Karfagen

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Karfagen

Karfagen (finikiycha Kartadasht — yangi shahar) — Shimoliy Afrikadagi qadimgi shahar-davlat (hozirgi, Tunis shahar atrofi). Finikiylar tomonidan mil.av. 825-yilda barpo qilingan. Karfagen mil. av. III asrning boshiga kelib Shimoliy Afrika, Sitsiliya (Sirakuzadan tashqari), Sardiniya va Januniy Ispaniyani bosib olgach, Oʻrta dengiz boʻyidagi qudratli davlatga aylangan, bu esa u bilan Rim oʻrtasidagi toʻqnashuvni keltirib chiqargan. Puni urushlari (mil.av. 264—146-yil)dagi magʻlubiyatdan keyin Karfagen rimliklar tomonidan vayron qilingan (146), uning asosiy hududi Rimning Afrika viloyati tarkibiga kiritilgan, qolgani Numidiyaga berilgan. Karfagen sanʼati va madaniyatiga oid moddiy madaniyat yodgorliklari oz miqdorda saqlanib qolgan[1][2]. Karfagen— Karfagen muzeyi joylashgan shaharning zamonaviy nomi. Karfagen Tunis viloyatining bir qismidir. Hozirda Prezident qarorgohi va Karfagen universiteti Karfagenda joylashgan.

Qart-Hadasht nomi (pun yozuvida Qrt-ḥdšt unlilarisiz) Finikiya tilidan „yangi shahar“ deb tarjima qilingan.

Oʻzining butun tarixi davomida Karfagen eramizdan avvalgi birinchi ming yillikda Oʻrtayer dengizining janubi-gʻarbiy qismining katta qismida hukmronlik qilgan Finikiya tomonidan asos solingan Karfagen davlatining poytaxti boʻlgan[3]. Tiriyalik malika Alissa, Elissa va Dido shaharning asoschilari hisoblanadi. Taorminalik Timeyning yozuvlariga koʻra, Dido oʻz vatanini tark etishga majbur boʻlgadi va Zamonaviy Tunis koʻrfazining qirgʻogʻiga kelib, u shahar qurish uchun mahalliy qabilalardan yer sotib olishga qaror qildi. Unga faqat bitta hoʻkiz terisi qoplagan yerni sotib olishga ruxsat berildi. Keyin Dido buqaning terisini olib, ingichka chiziqlar bilan kesib tashladi, ular bilan tik qirgʻoq tepaligini oʻrab oldi va u yerda Birsa nomi bilan mashhur qal’a qurdi. Aynan shu qal’adan Karfagen oʻz tarixini boshlaydi. Shuningdek, u imperiyaga asos soldi va mintaqada hokimiyatga daʼvo qila boshladi, bu esa bir necha asrlar oʻtib Vandallar kelguniga qadar Rim uchun yagona ekzistensial tahdidga aylandi[4].

Puni urushlaridan keyin Karfagen miloddan avvalgi 146-yilda rimliklar tomonidan bosib olingan va vayron qilingan, ammo keyinchalik qayta qurilgan Rim imperiyasining Afrika provinsiyasidagi eng muhim shahri, yirik madaniy, keyin esa ilk xristian va cherkov markazi boʻlgan. Keyin shahar vandallar tomonidan bosib olindi va Vandallar qirolligining poytaxtiga aylandi. Vizantiyaliklar Vandal urushida uni qaytarib olgandan keyin bu maqomini yoʻqotdi[5].

Biroq arablar istilosidan keyin Karfagen yana tanazzulga yuz tutdi. Shahar Sharqiy Rim imperiyasiga qaytmasligi uchun 698-yilgi Karfagen jangidan keyin Umaviylar qoʻshinlari tomonidan talon-taroj qilingan va vayron qilingan. Hafsidlar shahardan dushman kuchlar uchun tayanch boʻlib qolmasligi uchun uni butunlay vayron qilishga qaror qildilar[6].

Oʻrta asrlarda mintaqaviy hokimiyat Kayruanga oʻtdi. XX asrning birinchi oʻn yilliklarida Karfagen munitsipaliteti sifatida birlashtirilgan Tunisning qirgʻoq chekkasiga aylana boshladi[7].

Arxeologik joylar birinchi marta 1830-yilda Daniya konsuli Kristian Tuxen Falbe tomonidan tekshirilgan. 1831-yilda Parijda Karfagenni oʻrganish jamiyati ochildi. XIX asrning ikkinchi yarmida Charlz Ernest Boehle va Alfred Lui Delattre tomonidan qazish ishlari olib borilgan. 1874-yildan beri Karfagenda qazishmalar Frantsiya Yozuvlar akademiyasi rahbarligida olib borilmoqda. Karfagen milliy muzeyi 1875-yilda kardinal Charlz Lavigeri tomonidan tashkil etilgan. Karfagen paleo-xristian ochiq osmon ostidagi muzeyida 1975-yildan 1984-yilgacha YUNESKO homiyligida qazilgan ashyolar saqlanadi[8][9].

Joylashuvi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Karfagen O'rta Yer dengizining Afrika qirgʻogʻida, Tunis shimolidagi zamonaviy Tunis shahridan taxminan oʻn kilometr sharqda joylashgan. Shahar sharqda Tunis koʻrfazi, shimolda Sebxet Ariana lagunasi va janubda Tunis koʻli bilan chegaradosh yarim orolda joylashgan. Karfagen Levant va Gibraltar oʻrtasidagi eng muhim Finikiya savdo yoʻlida joylashgan. Uning Sitsiliya boʻgʻozida joylashgani Oʻrta yer dengizidagi dengiz savdosini nazorat qilish imkonini berdi. Bu shaharning iqtisodiy va harbiy hukmronligining asosiy sababi edi. Shu bilan birga, Sitsiliya va Tirren dengizi va Shimoliy Oʻrta yer dengizi oʻrtasida aloqa mavjud edi. Shaharda ikkita yirik sunʼiy bandargoh qurilgan boʻlib, ulardan biri 220 ta harbiy kemadan iborat ulkan flotni oʻz ichiga oladi. Devor bilan oʻralgan minora ikkala portga qaragan. Shaharda 23 milya (37 km) uzunlikdagi ulkan devorlar bor edi, ular oʻxshash shaharlarning devorlaridan uzunroq edi. Taxminan 3 milya (4,8 km) gʻarbdagi Isthmusdagi devorlar haqiqatan ham katta edi va hech qachon buzilmagan. Joylashuv strategik jihatdan qulay edi, chunki bu shaharni quruqlikdan himoya qilishni osonlashtirdi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  2. ↑ „Источник“. 2023-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-avgust.
  3. ↑ Hitchner, R.; R. Talbert; S. Gillies; J. Åhlfeldt; R. Warner; J. Becker; T. Elliott. „Places: 314921 (Carthago)“. Pleiades. 2013-yil 18-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-aprel.
  4. ↑ „F-LE Dido and the Foundation of Carthage“ (en). Illustrative Mathematics. Illustrative Mathematics. 2018-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 17-dekabr.
  5. ↑ Bosworth, C. Edmund. Historic Cities of the Islamic World. Brill Academic Press, 2008 — 536 bet. ISBN 978-9004153882.  „Источник“ (deadlink). 2021-yil 18-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 17-dekabr.
  6. ↑ Anna Leone. Changing Townscapes in North Africa from Late Antiquity to the Arab Conquest, 2007 — 179–186 bet. ISBN 9788872284988.  „Источник“ (deadlink). 2020-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 17-dekabr.
  7. ↑ Crusades – Medieval Worlds in Conflict Thomas F. Madden: , 2018 — 113, 184 bet. ISBN 9780198744320.  „Источник“ (deadlink). 2021-yil 18-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 17-dekabr.
  8. ↑ Skeletal Remains from Punic Carthage Do Not Support Systematic Sacrifice of Infants
  9. ↑ Ancient Carthaginians really did sacrifice their children. ( at www.ox.ac.uk Error: unknown archive URL 20201214154130 sanasida arxivlangan) University of Oxford News 


"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Karfagen&oldid=4299289" dan olindi