.

* Yeh, Y. H. (1999), „Tariffs, import quotas, voluntary export restraints and immiserizing growth“, American Economist, Vol. 43 No.1, pp. 88–92.